چرا ایران و آذربایجان به جای خصومت همکاری را انتخاب کردند؟

نویسنده: ایگور کارمازین

دیپلماسی ایرانی: ایران و آذربایجان که شش ماه پیش خود را در آستانه رویارویی مسلحانه دیدند، محتاطانه شروع به نزدیک شدن کردند. وزیر امور خارجه ایران به باکو سفر کرد و با الهام علی اف دیدار کرد. در ادامه مذاکرات، طرفین از فضای مثبت و رفع سوء تفاهم ها خبر دادند.

در پایان این گفت وگوها، شرکت کنندگان خوش بینی خود را پنهان نکردند. پس از غلبه بر برخی سوء تفاهم ها، فضای مثبتی میان کشورها در حال شکل گیری است. حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، گفت: «ایران آماده اجرای تمام توافقات موجود است.» علی اف نیز به نوبه خود، گفت که آذربایجان هرگز اجازه نخواهد داد، از خاک این کشور برای تهدید ایران استفاده شود.

طرفین در مورد از سرگیری کار سفارت آذربایجان در تهران که پس از حمله در ژانویه بسته شده بود، گفت وگو کردند. الهام علی اف گفت که مسئولین این حمله باید مجازات شوند. جیحون بایراموف، وزیر امور خارجه آذربایجان پس از پایان مذاکرات گفت که سفر عبداللهیان را مثبت ارزیابی می کند. در حال حاضر، می بینیم که ایران قصد دارد، برای حل اختلافات گام های جدی بردارد. آذربایجان  نیز گام های واکنشی مناسب را برمی دارد.

دلایل بسیاری برای حل و فصل روابط وجود دارد. به عنوان مثال، هر دو کشور اهداف ژئوپلیتیک مهمتری دارند. تمرکز ایران بر رویارویی با اسرائیل و امریکاست. آذربایجان به دنبال امضای پیمان صلح با ارمنستان بر اساس شرایط خود و گرفتن قره باغ است. ایران و آذربایجان روابط نزدیک اقتصادی دارند. در پایان سال 2022، گردش تجاری بالغ بر 688 میلیون دلار بود که 13 درصد بیشتر از سال قبل است. ایران محصولات شیمیایی، مصالح ساختمانی و محصولات کشاورزی به آذربایجان صادر می کند و تجهیزات، مواد غذایی و پوشاک خریداری می کند.

فعالیت روسیه در منطقه به برقراری روابط کمک می کند. بنابراین، مسکو علاقه مند به توسعه کریدور حمل و نقل شمال – جنوب است که باید، روسیه را با کشورهای حوزه فارس، جنوب و جنوب شرق آسیا متصل کند. یکی از مسیرهای امیدوارکننده، جابه جایی کالا در امتداد سواحل غربی دریای خزر – از طریق آذربایجان و ایران است. در سپتامبر سال گذشته، در باکو، نمایندگان سه کشور بیانیه ای را در مورد توسعه مشترک لجستیک امضا کردند. دولت ها بر سر احداث خط ریلی رشت – آستارا به توافق رسیدند که برای راه اندازی کامل این مسیر ضروری است.

ولادیمیر ساژین، ایران شناس، معتقد است که باکو و تهران نمی خواستند، روابط دوجانبه را بر هم بزنند. وابستگی متقابل دو کشور زیاد است، از جمله روابط نزدیک اقتصادی و همچنین تماس های خانوادگی بسیاری از شهروندان دو کشور؛ 18 تا 25 میلیون آذربایجانی در ایران زندگی می کنند. من فکر می کنم که نیروهای خارجی که علاقه ای به دامن زدن به درگیری در قفقاز جنوبی ندارند نیز می توانند، به آشتی این دو کشور کمک کنند. این کارشناس تاکید می کند اول از همه، ما در مورد روسیه صحبت می کنیم که روابط خوبی با هر دو طرف دارد.

ایرینا فدوروا، کارمند مرکز مطالعات کشورهای خاورمیانه و نزدیک انستیتوی شرق شناسی آکادمی علوم روسیه، به وضعیت ژئوپلیتیک ویژه منطقه اشاره می کند. به گفته وی، باکو موضع صریح طرفداری از ترکیه اتخاذ می کند و روابط نزدیک خود را با آنکارا اعلام می کند. اما، در واقعیت، ممکن است، وابستگی بیش از حد به متحد اصلی آن سنگین باشد. این کشور علاقه مند به تنوع بخشیدن به روابط سیاست خارجی است، بنابراین مخالف بهبود روابط با ایران نیست.

آندری آرشف، محقق قفقاز و کارشناس بنیاد فرهنگ راهبردی، خاطر نشان می کند که روابط ایران و آذربایجان در چرخه ای توسعه می یابد. این تنش ها اولین بار نیست که با گرم شدن جایگزین می شود. من فکر می کنم که ما همچنان انفجارهای تنشی در قفقاز جنوبی را شاهد خواهیم بود. وی معتقد است در شرایطی از آشفتگی بین المللی و منطقه ای، فعالیت فعال ساختارهای غیر دولتی و سازمان های اطلاعاتی، دور جدید از وخامت اوضاع اجتناب ناپذیر خواهد بود.

منبع: ایزوستیا (روسیه) / تحریریه دیپلماسی ایرانی