نکات مهمی که سفر رئیسی به چین دارد

نویسنده: هادی محمدی، دکترای روابط بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: روز گذشته سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور کشورمان به چین سفر کرد و دیدارهای مهم و سطح بالایی با مقامات ارشد این کشور داشت. همچنین اسناد متعددی در این دیدارها به امضای دو طرف رسید، اما این سفر از دو جهت مهم و قابل ارزیابی جدی تر است. نکته اول مانور ایران در عرصه سیاست خارجی و نمایش عدم انزوا در برابر فشارها و محدودیت های غربی است و دومین نکته حرکت به سوی اجرایی کردن مهم ترین سند دوجانبه ایران با کشورهای دیگر موسوم به برنامه جامع 25 ساله ایران و چین. در ادامه به این دو موضوع بیشتر می پردازیم.

حدود یک سال پیش بود که امضای توافق ۲۵ ساله ایران و چین واکنش «جو بایدن» رئیس‌جمهور ایالات متحده آمریکا را به همراه داشت و او را وادار کرد که اعتراف کند نگران روابط چین و ایران است. بایدن در فروردین ماه سال ۱۴۰۰ و چند روز پس از امضای توافق 25 ساله ایران و چین در تهران توسط ظریف وزیرخارجه  وقت ایران و وانگ یی وزیرخارجه چین، در پاسخ به سوال یک خبرنگار که پرسید «آیا نگران مشارکت ایران و چین هستید»؟ گفت، «یک سال است که نگران آن هستم.»

اما این نگرانی ریشه در چه چیزی دارد؟ به نظر می رسد ایالات متحده پس از 4سال و نیم تحریم سخت و به قول خودشان فشار حداکثری توقع داشت جمهوری اسلامی امروز در فضایی منزوی زیست خود را ادامه دهد و نه تنها با کشورهای کوچک و کم اثر مراوده موثری نداشته باشد، بلکه رنگ پایتخت های بزرگ را هم به خود نبیند در حالی که ایران در همین مدت توانسته ارتباطات موثری با کشورهای مختلف پیرامونی و فراپیرامونی خود برقرار کند و در هر سه منطقه راهبردی شرق آسیا ، آفریقا و آمریکای لاتین جولان خوبی داشته باشد و حالا سفر به چین که با دعوت رسمی این کشور صورت گرفته نشان دیگری از شکست سیاست انزوای ایران است. 

این شکست که نمود جدیدش سفر رئیسی به پکن است واکنش آمریکا را نیز در پی داشته به طوری که «ند پرایس» سخنگوی وزارت خارجه آمریکا در کنفرانس خبری خود در واکنش به برخی گزارش‌ها مبنی بر این که ایران و چین به دنبال تشکیل یک جبهه واحد علیه آمریکا هستند، گفت: «اما وقتی صحبت از ایران به میان می‌آید، ما فکر می‌کنیم که مهم است که بقیه جهان کاملاً این مسئله را شفاف‌سازی کند که پیشرفت‌های هسته‌ای ایران، تلاش‌های این کشور برای صدور تروریسم و نفوذ بد در سراسر منطقه و احتمالاً فراتر از آن، چیزی نیست که هیچ کشوری باید تحمل کند و مطمئناً از چنین چیزی حمایت نخواهند کرد».

در طرف چینی نیز با توجه به درگیری ها و چالش هایی که پکن با واشنگتن دارد و به ویژه به تازگی با موضوع بالون چینی بیشتر هم شده ، نزدیکی اش به ایران می تواند به عنوان یک برگ برنده برایش محسوب شود به خصوص این که چینی ها چند سالی است طرح «یک کمربند و یک جاده» را دنبال می کنند و ایران یک حلقه مهم در آن به شمار می رود . از این جهت سفر مهم رئیسی به سرزمین اژدهای زرد این فضا را برای جمهوری اسلامی فراهم خواهد کرد که در حوزه سیاست خارجی میدان وسیع تری در اختیار بگیرد و با دست بازتری به مصاف طرف های غربی خود در موضوعات مختلف به ویژه مذاکرات هسته ای برود . تاکید دوباره شی جین پینگ رئیس جمهور چین بر حمایت از مذاکرات هسته ای احیای برجام و این که چین به مشارکت سازنده در مذاکرات احیای برجام ادامه خواهد داد و این موضوع که شی به رئیسی گفت که چین از ایران در صیانت از حقوق قانونی‌اش و از پیشبرد راهکاری مناسب و در سریع‌ترین زمان ممکن برای مسئله هسته‌ای ایران حمایت می‌کند، نکته مهمی است که می تواند به ایران در میز گفت وگوهای وین اعتماد به نفس بیشتری بدهد و طرف مقابل را نیز متوجه سازد که فشارهای او نتوانسته محاصره هدف گذاری شده آن ها را برآورده کند .همچنین حضور علی باقری مذاکره کننده اصلی ایران در مذاکرات احیای برجام در هیئت بلندپایه سیاسی رئیس‌جمهوری ایران در سفر به چین می تواند نشانه ای از احتمال مذاکره در خصوص برجام با مقامات چینی به شمار رود که ممکن است بعدها اثرش را نشان دهد.

اما موضوع دوم دارای اهمیت در این سفر پیگیری اجرای برنامه جامع راهبردی 25 ساله ایران و چین است. در سال ۱۳۹۴ جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین بیانیه مشترک جامع راهبردی دو کشور را صادر کرده و دو طرف برای انعقاد یک برنامه همکاری جامع توافق کردند. بعد از رایزنی‌ها و مذاکرات روز ۷ فروردین ۱۴۰۰ ، «محمدجواد ظریف»، وزیر خارجه وقت ایران و «وانگ یی» عضو شورای دولتی و وزیر امور خارجه چین این سند را در تهران امضا کردند. این سند ظرفیت‌ها و چشم انداز همکاری دوجانبه جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین در زمینه‌های مختلف از جمله اقتصادی، فرهنگی و حتی سیاسی و نظامی را مورد بحث قرار داده و علاوه بر زمینه‌سازی سرمایه گذاری ده ها میلیارد دلاری از سوی چین در پروژه های مختلف ایران، همکاری هایی در زمینه های دفاعی به ویژه رزمایش های مشترک و حوزه سیاسی با محوریت حمایت دو کشور از یکدیگر در سازمان ها و نهادهای بین المللی را شامل می شود. با وجود گذشت دو سال از امضای این سند، اما هنوز شاهد عملیاتی شدن قراردادهای پیش بینی شده ذیل آن نیستیم که دلایل متعددی دارد.  با این حال انجام این سفر و انعقاد 20تفاهم نامه در حوزه های مختلف و متنوع بین تهران و پکن این نوید را می دهد که سال آینده شمسی و همزمان با آغاز سومین سال امضای سند راهبردی، شاهد عملیاتی شدن آن هم باشیم . چین رتبه اول در صادرات ایران و رتبه دوم در واردات کشورمان را به خود اختصاص داده و بر اساس آمار اداره کل گمرک چین، تجارت چین با ایران در ۹ ماه سال گذشته به ۱2.3۲ میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل ۱۸ درصد رشد داشته که نشان از زمینه های مناسب برای ارتقای روابط دارد.

این سند و این روابط دوستانه و روبه جلو اما دشمنانی هم دارد که مهم ترین آن ها آمریکاست . آمریکایی ها با هدف تنگ کردن حلقه محاصره ایران سعی دارند به هر نحوی جلوی اجرایی شدن این سند را بگیرند و در این میان عدم احیای برجام و رفع نشدن تحریم ها یک سد بزرگ برای  رسیدن به اهداف سند راهبردی به شمار می روند.  قطعا با توجه به رویکرد های طرف چینی -که نمونه آن را در ماجرای جنگ روسیه و اوکراین هم دیدیم -بدون رفع تحریم ها امکان بهره برداری صددرصدی از سند 25 ساله ایران و چین به ویژه در حوزه اقتصادی میسر نخواهد بود، اما راهش توقف یا نشستن به امید آینده نیست . راهش عملیاتی کردن بخش های غیر اقتصادی از جمله سیاسی ، فرهنگی ، فناوری و امنیتی در کوتاه مدت ، استفاده از ظرفیت های پولی و بانکی دو کشور و تحریم های یک جانبه و غیر قانونی آمریکا برای عملیاتی کردن بخش های کوچک تر حوزه های اقتصادی در میان مدت و در نهایت فشار پکن به کشورهای اروپایی و آمریکا برای رسیدن به توافق نهایی و دوری از ریاکاری و بازی دوگانه در این مسیر تا رفع تحریم ها و احیای برجام با هدف عملیاتی شدن همه بخش های اقتصادی دیگر قرارداد راهبردی 25ساله در افق زمانی طولانی تر است./خراسان