ضرورت وفاق ملی در بازآفرینی "تصویر ایران"

نویسنده: حامد حق دوست

دیپلماسی ایرانی: با روی کار آمدن دولت چهاردهم و تلاش برای ارائه تصویر بهتر در داخل با پیشبرد راهبرد "وفاق"، فرصت مغتنمی نیز در خصوص ارتقاء و بهود تصویر ایران در جهان ایجاد شده که در راستای منافع ملی جمهوری اسلامی ایران محسوب می شود و لازمه آن تجدید نظر و بازنگری در رویکردهای کلان مرتبط با دیپلماسی عمومی و رسانه ای کشور در عرصه بین المللی است.

در این میان بسیاری بر این باورند که وزارت امور خارجه، با روی کار آمدن دکتر عباس عراقچی باید با در پیش گرفتن یک دیپلماسی عمومی فعال و موثر در این مسیر گام بردارد و بکوشد وجهه کشور را نزد افکار عمومی در جهان ارتقاء دهد و بر قدرت نرم کشور بیافزاید که بی تردید در موج ناجوانمردانه ایران هراسی ایجاد شده توسط برخی دشمنان و رسانه های وابسته به آنها، مسیری دشوار تلقی می شود.

اساسا، انتظار پیشبرد دیپلماسی عمومی از جانب وزارت امور خارجه، مطالبه ای روا و به حق است و در قریب به اتفاق کشورها، ارتقاء تصویر و وجهه کشور که از مسیر دیپلماسی عمومی می گذرد، به وزارت امور خارجه محول شده و وظیفه ذاتی دستگاه دیپلماسی کشورها، راهبری تصویر سازی از کشور است.

با این وجود باید این نکته اساسی را مد نظر داشت که ترمیم و ارتقاء تصویر کشور صرفا وظیفه وزارت امور خارجه نیست که حتی استفاده از تمامی توان دولت نیز برای دستیابی به این چشم انداز کافی به نظر نمی رسد و پیشبرد دیپلماسی عمومی که به ارائه چهره ای دقیق از کشور منجر شود، به وجود عزم و اراده جدی در تمامی ارکان حاکمیت نیازمند است. به خصوص که در ایران نهادهایی با عِده و عُدّه قابل توجه، مسولیت دیپلماسی عمومی را در عرصه ملی و فراملی عهده دار شده اند.

به واقع پیشبرد دیپلماسی عمومی و ارتقاء تصویر کشور در جامعه بین الملل ساحتی حاکمیتی است و بهبود وجهه کشور صرفا از این رهگذر میسر است که تمامی ارکان حاکمیت بپذیرند که این موضوع بخش لاینفک منافع ملی است و باید تمامی ظرفیت خود را برای دستیابی به آن معطوف کنند. در صورت عدم تحقق این سناریو جزئی ترین بخش های نهادهای مختلف سیاسی، قضائی، نظامی، امنیتی و... می توانند با اقدامی نابه‌جا، خوراک رسانه ای برای رسانه های جریان اصلی فراهم کنند و تمامی تلاش های وزارت امور خارجه و سایر نهادها در جهت ارتقاء وجهه کشور را نقش بر آب کنند که خود به خدشه ای دیگر بر وجهه کشور منجر خواهد شد.

اساسا طی این مسیر بدون لحاظ ملزومات آن امکان پذیر نیست. لذا به رغم اهتمام و تلاش های قابل توجهی که از جانب نهادهای مختلف به ویژه دستگاه دیپلماسی برای پیشبرد دیپلماسی عمومی کشور طی سال های متمادی انجام گرفته، به نظر می رسد که در شرایط فعلی نخستین گام در جهت ارتقاء تصویر ایران، ایجاد ساختاری هماهنگ است که می تواند در قالب تشکیل یک شورای عالی بین سازمانی، به منظور ایجاد هماهنگی راهبردهای مرتبط با تصویر ایران، انجام شود. ساختار مفروض باید بر نمایندگانی از تمامی ارکان حاکمیت به خصوص نهادهای مرتبط با دیپلماسی عمومی، با هدایت دستگاه دیپلماسی مشتمل باشد تا پس از طرح دیدگاه های مختلف و دستیابی به سیاست، پیشبرد آن برای همه سازمان ها و نهادها الزام آور شود.

به واقع، در این مسیر کشور به تدوین استراتژی ملی برای دیپلماسی عمومی نیازمند است که شاید بتواند در قالب "نقشه جامع دیپلماسی عمومی جمهوری اسلامی ایران" مدون شود و چشم اندازی مشترک با اهدافی روشن برای ارتقاء تصویر کشور در اختیار همه نهادها و سازمان ها قرار دهد و خطوط قرمز و اصول کلی را به وضوح تشریح کند.

موضوع دیگری که نباید مغفول واقع شود، لزوم تقویت جایگاه وزارت امور خارجه در حوزه دیپلماسی عمومی و حذف ساختارهای موازی و بعضا متضاد است که تجربه چند دهه اخیر ناکارآمدی آنها را به وضوح نشان داده است. لذا باید با عبور از این ساختارها که در مواردی مسیری مغایر با اصول سیاست خارجی کشور را پیش می گرفتند، شأن راهبری وزارت امور خارجه در این خصوص به رسمیت شناخته و تقویت شود. خصوصا که در برنامه هفتم توسعه که مورد تأکید رئیس جمهور محترم نیز قرار دارد، بر جایگاه وزارت امور خارجه درخصوص پیشبرد دیپلماسی عمومی کشور تأکید شده است. بی تردید احیای این جایگاه نیازمند افزایش اختیارات وزارت امور خارجه و ایجاد مکانیسم هایی برای دریافت دستورالعمل از دستگاه دیپلماسی کشور، برای هرگونه اقدام در زمینه های مرتبط با تصویر ایران است.

در این راستا نیاز به ارائه آموزش های منطبق با استراتژی های مدون، در تمامی سازمان های ذیربط و در همه ابعاد و سطوح ضرورتی اجتناب ناپذیر است. ضمن آنکه علاوه بر استفاده از توان نهادهای حاکمیتی نباید ظرفیت های غیردولتی نیز نادیده گرفته شود و همکاری با بخش خصوصی، دانشگاه ها، جوامع نخبگانی و سازمان های مردم نهاد در ارتقاء تصویر کشور بسیار موثر است.

افزون بر این، پایش مستمر و ارزیابی مداوم دستگاه ها و ارکان حاکمیتی در مسیر پیشبرد "نقشه جامع دیپلماسی عمومی" کشور نیز اهمیتی قابل توجه دارد و ساختار هماهنگ کننده ای که در این زمینه تشکیل می شود باید پیشرفت ها را در هر مرحله ارزیابی کرده و ضمن ارائه بازخورد به سازمان های مربوطه، مراجع بالادستی را نیز در جریان روند پیشرفت برنامه قرار دهد.

با عنایت به این مسأله که ترمیم و ارتقاء چهره کشور به تلاشی مستمر و متعهدانه در تمامی سطوح و در بازه زمانی طولانی مدت نیازمند است، موفقیت این فرایند مستلزم درک اهمیت موضوع و اراده جدی برای پیشبرد سیاست های تدوین شده است.

در این خصوص فاصله گرفتن از رویکردهای سنتی و استفاده از نیروهای جوان، تخصص گرایی و بهره برداری از تکنولوژی های مدرن نظیر پلتفورم های مختلف هوش مصنوعی، ظرفیت های دیپلماسی دیجیتال، شبکه های اجتماعی، محتواهای چند رسانه ای و... نیز ضروری به نظر می رسد و نهادها و دستگاه های مسئول باید تلاش کنند تا حداکثر بهره برداری را از این دست ابزارها انجام دهند و در این مسیر باید برای آموزش نیروها نیز اهتمام جدی داشت و از تکنولوژی های نوین در فرایند ارتقاء دیپلماسی عمومی و بهبود وجهه کشور سود برد.

هرچند که می توان متصور بود تهدیدها و آسیب هایی نیز در مسیر بهره برداری از تکنولوژی های نوین وجود دارد، اما باید با مدیریت صحیح به بهترین شکل ممکن شرایط را پیش برد و بیشترین بهره برداری را از این ابزارها انجام داد.

بی تردید وفاق و همگرایی ملی برای ارتقاء تصویر ایران به افزایش قدرت نرم و عزت ملی منجر خواهد شد و ماحصل این افزایش قدرت نرم کشورمان می تواند در حوزه های ملموس تر نظیر سیاست، اقتصاد و اجتماع نیز بروز و ظهور یابد و فروکاستن مسولیت ارتقاء بهبود تصویر ایران به وزارت امور خارجه و ایجاد انتظار حداکثری برای تغییر و تحول در عرصه دیپلماسی عمومی بدون همراهی سیار دستگاه های دولتی هیچ کمکی به این امر نخواهد کرد.