چرخش سیاست خارجی عربستان تا کجا ادامه دارد؟

حسین فاطمی، روزنامه نگار

دیپلماسی ایرانی: همان گونه که پیش تر هم اعلام شده بود فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه عربستان سعودی سه شنبه راهی سوریه شد و با بشار اسد، رئیس جمهور این کشور دیدار کرد. این اولین سفر یک مقام سعودی سعودی در سطح وزیر امور خارجه پس از جنگ سوریه در سال ۲۰۱۱ است. هفته گذشته، «فیصل المقداد»، وزیر امور خارجه سوریه به عربستان سفر کرده بود و با مقامات این کشور دیدار کرد.

- بیانیه وزارت امور خارجه عربستان

در همین باره وزارت امور خارجه عربستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که بشار اسد، رئیس جمهور سوریه روز سه شنبه در دمشق میزبان فیصل بن فرحان، وزیر خارجه سعودی بود. به گزارش روسیا الیوم، وزارت امور خارجه عربستان در این خصوص بیانیه‌ای صادر و اعلام کرد که بن فرحان در دیدار با اسد درباره تلاش‌ها برای دستیابی به راه‌حل سیاسی برای حل بحران سوریه و بازگشت سوریه به اتحادیه عرب گفت‌وگو کرد. در این بیانیه همچنین آمده که وزیر خارجه عربستان در این دیدار، سلام ملک سلمان بن عبدالعزیز، پادشاه سعودی و محمد بن سلمان، ولی‌عهد عربستان را به بشار اسد، رئیس جمهور سوریه رساند.

خبرگزاری دولتی عربستان «واس» گزارش داد که بن فرحان و اسد درباره اقدامات لازم برای دستیابی به یک راه‌حل سیاسی جامع به منظور حل بحران سوریه رایزنی کردند. بشار اسد نیز گفت که روابط مسالمت‌آمیز بین سوریه و عربستان طبیعی است و روی منافع عربی و منطقه‌ای تأثیر می‌گذارد و سیاست‌های آشکار و واقع‌بینانه عربستان سعودی به نفع کشورهای عربی و منطقه است.

رئیس جمهور سوریه تأکید کرد که تغییرات و تحولات کنونی جهان، ضرورت همکاری عرب‌ها را در این مرحله بیشتر می‌کند. دفتر ریاست جمهوری سوریه اعلام کرد که بن فرحان در این دیدار ضمن تأکید بر حمایت ریاض از دمشق گفت که عربستان به توانایی سوریه در عبور از تأثیرات جنگ مطمئن است.

- جزئیات بیشتر دیدار بن فرحان و بشار اسد

به موازات بیانیه وزارت امور خارجه عربستان سعودی در پی سفر فیصل بن فرحان و دیدارش با بشار اسد، روزنامه سوری الوطن هم دیروز چهارشنبه به نقل از منابع آگاه نوشت که دیدار وزیر خارجه عربستان با رئیس جمهوری سوریه در دمشق مثبت بود و ریاض بر تلاش برای بازیابی نقش موثر سوریه تاکید کرد.

روزنامه الوطن سوریه به نقل از منابع خود بدون ذکر نام نوشت: «فضای مثبتی بر دیدار فرحان و اسد حکمفرما بود و عربستان بر این تمایل شدید خود تاکید کرد که سوریه جایگاه خود را در جهان عرب بازیابی کند.» این منابع همچنین به آمادگی ریاض برای انجام تمام تلاش خود جهت بازگشت سوریه به نقش آفرینی موثر خودش، آنطور که شایسته آن است اشاره کرد.

به گفته این منابع، عربستان همچنین بر تلاش برای نزدیک کردن دیدگاه کشورهای عربی به یکدیگر در راستای حمایت از فعالیت مشترک جهان عرب و همکاری با دمشق به منظور تحقق این امر تاکید کرد. هم چنین عنوان شد که رئیس جمهور سوریه هم در دیدارش با بن فرحان تأکید کرد که سیاست‌های آشکار و واقع‌بینانه عربستان سعودی به نفع کشورهای عربی و منطقه است. اسد افزود که تغییرات در حال وقوع در جهان، همکاری کشورهای عربی در این مرحله را بیش از پیش ضروری می‌کند.

- اهداف سفر 

با توجه به سفر وزیر امور خارجه عربستان به سوریه طیفی از ناظران بر این باور هستند که ریاض در پی مخالفت برخی از کشورها و در راس آن قطر با بازگشت سوریه به اتحادیه عرب و عدم موفقیت عربستان در نشست مشورتی جده، به نظر می‌رسد ریاض در تلاش است تا با ادامه تحرکات دیپلماتیک خود زمینه را برای حضور سوریه در جلسه آتی اتحادیه عرب فراهم کند. به خصوص آنکه این احتمال هم مطرح است که سفر بن فرحان به دنبال سفری است که وزیر امور خارجه سوریه به عربستان داشت که در آنجا بیانیه مشترک صادر شد و در مورد بازگشت سوریه به اتحادیه عرب نیز گفت‌وگوهایی صورت گرفت.
 

 از چند ماه قبل تاکنون نیز نشانه هایی از عادی سازی روابط ریاض - دمشق دیده شد. به ویژه بعد از زلزله مرگبار جنوب ترکیه و شمال سوریه، زمینه برای علنی شدن روابط دو طرف فراهم شد. بعد از این حادثه، عربستان سعودی هواپیمای حامل کمک های انسان دوستانه به سوریه اعزام کرد.در عین حال یک روز پس از سفر فیصل المقداد به عربستان، ریاض میزبان نشست وزرای خارجه شورای همکاری خلیج فارس و عراق و مصر و اردن برای بررسی پرونده سوریه بود. همچنین خبرهای غیررسمی می گویند بشار اسد به زودی برای سفر رسمی به عربستان سعودی هم خواهد رفت. ریاض در ماه آینده میلادی میزبان نشست سران کشورهای عربی است و بعید نیست با تدوام تحرکات عربستان، بشار اسد هم در این نشست شرکت کند.

کارشناسان می‌گویند که کشورهای عربی پس از توافق ایران و عربستان سعی دارند با اتخاذ رویکرد دوری از دستورات دیکته شده غرب و اتخاذ سیاست مستقل، فصل جدیدی از روابط خود با سوریه را آغاز کنند.  در مقابل ابن سناریو نیز مطرح است که اگر چه عربستان در تلاش است تا زمینه مساعدی را فراهم کند که سوریه بتواند در جلسه آتی اتحادیه عرب حضور داشته باشد، اما باید دید که با توجه به بحث‌ها و مخالفت های برخی کشورها در مورد سوریه وجود دارد، چه تغییراتی در سیاست داخلی و همچنین سیاست خارجی سوریه رخ خواهد داد. 

- نگرانی رژیم صهیونیستی از چرخش در سیاست خارجی عربستان

به دنبال تحولات مهم اخیر منطقه و در رأس آنها تغییر سیاست عربستان سعودی در قبال روابط با سوریه، یمن، جنبش حماس و جمهوری اسلامی ایران، منابع رسانه‌ای عبری زبان از نگرانی شدید صهیونیست‌ها درپی این تحولات پرده برداشتند.
رسانه‌های عبری زبان در این باره فاش کردند که تغییر سیاست عربستان در منطقه منجر به شکل گیری حالتی از نگرانی در رژیم صهیونیستی شده است. شبکه صهیونیستی «کان» در این باره گزارش داد که نشانه‌ای از تغییر سیاست عربستان در قبال حماس وجود دارد.

این شبکه در این باره اعلام کرد: «علاوه بر این اگر همه نقاط مربوط به آشتی عربستان با ایران و نزدیک شدن ریاض به بشار اسد، رئیس ‌جمهوری سوریه و صنعا (انصارالله) را به هم وصل کنیم، این از دیدگاه اسرائیل، قطعاً مایه نگرانی است.» کان در ادامه سفر سه‌شنبه فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان سعودی به سوریه را «تاریخی» خواند و نوشت: «این اولین سفر به سوریه از زمان آغاز جنگ در این کشور تاکنون یعنی پس از ۱۲ سال است.»

عربستان پس از توافق با جمهوری اسلامی ایران برای ازسرگیری روابط دیپلماتیک، سیاست آشتی‌جویانه‌ای را نیز در قبال دولت سوریه، جنبش حماس و جنبش انصارالله یمن در پیش گرفت و سفر فیصل بن فرحان به دمشق درحالی انجام شده است که همزمان هیئتی از جنبش حماس وارد عربستان شده است و این نخستین سفر هیئتی از حماس به این کشور از سال ۲۰۱۵ تاکنون محسوب می‌شود.

بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر رژیم صهیونیستی که پس از بازگشت دوباره به قدرت در مناسبت‌های مختلف نسبت به عادی سازی روابط با عربستان سعودی ابراز خوش‌بینی کرده بود، به نظر می‌رسد که درپی این تحولات از تحقق این هدف ناامید شده است.