بالکان رو به سوی بحران

دیپلماسی ایرانی: الکساندر ووچیچ، رئیس‌جمهوری صربستان، هفته پیش با انتشار پیامی در شبکه‌های اجتماعی درباره تهدیدی ناشناس برای کشورش نسبت به یک رویارویی احتمالی هشدار داد. او در یک پست فیسبوکی نوشت: روزهای سختی در راه صربستان است. و در حال حاضر نمی‌توان گفت که در 48 ساعت گذشته چه نوع اخباری دریافت کرده‌ایم، اما آنها مستقیماً منافع ملی حیاتی ما، هم صربستان و هم جمهوری صربسکا را تهدید می‌کنند. جمهوری صربستان که قومیتی صرب دارند. وی می گوید که صربستان ممکن است با یک چالش دشوار مبارزه کند و به طور مبهم به جنگ صربستان و پیروزی در یک چالش دشوار پیش رو اشاره می کند و می افزاید ما مبارزه خواهیم کرد. صربستان پیروز خواهد شد. این اظهارات نسبتا  عجیب 6 ماه پس از حمله گروهی صرب به شهری در شمال کوزوو و کشته شدن چهار نفر مطرح می شود. 

بالکان بخشی از قاره اروپاست که به بالکان شرقی و بالکان غربی قابل تقسیم است؛ برخی از کشورهای منطقه در دو دهه اخیر عضو اتحادیه اروپا، برخی عضو ناتو و برخی هم در آستانه پیوستن به ناتو یا در آستانه پیوستن به اتحادیه اروپا هستند. از گذشته بالکان منطقه ای به آشوب و جنگ داخلی و تضادهای مختلف دچار بوده است. در سال های گذشته هم بسیاری با توجه به ساختار قومی و غیره به مستعد بودن بالکان برای محوریت کانون بحران نسبت به دیگر مناطق جهانی اشاره کرده اند. 

از زمان امپراتوری روم تا کنون بالکان به عنوان سیلوی غلات اروپا و جهان، منطقه‌ای حاصل‌خیز و بهره‌مند از منابع طبیعی و خدادادی بسیار و قرار گرفتن در شاهراه ارتباطی اروپا به آسیا همواره مورد توجه قدرت‌های بزرگ بوده است. لذا حداقل از اوایل قرن بیستم تا کنون این تئوری و فرضیه در عرصه سیاسی مطرح بوده است که تسلط بر این منطقه تسلط نسبی بر همه‌ی دنیا را به همراه خواهد داشت. شاید همین فرضیه شروع دو جنگ جهانی در قرن بیستم از این منطقه را سبب شد. در اواخر قرن بیستم نیز که اروپا خود را از بار سنگین کمونیسم و دیکتاتوری تمرکزگرای سوسیالیستی رها می‌کرد، گرفتار بحرانی در همین منطقه شد که نتوانست این بحران را مدیریت کند و برای رسیدگی و پایان این بحران از قدرت‌های بیرونی همچون آمریکا و ناتو کمک گرفت. 

در عین حال ویژگی دیگر این منطقه تنوع ملیتی، قومی، نژادی و دینی است. در این منطقه هم گروه‌های مسیحی و زیرمجموعه‌های آن پروتستان، ارتودوکس و کاتولیک و هم گروه‌های مسلمان از جمله گروه‌های اهل سنت و گروه‌های علوی و متشیع  و به عبارتی ادیان توحیدی نیز حضور دارند.

دعوی اصلی در بالکان فعلا به صربستان و کوزوو بر می گردد  کوزوویی که استقلال خود را از صربستان در سال 2008 اعلام کرد و بلگراد  آن را به رسمیت نمی شناسد، ممکن است طرفین بخواهند رویارویی خود را تشدید کنند. علی رغم اعلام سال گذشته بلگراد مبنی بر خروج نیروهای خود از مرز، آلبین کورتی، نخست وزیر کوزوو، اخیراً ویدئویی را در شبکه های اجتماعی منتشر کرد که ظاهراً تشکیلات نظامی صربستان را در فاصله چند متری از مرز کوزوو نشان می دهد. کورتی اعلام کرد: در صورتی که تلاشی برای ورود به خاک کوزوو صورت گیرد، وضعیت را به دقت زیر نظر داریم.

به نظر می رسد یکی از اهداف هشدار بلگراد به موضوع عضویت کوزوو در شورای اروپا مرتبط باشد. ووچیچ در مصاحبه ای با تلویزیون پروا در 22 مارس 2024، نارضایتی صربستان را از چشم انداز پذیرش کوزوو در شورای اروپا ابراز کرد و به پیامدهای شدید برای چشم انداز ژئوپلیتیک منطقه اشاره کرد. وی افزود: «شما  این موضوع را عملی کنید، سپس خواهیم دید آیا صربستان در شورای اروپا باقی می ماند یا خیر.» این شورا، یک سازمان بین دولتی متشکل از 47 کشور عضو، از حقوق بشر، دموکراسی و حاکمیت قانون در سراسر اروپا حمایت می کند. 

همچنین هفته گذشته، یک مقام ارشد آمریکایی به صربستان درباره هرگونه اقدام نظامی هشدار داد. به گفته جیم اوبراین، دستیار وزیر امور اروپا و اوراسیا، رئیس‌جمهور ووچیچ به خوبی می‌داند که هرگونه استفاده از زور علیه کوزوو غیرقابل قبول است و به عنوان به خطر انداختن نیروهای ناتو تلقی می‌شود. 

به طور کلی صربستان کوزوو را بخشی از خاک خود می داند زیرا برای بلگراد اهمیت تاریخی و مذهبی عمیقی دارد. این مکان بسیاری از صومعه های مسیحی ارتدوکس صرب در قرون وسطی را در خود جای داده است و به عنوان مهد هویت ملی صرب ها دیده می شود. بلگراد کوزوو را یک استان خودمختار می داند، در حالی که بیش از 100 کشور کوزوو را به عنوان کشوری مستقل به رسمیت می شناسند.

واقعیت این است که بالکان غربی اکنون با چالش های اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و نظامی روبه روست. وضعیت سیاست داخلی و اقتصاد ضعیف کشورهای منطقه از مدتها قبل از توسعه اتحادیه اروپا به این منطقه مانع شده است. در عین حال این منطقه به محلی برای رقابت روسیه و غرب تبدیل شده است و غربی‌ها در قالب اتحادیه اروپا و سازمان ناتو تلاش گسترده ای را برای کشاندن کشورهای بالکان غربی به اردوگاه غرب انجام می دهند. در مقابل روسیه تلاش می‌کند ضمن مخالفت با حضور و نفوذ گسترده غرب، مانع از پیوستن کشورهای این منطقه به ناتو شود. از مدت ها پیش تلاش بروکسل برای ایجاد توافق مکتوب بین صربستان و کوزوو شروع شده و پس از آغاز عملیات ویژه روسیه در اوکراین این تلاش ها مضاعف شده است. 

کلام آخر این که در قرن بیست و یکم تحولات بین المللی سرعت زیادی به خود گرفته و در کوران بحران های  خسارت آفرین غزه و اوکراین کشورها و رهبران سیاسی ای موفق هستند که در اتخاذ تصمیمات خود از تمامی مولفه‌های چابکی و پویایی بهره مند باشند و توانمندی لازم برای بهره گیری از تغییر جزئی راهبرد و انتخاب تنوع تاکتیک های لازم بر اساس منافع کلیدی ملی و تعیین کننده کشور خود را داشته باشند تا به خوبی بتوانند چالش ها در بالکان غربی که همواره موضوع  رقابت غرب و روسیه در این منطقه بوده است؛ مدیریت و از وجه المصالحه قرار گرفتن پرهیز کنند.