آینده سودان و تهدیدی برای جهان اسلام

سید محمد حسینی، سفیر سابق جمهوری اسلامی ایران در عربستان سعودی

دیپلماسی ایرانی: در سند راهبردی وزارت دفاع امریکا که در سال 2018 با عنوان برنامه روندهای راهبردی تا سال 2040 منتشر شد، روندهایی از قبیل افزایش بی‌ثباتی در جهان تک-چند قطبی؛ بازقدرت‌یابی ایدوئولوژی‌ها، استفاده دولت‌ها از سازمان‌های تروریستی و تبهکاری برای اهداف سیاسی و اقتصادی؛ تلاش گروه‌های تروریستی برای بدست آوردن سلاح‌های میکروبی، شیمیایی و کشتار جمعی، افزایش حس نابرابری اجتماعی درج شده است که جهانی پرآشوب در جهان 2040 را ترسیم می‌کند.

آنچه این روندها را به مثابه یک نخ تسبیح به یکدیگر زنجیر می‌کند، ژئوپلتیک دولت‌های ضعیف و ورشکسته است. دولت‌های در حال افول، ابتدا دچار ضعف کارکردی شده، سپس ناکارآمد می‌شوند، در مرحله بعد در تامین امنیت دچار اختلال شده و سپس تبدیل به دولتی ضعیف می‌‌شوند و در نهایت هم شاخصه‌های دولت ورشکسته را در خود می‌پرورانند. از جمله این شاخص‌ها، تبدیل دولت‌های ورشکسته به مأوا و پناه گرروه‌های تروریستی، شورشی و تبهکاری است. روند امنیتی نظام بین‌الملل بعد از فروپاشی شوروی نیز ثابت کرده است هرجا دولتی ضعیف و ورشکسته ایجاد شد، به مکانی برای رشد و تکثیر گروه‌های تروریستی مبدل کشت. افغانستان پس از فروپاشی شوروری و سوریه و عراق از نمونه‌های عینی هستند که با ضعف دولت مرکزی محلی برای استقرار القاعده و داعش شدند و امنیتی منطقه‌ای و جهانی را تهدید کردند.

حالا بحران داخلی سودان در مسیری قرار گرفته است که منجر به ورشکستگی کامل دولت و در نتیجه محل رشد گروه‌های تروریستی خواهد شد. بدیهی رشد گروه‌های تروریستی در افریقا با توجه به فقر اجتماعی و فرهنگی، فجایعی بس عظیم‌تر به بار خواهد آورد. سودان سرزمینی وسیع با ساختاری قبیله‌ای و فقیر در آفریقا است که مدت‌ها صحنه درگیری گروه‌های نظامی و غیرنظامی بوده است. دیکتاتوری عمرالبشیر در سایه زور، امنیتی نسبی در این کشور ایجاد کرده بود. فساد سیتمی در حکومت بشیر اما حکومت 30 ساله او را در سال 2019 به ورطه نابودی کشاند.

اوضاع سودان پس از استعفاء عمر البشیر بهبود نیافت بلکه دچار آنارشیسم سیاسی شد. نظامیان و احزاب سیاسی به تقابل با هم پرداختند و اوضاع نابسامان؛ طرفین را به این اجماع رساند که قدرت را به منتخبین مردم واگذار کنند. ژنرال حمیدتی (نیروهای واکنش سریع )‌ و ژنرال برهان (فرمانده ارتش) فرماندهان اصلی نظامی سودان، زمینه‌ساز ائتلاف ارتش با نیروهای سیاسی شدند.

آنها طی توافق ملی تصمیم گرفتند تا صحنه سیاست را ترک و قدرت را به یک دولت مدنی واگذار کنند. همچنین طبق این توافق، قرار شد تمام گروه‌های مسلح از جمله نیروهای واکنش سریع در ارتش ادغام شوند و ارتش ملی سودان تشکیل و تحت نظارت دولت مدنی فعالیت کند. با این حال، ژنرال حمیدتی بعد از مدتی از انجام توافق سرباز زد و با واکنش ارتش و ژنرال برهان رو به رو شد. مخالفت حمیدتی سبب شد جنگ میان ارتش و نیروهای واکنش سریع شکل بگیرد. جنگی که تاکنون ادامه دارد.

سودان کشوری پهناور و فقیر با ساختار و بافت قبیله‌ای است که در صورت به هم خوردن اوضاع امنیتی در آن، می‌تواند محل مناسبی برای پرورش گروه‌های مسلح شود. فقر و ناامنی باعث شده سودان یکی از کشورهای پرورش سربازان مزدور در جنگ‌هایی نظیر یمن باشد. حضور گروه‌های تکفیری در این کشور؛ هشدار پرورش تروریسم تکفیری را جدید‌تر می‌کند. پیشنهاد می شود دستگاه دیپلماسی کشور با همکاری عربستان در قالب سازمان همکاری‌ اسلامی ( OIC) نسبت به تهدید پیش روی جهان اسلام تدابیری اتخاذ نماید.