رویکردهای ژئوپلتیکی جدید عربستان

نویسنده: حسین مجدوبی

دیپلماسی ایرانی: در عرض چند ماه، عربستان سعودی شروع به ترسیم وضعیت ژئوپلیتیک متفاوتی برای خود کرد که هدف از آن ایجاد کمربند امنیتی و برقراری ثبات به منظور جلوگیری از بازتاب‌هایی است که تحولات سیاسی آینده ممکن است به همراه داشته باشد، به ویژه با توجه به درگیری روسیه و چین در برابر غرب. در این راستا می‌توان چهار توقفگاه اصلی را برشمرد که این تحول بزرگ را برجسته می‌کند.

در مقام نخست سال 2023 پایان جنگ یمن – خلیج فارس محسوب می‌شود بعد از آن‌که عملیات نظامی کاملا پایان یافت و گفت وگو میان ریاض و حوثی‌ها برای دستیابی به صلح واقعی آغاز شد. عربستان سعودی از طریق این اقدام می‌خواهد منبع واقعی خطر در مرزهای جنوبی خود را از میان ببرد.

در مقام دوم ریاض در آوریل گذشته توافقنامه گفت وگو و صلح را امضا کرد و روابط دیپلماتیک خود را با تهران احیا کرد. این مهم ترین توافق صلح برای امنیت و ثبات عربستان سعودی در دهه‌های اخیر به شمار می‌رود؛ چرا که تمام پژوهش‌ها به خطر ایران برای عربستان سعودی در پرتو درگیری بر سر خاورمیانه اشاره می‌کند. درگیری‌ای که ریاض در آن شکست خورد زیرا تمام مشکلات عربستان هم در جنوب این کشور و هم شرق از جانب ایران است. بعد این‌که ایران در سال‌های اخیر پیشرفت نظامی چشمگیری داشته است. در راس آنها موشک‌های مافوق صوت است که می‌تواند تمام اهداف راهبردی عربستان یا مناطق دیگر خاورمیانه را هدف قرار دهد. در این راستا عربستان متوجه شد در جنگ با تهران غرب در کنارش نخواهد ایستاد.

در مقام سوم عربستان سعودی در ماه اوت گذشته به سازمان بریکس پیوست؛ یعنی به سازمانی به رهبری چین که به مشتری اصلی نفت عربستان تبدیل شده است. همچنین به سازمانی پیوسته است که صحنه سیاسی بین‌المللی را به سمت جهانی چندقطبی سوق می‌دهد. در نهایت می‌تواند به حمایت بریکس در صورت افزایش فشار سیاسی غرب بر عربستان، همان طور که در مورد قتل جمال خاشقجی اتفاق افتاد، دست یابد.

در مقام چهارم بررسی فرضیه عادی سازی روابط با اسرائیل است. در این راستا چه بسا مسئله جدید شرط دستیابی به حق تولید انرژی صلح آمیز اتمی در برابر عادی سازی است. علی رغم این‌که امضای توافقنامه صلح با اسرائیل امری حیاتی برای امنیت عربستان محسوب نمی‌شود؛ اما تولید انرژی هسته‌ای باعث می‌شود ریاض در بیشتر مسائل منطقه‌ای مخاطب کشورهای منطقه یا قدرت‌های بزرگ قرار گیرد.

هدف عربستان سعودی از این توافق‌ها و جهت‌گیری‌ها ترسیم مجدد حضور خود در نقشه ژئوپلیتیکی‌ای است که در جهان به‌ویژه در خاورمیانه در حال شکل‌گیری است. این توافق‌ها را می‌توان تلاشی برای دستیابی به «کمربند امنیتی» از طریق تقویت گفت وگو با قدرت‌های مختلف منطقه‌ای در خاورمیانه و جنبش‌های قدرتمندی مانند حوثی‌ها دانست. هدف عربستان از این ثبات خدمت به پروژه اقتصادی خود است که در چشم انداز 2030 نمود می یابد.

اما در سایه عدم تصمیم گیری ریاض در خصوص رویکردهای آینده‌اش به صورت آشکار این طرح ها مبهم باقی می‌ماند. در این راستا به عنوان مثال نمی‌تواند به دنبال امضای توافق همکاری دفاعی با آمریکا باشد همانطور که جو بایدن اعلام کرد و از طرفی دیگر به سمت تبدیل شدن به عضوی فعال در بریکس حرکت کند؛ یعنی سازمانی که به دنبال پایان دادن به سیطره غرب است.

منبع: القدس العربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11