چین وارد می شود

دیپلماسی ایرانی: شی جین‌پینگ، رئیس جمهوری چین، در ۲۶ آوریل ۲۰۲۳ برای اولین بار از زمان آغاز تهاجم نظامی روسیه به اوکراین در یک تماس تلفنی با ولودیمیر زلنسکی رئیس جمهور اوکراین گفتگو کرد. رئیس‌جمهوری چین در این گفتگوی تلفنی خواستار مذاکره بین مسکو و کی‌یف شده و تاکید کرد که پکن همواره در جانب صلح ایستاده است. زلنسکی نیز این تماس را نیروی محرکه قدرتمندی برای توسعه روابط دو جانبه عنوان کرده و تصمیم گرفت تا سفیر جدید کشورش در چین را معرفی کند.

شی جین پینگ، در ماه گذشته در یک سفر سه روزه به مسکو با ولادیمیر پوتین، همتای روسی خود دیدار کرده و دو رهبر با تمرکز بر چگونگی تعمیق روابط دو کشور متعهد شدند که برای حفاظت از نظام بین‌الملل همکاری کنند. شی در عین تاکید بر اهمیت حاکمیت و تمامیت ارضی اوکراین تاکنون از محکوم کردن روسیه به خاطر حمله به اوکراین خودداری ورزیده و موضع کشورش را به صورت یک ابهام استراتژیک نگه داشته است.

ابهام در محاسبات استراتژیک قدرت‌های بزرگ عمدتا مختص به زمان هایی است که مناطق ژئوپلیتیک دارای ثبات نسبی هستند و تا زمان وقوع بحران ها و درگیری ها همچنان مبهم باقی می مانند. 

چین وارد یک بازی دیپلماتیک بزرگ شده است و دستور کار خود را برای یک حکومت جهانی جدید دنبال می کند. شی به دنبال یک راه حل میانه است تا بین اصرار مسکو برای به رسمیت شناختن جنگ غیرقانونی و غصب زمین در اوکراین از یک سو و خواست به حق کی یف مبنی بر عدم تغییر مرزهایش، ارتباط برقرار کند.

پکن بارزترین و مهم‌ترین حامی مسکو در جنگ بوده و همزمان با نزدیک بودن روابط با مسکو، اطمینان حاصل کرده که باید کانال‌های ارتباط سیاسی با کی یف را نیز باز نگه ‌دارد. زیرا حضور اقتصادی چین در اوکراین از طریق تجارت قابل توجه است و طرح صلحی که اخیراً شی جین پینگ در مسکو به پوتین پیشنهاد کرده، نشان از آن دارد که چین می‌خواهد هم میانجی و هم بازیگر اقتصادی در اوکراین باشد. چین به خوبی می‌داند که جنگ در اوکراین پیامدهایی برای نظم بین‌المللی دارد و منافع ملی چین ایجاب می کند تا با حفظ میز مذاکره بتواند منافع سیاسی و اقتصادی خود را دنبال کند که در این جا می توان بدان پرداخت:

ابتدا منافع سیاسی به لحاظ استراتژیک ایالات متحده و چین در یک رقابت تنگاتنگ برای ایجاد بلوک های قدرت جهانی خود از یک نقطه فشار مشترک یعنی جنگ در اوکراین استفاده می کنند و اوکراین به میدان اصلی نبرد نیابتی آمریکا و غرب با چین و روسیه تبدیل شده است. چین علیرغم وقوف بر اشتباه محاسباتی پوتین در تهاجم به اوکراین، تمایلی برای شکست مسکو ندارد و با پیشنهاد صلح خود در مورد اوکراین به طرز ماهرانه ای در تلاش است تا در حمایت از حاکمیت، استقلال و تمامیت ارضی اوکراین، مورد پذیرش جامعه بین‌المللی قرار گیرد. 

در سوی دیگر ایالات متحده استدلال می کند که یک جنگ تصاحب سرزمینی توسط یک کشور دارای سلاح هسته ای و عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد بسیار تهدیدکننده است. ایالات متحده، اوکراین را به عنوان پاشنه آشیل روسیه در نظر گرفته که از طریق آن می تواند یکی از دشمنان ژئوپلیتیک خود را تضعیف کند. اعمال تحریم های اقتصادی بی سابقه و مسدود کردن ذخایر خارجی روسیه تلاشی برای تبدیل شدن روسیه به یک کشور طرد شده اقتصادی و دیپلماتیک بوده است. اگر جنگ مطابق با شرایط غرب و با پیروزی آشکار اوکراین به پایان برسد، ایالات متحده جنگ را به عنوان یک پیروزی برای "نظم بین‌المللی مبتنی بر قوانین" و قوام قدرت خود تعریف می کند. این امر به آرزوهای چین برای نظم جهانی جدید با ویژگی های چینی لطمه خواهد زد.

- روابط رو به وخامت روسیه و غرب پس از جنگ اوکراین موجب شده تا روابط بین چین و روسیه نزدیک تر شده و نتیجه به "دوستی بدون محدودیت" ختم شود. روسیه با در راس بودن پوتین دارایی ارزشمندی برای چین است و جلوگیری از سقوط پوتین برای چین در رقابت با ایالات متحده اهمیت زیادی دارد. از اینرو منافع چین اقتضا می کند که روسیه بازنده نبرد اوکراین نباشد زیرا در صورت شکست پوتین، پکن می بایست به تنهایی در برابر غرب بایستد. این در حالیست که یک روسیه پیروز در میدان نبرد، حنی شکست خورده در میدان اقتصادی و منزوی شده توسط قدرت های غربی، وابستگی بیشتری به چین خواهد داشت و منطقی است که چین برای مقابله با ائتلاف غربی به شریکی ضد آمریکایی با وزن قابل توجه اما در سطح پایین تر از خودش نیاز داشته باشد.

- چین جدا از اینکه می‌خواهد جای واشنگتن را به عنوان معامله‌گر بین‌المللی بگیرد، متوجه شده است که روسیه در مشکلات نظامی عمیقی قرار دارد و می‌خواهد به متحد خود در اروپای شرقی کمک کند. اروپا علیرغم عدم وجود شواهد قطعی از ارسال جنگ ‌افزار از چین به روسیه، این پیام را برای پکن دارد که تحویل سلاح‌های کشنده به روسیه، اساساً یک موضع ضد اروپایی است و چین با وارد شدن به این درگیری، اروپا را از دست خواهد داد. واکنشی که کاملا در راستای منافع ایالات متحده در جهت حفظ متحدان اروپایی اش خواهد بود.

- ایالات متحده و اروپا تأکید دارند که به هر گونه ورود چین به جنگ پاسخ خواهند داد و همراه با شرکای خود در اقیانوس آرام، جبهه متحدتری ارائه خواهند کرد. چین همچنین نگران افزایش تعامل ناتو با ژاپن، استرالیا، نیوزلند و کره جنوبی در منطقه آسیا- اقیانوسیه است. چین نمی‌خواهد ایالات متحده منابع و توجه بیشتری را به سوی شرق آسیا و به طور خاص به چین متمرکز کند. چین از ادامه جنگ تا آنجا که توجه و منابع واشنگتن را به اروپا و دور از اقیانوس اقیانوس هند- پاسیفیک معطوف نگه دارد، خرسند است زیرا شکست روسیه، ایالات متحده را تشویق می‌کند تا در اقیانوس هند و آرام با تمام قدرت حرکت کند. 

- جنگ اوکراین تهدید مشترکی است که توانست نقش یک متحد کننده را در اروپا داشته باشد چنانچه اقدامات پوتین موجب شد تا کشورهای بیشتری مانند فنلاند و سوئد خواهان پیوستن به ناتو شوند. این در شرایطی است که جغرافیای اوکراین می‌تواند برای چین موقعیت همسایگی با اروپا را فراهم کند و هدفش را برای رقابت با ایالات متحده برای نفوذ در این قاره از طریق ایجاد یک جای پای قوی تقویت کند.

به لحاظ اقتصادی پایان دادن به جنگ در اوکراین حتی اگر از طریق مذاکره به زودی اتفاق نیفتد اما یک آتش بس پایدار نیز می تواند به نفع چین باشد. چنانچه شی جین پینگ بیش از همه نگران تجدید توسعه اقتصادی کشورش است که بر ثبات در روابط با اروپا و ایالات متحده متکی است. شی به خوبی از خطرات پیوستن چین به جنگ آگاه است و می داند که در صورت عبور از خطوط قرمز غرب در کمک به روسیه، با تحریم مواجه خواهد شد. چین تحریم های یک جانبه علیه روسیه را محکوم کرده اما در اعمال آن شرکت نکرده است. از اینرو بسیاری از شرکت‌های چینی مجبور شده‌اند تجارت با روسیه را متوقف کنند تا مبادا در معرض اقدامات تنبیهی از سوی ایالات متحده قرار گیرند.

چین به عنوان تولیدکننده و صادرکننده عمده کالاهای صنعتی توجه دارد که کاهش تقاضا و سرمایه گذاری خارجی لطمه ای جدی برای چشم انداز اقتصادی خواهد بود. همچنین مسلم خواهد بود که چین علاقه ای به یک جنگ طولانی مدت در اوکراین نداشته باشد زیرا اوکراین شریک تجاری چین بوده و دو کشور در سال 2021 به میزان 18.6 میلیارد دلار تجارت دوجانبه داشته اند که در نتیجه جنگ این میزان از تجارت به شدت کاهش یافته است. با توجه به حضور چین در پروژه های بزرگ ساختمانی در اوکراین، مشارکت در بازسازی پس از جنگ از دیگر منافع اقتصادی است که شی می تواند در میانجی گری جهت حل و فصل بحران اوکراین دنبال کند.

- بدیهی است که ادامه جنگ در اوکراین بر چشم انداز ابتکار یک کمربند-یک جاده چین (BRI) که به عنوان یک پل زمینی جدید برای اوراسیا در نظر گرفته شده و جاده ابریشم دریایی که به منظور تجارت دریایی از جنوب شرقی آسیا تا بخش‌هایی از اروپا، سرمایه گذاری شده، اثرات منفی داشته باشد. عدم ثبات و امنیت می تواند سهولت تجارت در مسیرها و کریدورهای تجاری موردنظر چین مانند "کریدور اقتصادی چین- آسیای مرکزی- غرب آسیا" (CCAWAEC) را مختل کند. همچنین تا زمانی که روسیه به جنگ خود در اوکراین ادامه دهد پکن نمی تواند به اهداف خود در بهره برداری از خط راه آهن جاده ابریشم از چین به اروپا از طریق روسیه و اوکراین دست یابد و بدین ترتیب جنگ در اوکراین در راستای اهداف ایالات متحده برای کند کردن گسترش مسیر ابریشم قرار می گیرد.

- پروژه نورد استریم با اثرگذاری در درآمد هنگفت روسیه از صادرات گاز و استفاده ابزاری از آن برای وابستگی بیشتر اتحادیۀ اروپا به منابع انرژی روسیه و در نتیجه تصمیم به تنوع‌سازی در سیاست انتقال انرژی از سوی اروپا، همگی در تضاد با هدف‌های آمریکا در برابر روسیه و از مهم‌ترین دلایل مخالفت آمریکا با این طرح بوده است. قطع عرضه گاز از نورد استریم 1 توسط مسکو و توقف مجوز پروژه واردات گاز از روسیه از طریق خط لوله نورد استریم ۲ توسط آلمان در واکنش به تهاجم روسیه به اوکراین توانست نگرانی های واشنگتن را کمرنگ تر کند. آنچه که به نگرانی های ایالات متحده دامن می زد حضور شرکتهای بزرگ اروپایی خصوصا آلمانی در روسیه بود که در فرایند های تجاری به صورت انتقال بخشی از تولید و یا عملیات و پشتیبانی Offshoring “ “ مشارکت داشتند. خروج این شرکتها و سرمایه های اروپایی از روسیه پس اژ تهاجم به اوکراین توانست در راستای منافع واشنگتن برای چسبندگی بیشتر اتحادیه اروپا به ایالات متحده قرار گیرد.   

- میانجی گری چین می تواند احتمال تمدید قرارداد صادرات غلات اوکراین از بنادر دریای سیاه را که در جولای 2022 با تلاش های ترکیه و سازمان ملل انجام شد، بیشتر کند. کاهش بحران جهانی غذا در جهان به دنبال این امر می تواند باعث تثبیت نفوذ و رهبری چین در جهان درحال توسعه شود و موقعیت چین را به عنوان یک قدرت اثر گذار در نظم جدید جهانی تثبیت کند.

واقعیت این است که رهبر چین به ژئوپلیتیک اوکراین به عنوان یک ژنتیک سرزمینی نگاه می کند که می تواند از آن به عنوان فرصتی برای شروع شکل‌دهی نظم امنیتی جدید اوراسیا بهره گیرد و با مشارکت بازتر در تلاش‌های میانجی‌گری برای پایان دادن به جنگ در اوکراین، نظم بین‌المللی جدید را به نفع کشورش ارتقا دهد. اما مهم تر از آن نتیجه این توانایی در میانجی گری است که محاسبات استراتژیک شی جین پینگ را برای قرارگیری در جایگاه یک رهبر جهانی و آمادگی پکن را برای ایفای نقش سازنده جهانی بارز می کند.