آیا چین می تواند در پرونده اوکراین میانجیگری کند؟

نویسندگان: چان کونگ و هی جون

دیپلماسی ایرانی: در حالی که درگیری بین روسیه و اوکراین ادامه دارد، به نظر می رسد سرعت آنچه کرملین "عملیات نظامی ویژه" در اوکراین می نامد کند شده باشد. اگرچه ارتش روسیه اعلام کرد که عملیات طبق برنامه انجام شده، بسیاری از تحلیل گران معتقدند که این عملیات در مقیاس کامل تر بر اساس طرح ریزی پیش نرفته است و در عوض به نظر می رسد که نیروهای روسیه در بن بست قرار گرفته اند. اد آرنولد، تحلیلگر مؤسسه خدمات متحد سلطنتی بریتانیا، خاطرنشان کرد که «با ارزیابی فعلی خسارات روسیه، نشانه هایی در دست است که نشان می دهد این عملیات ظرف حدود سه هفته به صورت ناپایدار خواهد بود».

اگر این بن بست ادامه یابد، هم برای روسیه و هم برای شخص رئیس جمهور ولادیمیر پوتین مضر خواهد بود. به نظر می رسد ارتش روسیه آن طور که وانمود می کند قوی نباشد. همچنین در مواجهه با اوکراین، کشوری با وسعت 600هزار کیلومتر مربع و جمعیت بیش از 42 میلیون نفر، عملکرد ارتش روسیه نسبتاً متفاوت با زمان جنگ روسیه و گرجستان در سال 2008 است. در واقع این جنگ ثابت کرد که یک فاجعه عظیم برای روسیه و اوکراین در حال شکل گیری است. 

در حال حاضر حدود 2 میلیون پناهنده اوکراینی به اروپا متواری شده اند و در صورت تشدید جنگ، بحران های انسانی می تواند به سرعت وضعیت وخیم تری به خود بگیرد.

با تهاجم روسیه به اوکراین، غرب تحریم های گسترده و شدیدی علیه روسیه طراحی و آغاز کرده است  که تقریباً تمام جنبه‌های اقتصادی، مالی و بازارهای سرمایه، فناوری، مصرفی، هوانوردی، فرهنگ، هنر، انرژی، صنعت، اینترنت و سرمایه‌گذاری را در بر می‌گیرد. صرف نظر از اینکه روسیه در جنگ علیه اوکراین پیروز می‌شود یا نه، طیف کامل تحریم‌های غرب، ضربه‌ای مهلک و ویرانگر به اقتصاد روسیه وارد می‌کند و در واقع اقتصاد و توانایی‌های ملی روسیه را «تضعیف» می‌کند. نابودی کلی توانایی‌ها و نفوذ ملی تحت تحریم‌های مشترک، فرآیند «ملی‌زدایی» است. 

سوالی که نویسندگان در پی پاسخ آن هستند این است که آیا چین باید در برابر این بن‌بست که می‌تواند به وضعیت برد - باخت منجر شود، واکنش نشان دهد؟ ما به دلایل زیر بر این باوریم که چین می‌تواند به عنوان یک «میانجی‌گر سازنده» در مناقشه روسیه و اوکراین عمل کند و هر دو کشور را برای دستیابی به آتش‌بس از طریق میانجی‌گری فعال و تسهیل کننده صلح از طریق مذاکره تحت فشار قرار دهد.

1- برای اینکه چین نقش «میانجی گر سازنده» و مثبت را ایفا کند، مهمترین اصلی که می تواند به عنوان  هدف قرار دهد، ترویج صلح است. مطمئناً «قدرت‌های صلح طلب» در آینده به یک نیروی بزرگ بین‌المللی همگرا تبدیل خواهند شد و چین می‌تواند به یک مروج یا حتی رهبر مهم آن بدل شود. 

صلح در واقع یک قدرت سخت است که اغلب مورد غفلت قرار می گیرد. ترویج فعال صلح و داشتن توانایی در انجام آن، جلوه ای از قدرت سخت یک کشور است. فقط کسانی که بر صلح پافشاری می کنند می توانند پیروز نهایی شوند. در واقع، از زمانی که درگیری بین روسیه و اوکراین آغاز شد، رهبران چین به طور فزاینده ای بر اهمیت صلح تأکید کردند. رئیس جمهور شی جین پینگ در هشتم مارس طی یک نشست ویدیویی با امانوئل مکرون، رئیس جمهوری فرانسه و اولاف شولز، صدراعظم آلمان، نگرانی شدید خود را نسبت به بحران گسترده انسانی ناشی از درگیری ابراز کرد، در قاره اروپا شی جین پینگ در مورد وضعیت اوکراین خاطرنشان کرد که «همه تلاش‌هایی که برای حل و فصل مسالمت‌آمیز بحران کمک می‌کنند باید مورد حمایت قرار گیرند». وی افزود: «وظیفه ضروری در حال حاضر جلوگیری از تشدید تنش یا حتی خارج شدن از کنترل آن است». شی جین پینگ همچنین تاکید کرد برای برقراری صلح، نیاز به حمایت مشترک از مذاکرات صلح بین روسیه و اوکراین و تشویق دو طرف برای حفظ شتاب مذاکرات، غلبه بر مشکلات و به دست آوردن نتایج صلح آمیز است. او گفت: «ما باید مسئولیت خود را برای ایجاد ثبات و اطمینان بیشتر در دنیای متلاطم و سیال به عهده بگیریم». از این منظر، نقش چین به ‌عنوان «میانجی گر سازنده» کاملاً مطابق با پیشنهاد شی جین پینگ است.

2- عامل دیگری که برای چین در جایگاه «میانجی گر سازنده» دارای اهمیت است، تلاش آن کشور در فضای ژئوپلیتیک و دیپلماتیک در توسعه آینده خود است. در این موج تحریم های همه جانبه علیه روسیه که توسط غرب اعمال شد، چین به دلیل مشارکت استراتژیک همه جانبه خود با روسیه توجه زیادی را به خود جلب کرده است. از نظر جهان خارج، چین توانایی نفوذ بر روسیه و ایفای نقش مهمی در دستیابی به آتش بس بین روسیه و اوکراین را دارد. اینکه آیا چین می‌تواند پوتین را متقاعد کند که با آتش‌بس موافقت کند، باید منتظر ماند و دید، اما انتظارات جامعه بین‌المللی قابل توجه است. تحلیلی در آسیا تایمز معتقد است: چین این فرصت را دارد که به عنوان یک میانجی در مناقشه روسیه و اوکراین عمل کند، «زیرا (موقعیت چین) با اشتباهاتی که منجر به بحران شد، به خطر نیفتاده و روابط خوبی با مخالفان و گفت و گوی کاری با اروپائیان و مرد عجیب و غریب بیرون، که البته ایالات متحده خواهد بود، دارد».   
 
در شرایط ژئوپلیتیک کنونی، بعید است که ایالات متحده و بریتانیا به عنوان آغازگر تحریم‌ها علیه روسیه نقش مثبتی در پیشبرد صلح ایفا کنند. اگر چین بتواند از طریق تلاش‌های میانجی‌گری خود، صلح را به ارمغان بیاورد، نقش سازنده‌ای ایفا خواهد کرد که نه ایالات متحده و نه بریتانیا نتوانستند به خوبی انجام دهند. در نتیجه فضای بین المللی بیشتری را برای نقش سازنده خود در ترویج صلح بدست خواهد آورد. 

3- چین به عنوان یک «میانجی گر سازنده» برای ترویج صلح، لازم است که منافع روسیه و اوکراین را نیز در نظر داشته باشد و فضای توسعه را برای روسیه حفظ کند. باید توجه داشت که تحریم‌های اعمال شده بر روسیه توسط غرب باعث گرایش به سیاست«غیر ملی‌سازی» شده، که یک ابزار ژئوپلیتیکی پس از جنگ است. هر چه سیاست «ملی‌زدایی» بیشتر اجرا شود، ضربه بیشتری به روسیه خواهد زد. بن والاس، وزیر دفاع بریتانیا، گفت که صرف نظر از اینکه در آینده برای اوکراین چه اتفاقی می‌افتد، پوتین نفوذ جهانی خود را از دست داده است. 

اگر چین بتواند قبل از اینکه روسیه به طور جدی «غیرملی‌سازی یا ملی‌زدایی» شود و به موقع آتش‌بس را بین روسیه و اوکراین برقرار نماید، در واقع به روسیه در کاهش تلفات کمک کرده است، همچنین اگر توانایی لازم در حفظ قابلیت‌های ملی خود داشته باشد و اوضاع را تحت کنترل خود در آورد. پس از پایان بحران روسیه و اوکراین، توانسته است الگوی ژئوپلیتیک جهانی را بازسازی نماید. باید اضافه نمود در این میان تضعیف دولت روسیه نیز اجتناب ناپذیر خواهد بود و محیط خارجی چین نیز دستخوش تغییرات بزرگی خواهد شد. بنابراین، برای چین بسیار مهم است که در حال حاضر برای تغییرات ژئوپلیتیکی آینده برنامه‌ریزی کند.

در نهایت، با اصرار ایالات متحده و ناتو به عدم اعزام نیرو برای جنگ در اوکراین و عدم ایجاد منطقه پرواز ممنوع در آنجا، دیدگاه دولت اوکراین و حزب حاکم در مورد آینده این کشور نیز تغییر کرده است. بر اساس گزارش‌های رسانه‌ها در 9 مارس، حزب حاکم اوکراین "اسلوها نارودو" بیانیه‌ای صادر کرد مبنی بر این که در چند سال آینده به ناتو نخواهد پیوست. در همان زمان، پیشنهاد کرد که روسیه نیز باید به طور قانونی وضعیت دولتی اوکراین را به رسمیت بشناسد و تضمین کند که کی‌یف مورد تهدید قرار نخواهد گرفت. این بیانیه از این جهت قابل توجه است که مقامات اوکراینی برای اولین بار نحوه نگاه کی‌یف به درخواست روسیه برای بی‌طرفی دولت را بیان می‌کنند. ولودیمیر زلنسکی، رئیس جمهور اوکراین در 9 مارس گفت که آماده است تا برخی مصالحه‌ها را انجام دهد و طرف‌های مربوتبط با او نیز باید این کار را انجام دهند. این سیگنال‌ها به این معنی است که اگر اوکراین مجبور باشد به طور مستقل با روسیه بجنگد، احتمالاً نوعی شرایط مذاکره سازش را می‌پذیرد. برای مذاکرات روسیه و اوکراین، این "نرم شدن" یک سیگنال مثبت است که منجر به دستیابی به توافق می‌شود.

منبع: مدرن دیپلماسی /ترجمه: عیسی محمدحسینی، دانش آموخته روابط بین‌الملل – پژوهشگر آزاد