آیا جنگ اوکراینی تازه ای در راه است؟

نویسنده: خاطره حمیدی، دانشجوی دکتری روابط بین الملل

دیپلماسی ایرانی: در 29 دسامبر 2022، پس از مذاکرات طولانی بین صربستان و کوزوو با کمک اتحادیه اروپا و ایالات متحده، محاصره در گذرگاه های جارینجی  و برنجک (Bernjak) در منطقه  کوزوو شمالی در مرز صربستان پس از 19 روز پایان یافت. با این حال، صلح ناآرام همچنان یک دلیل برای نگرانی است. این شعله ور شدن ریشه در درگیری است که در ژوئن 2022 در بحبوحه بازداشت دژان پانتیچ افسر پلیس صرب مستقر در کوزوو آغاز شد. مقامات کوزوو او را مظنون به حمله به دفاتر کمیسیون انتخابات در شمال میتروویکا میدانند . 

قابل توجه است که اعتراضات ژوئن 2022 به تصمیم کوزوو برای وضع جریمه بر مالکان وسایل نقلیه با استفاده از پلاک های صادر شده توسط صربستان در دوره قبل از 1999، یعنی قبل از درخواست استقلال کوزوو، مرتبط بود. مالکان برای ثبت نام مجدد وسایل نقلیه خود با استفاده از پلاک های تازه صادر شده کوزوو باید اقدام کنند اما رهبری صربستان به شدت با این اقدام مخالفت کرد ولی درنهایت صربستان راه حلی دیپلماتیک برای پایان دادن به بحران را دنبال کرد.

این موضوع هسته اصلی شکاف قومی بین دو گروه است، زیرا صرب ها آن را نقض هویت قومی و خویشاوندی با "رفقای" خود در آن سوی مرز می دانند. مهمتر از آن، آنها این را به عنوان تلاشی برای پاک کردن "صربی بودن" خود می دانند که نماد آن با پلاک ها است.

به تعویق انداختن انتخابات محلی در شمال کوزوو از سوی مقامات کوزوو به دلایل امنیتی و قرار گرفتن ارتش صربستان در حالت آماده باش برای آمادگی رزمی برای حفاظت از مرز به این درگیری دامن زد.

پیشینه تاریخی

درگیری های جاری ریشه در خواست پریشتینا برای استقلال از بلگراد در دو دهه پیش دارد که صربستان به شدت با آن مخالفت کرد. پس از مداخله و بمباران ناتو در منطقه مورد مناقشه، کوزوو به دنبال خودمختاری بود و سرانجام در سال 2008 به عنوان یک کشور مستقل ظاهر شد. به عنوان یک متحد غربی، با حمایت سازمان پیمان آتلانتیک شمالی ناتو  و اتحادیه اروپا از استقلال آن، کوزوو امروز از جانب  117  کشورجهان به رسمیت شناخته شده است. با این حال، هنوز این کشور عضو اتحادیه  اروپا نیست.

شکاف قومی

همانند بوسنی و هرزگوین، تجزیه یوگسلاوی نیز شکاف سیاسی – قومی قابل توجهی را در کوزوو ایجاد کرد. این با تفکیک مذهبی کوزوو بین مسلمانان (آلبانی تبار) و صرب‌ها تشدید شده است. صرب‌های قومی ساکن در مناطق مرزی کوزوو خواستار جدایی از کشورهای متبوع خود برای تبدیل شدن به بخشی جدایی‌ناپذیر از صربستان شده‌اند.

این شکاف قومی حتی در رویدادهای ورزشی نیز آشکار است. آلبانیایی‌های کوزوو، گرانیت ژاکا و ژردان شقیری، عقاب آلبانیایی را در همبستگی با کوزووها در جریان مسابقه فوتبال با صربستان به نمایش گذاشتند.9 مقامات صرب نیز در مقابل، از آنها خواستند که به دلیل جشن‌های که آنها  آن را «جنجال‌برانگیز» می‌نامیدند، با اقدامات تنبیهی مواجه شوند و توسط فدراسیون جهانی فوتبال (فیفا) جریمه شوند.

در همین حال، گروه های راست افراطی صربستان مانند گروه نارودنا پاترولا (گشت مردمی) به دنبال دامن زدن بیشتر به شکاف قومی هستند . رهبر این گروه دامیان کنژویچ اکنون در لیست افراد تحت تعقیب کوزوو قرار دارد. قابل ذکر است که او از نزدیکان پسر الکساندر ووچیچ رئیس جمهور صربستان است که او نیز در این لیست تحت تعقیب کوزوو قرار دارد.

نقش قدرت های بزرگ

روسیه یکی از سهامداران کلیدی در بالکان است و صربستان حلقه اصلی آن است. این کشور به دلیل هویت اسلاوی مشترک خود با صربستان شراکت نزدیک دارد. این امر باعث شده است که روسیه در مجامع بین المللی مانند سازمان ملل و همچنین در جریان آتش گرفتن اخیر با کوزوو از صربستان حمایت کند.

قابل توجه است که مسکو این رابطه را سیاسی و عملی می داند. روسیه صربستان را به عنوان سنگری در برابر گسترش ناتو در بالکان می داند.  

در همین حال، کوزوو همچنان یک بخش کلیدی از محاسبات ژئواستراتژیک غرب است. امروز، ناتو می تواند تهاجم بیشتر به سمت اروپای شرقی را توجیه کند، زیرا کوزوو در حال حاضر 3700 نیروی حافظ صلح خود  را در خود جای داده است. مأموریت نیروی حافظ صلح  ایجاد صلح و ثبات در کوزوو است. 13 کوزوو همچنین در دسامبر 2022 رسماً برای عضویت در اتحادیه اروپا درخواست داد، و بدین ترتیب تمایل خود به غرب را نشان داد. با این حال، این می‌تواند بر نحوه نگاه روسیه به منطقه تأثیر بگذارد.

چشم انداز پیش رو

در مارس 2023، رهبران صربستان و کوزوو در مقدونیه شمالی در تلاش میانجیگری اتحادیه اروپا برای یافتن راه حلی برای بن بست جاری دیدار کردند. با این حال، پیام‌هایی که از هر دو طرف سرچشمه می‌گیرد، راه طولانی را در پیش رو دارد.

به طور قابل توجه، می توان چند شباهت بین درگیری های کوزوو و اوکراین ترسیم کرد. حضور نیروهای ناتو در کنار متحد روسیه می تواند به جبهه دوم درگیری روسیه و ناتو در اروپا منجر شود. علاوه بر این، اظهاراتی مانند «نازی زدایی از کوزوو» توسط ولادیمیر جوکانوویچ، نماینده صربستان، یادآور اهداف روسیه در کیف است.

با توجه به سهم غرب و روسیه در بالکان، درگیری نیابتی جدیدی بین صربستان و کوزوو ممکن است پدیدار شود. این می تواند منطقه ای را که به دلیل بی ثباتی اش شناخته شده است، بی ثبات کند. یک درگیری بالقوه در کوزوو می‌تواند باعث حواس پرتی ناتو در میان تمرکز آن بر اوکراین شود. بنابراین، هدف اصلی ناتو احتمالاً اجتناب از درگیری خواهد بود.

سال 2023 می تواند سالی محوری برای صلح در بالکان باشد که از دهه 1990 "صلح شکننده " را تجربه کرده است. می توان شاهد یک گام مثبت رو به جلو یا تسلیم شدن در کشمکشی بود که یادآور گذشته است. سیاست داخلی و همچنین رقابت های ژئوپلیتیکی تعیین کننده های کلیدی در شکل دادن به آینده این منطقه خواهند بود.