مبارزه ترکیه و باکو برای کریدورها

نویسنده: دکتر سرگئی ملکونیان، یکی از بنیانگذاران "پروژه ارمنی"، پژوهشگر ARPI در ارمنستان

دیپلماسی ایرانی: محاصره کریدور لاچین، تنها «جاده زندگی» که آرتساخ (قره باغ کوهستانی) و ارمنستان را به هم وصل می کند، ادامه دارد و این جاده برای تقریبا یک ماه بسته باقی مانده است. در عین حال آذربایجان تهدید می کند که به زور کریدوری را از طریق ارمنستان به سمت مناطق تحت محاصره خود باز خواهد کرد.

آذربایجان و ترکیه از محاصره به عنوان ابزار سنتی سیاست خارجی خود استفاده می کنند. پیامدهای این امر نقض تمامیت ارضی و حاکمیت ارمنستان است. علاوه بر این، رویکرد مذکور منجر به مهاجرت هزاران پناهنده از مناطق جدا شده از خاک ارمنستان می شود و این افراد نه تنها احساس امنیت نمی کنند، بلکه به نیازهای اولیه زندگی نیز دسترسی ندارند.

چنین رویکردهایی نه تنها روند صلح را فلج می کند، بلکه آن را در آستانه فروپاشی قرار می دهد و درها را به روی جنگی جدید باز می کند. اعضای جامعه بین المللی نباید از چنین رویکرد ضد انسانی حمایت کنند، بلکه باید آن را محکوم کنند.

بیانیه ای که پس از جنگ سال 2020 بین ارمنستان و آذربایجان امضا شد، شامل ماده ای برای رفع انسداد ارتباطات و حمل و نقل است. اجرای این بخش از بیانیه امکان راه‌اندازی راه‌آهنی را می دهد که آذربایجان را به نخجوان و ترکیه و نیز ارمنستان را به روسیه پیوند می‌دهد. با این حال، باز کردن مسیرهای ارتباطی یکی از عناصر روند کلی صلح است که شامل نشانه گذاری و تعیین حدود مرزهای بین کشورها، حل و فصل وضعیت قره باغ و امضای توافقنامه صلح بین ایروان و باکو می شود. به گزارش گروه بحران، روند حل و فصل در عمل کاملا متوقف شده و خطر یک جنگ جدید در حال افزایش است.

امروزه دستور کار اصلی در رویارویی ارمنستان و آذربایجان، موضوع کریدورها و وضعیت آنهاست. اما این مساله قبلا در دستور کار نبود. ترکیه و آذربایجان به طور مصنوعی این موضوع را در دستور کار قرار دادند. این امر به آنها اجازه می دهد تا سیاست نسل کشی خود را علیه مردم منطقه اجرا کنند.

باکو درخواست ایجاد پست های بازرسی در کریدور لاچین را مطرح می کند تا آذربایجان کنترل کامل ارتباطات قره باغ کوهستانی و ارمنستان را در اختیار داشته باشد؛ علی‌رغم این واقعیت که این امر با بیانیه 2020 که طبق آن کریدور در حوزه مسئولیت صلحبانان روسیه قرار دارد، در تناقض است. در عین حال، یک پیش شرط سیاسی برای افتتاح «کریدور زنگزور» توسط ارمنستان وجود دارد، در غیر این صورت آذربایجان به زور این کار را انجام خواهد داد.

منطق «کریدور» در پیوند با حوزه ارتباطات به معنای وضعیت فراسرزمینی است. به عبارت دیگر، دولتی که این مجرای ارتباط از قلمرو آن عبور خواهد کرد، کنترلی بر آن نخواهد داشت. بر اساس بیانیه امضا شده، چنین وضعیتی برای کریدور لاچین پیش بینی شده، ولی این امر برای حوزه ارتباطات که باید رفع انسداد شود، پیش بینی نشده است.

آذربایجان با ناعادلانه دانستن این رویکرد، کریدور لاچین را مسدود کرده است. تا امروز 120 هزار ارمنی ساکن در قره باغ کوهستانی به غذا و دارو دسترسی ندارند. ما می توانیم شاهد فاجعه انسانی که در پیش است، باشیم.

استفاده از محاصره به عنوان یک ابزار سیاسی

در پایان سال 1991، با استقلال ارمنستان در بحبوحه جنگ اول قره باغ، ترکیه مرزهای خود را با ارمنستان بست. این مرزها بیش از 30 سال بسته مانده بود. ایروان و آنکارا در حال جنگ نیستند. با این حال، ترکیه تا زمانی که ارمنستان معاهده صلح با آذربایجان را امضا نکند، از باز کردن مرز خودداری می کند و در نتیجه محاصره نسبی ارمنستان را ادامه می دهد.

مدت کوتاهی پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی، قره باغ کوهستانی توسط آذربایجان محاصره شد. راه های ارتباطی قره باغ کوهستانی و ارمنستان تحت کنترل آذربایجان بود که از باز کردن آنها خودداری کرد. پس از پیروزی طرف ارمنی در جنگ اول، قره باغ کوهستانی و ارمنستان توسط دو راه ارتباطی حمل و نقل به هم متصل شدند. پس از شکست ارمنستان در جنگ سال 2020 و انتقال برخی از مناطق قره باغ به آذربایجان، تنها راه ارتباطی ارمنستان و آذربایجان کریدور لاچین بود که امروز آن نیز مسدود شده است.

در حال حاضر، جمهوری آذربایجان با نقض بیانیه سال 2020 چندین خواسته را به یکباره مطرح می کند. ابتدا گشایش «کریدور زنگزور» به جای بازگشایی برنامه ریزی شده مجاری ارتباطی. اجرای این پروژه، ارمنستان را از جنوب مسدود می کند و کنترل بخشی از استان جنوبی را از این کشور سلب می کند و در نهایت تنها راه ارتباطی آن با جهان خارج، جاده گرجستان خواهد بود. پس از جنگ 2020، آذربایجان بخش کوچکی از بزرگراه گوریس - کاپان را که دو بخش از استان جنوبی ارمنستان را به هم وصل می‌کند، اشغال کرد. در نتیجه ارمنستان موظف شد در اسرع وقت جاده جدیدی بسازد تا ارتباطات و تدارکات شهرها و روستاهایی را که ارتباطاتشان تا حدی قطع شده بود، تامین کند.

دوم اینکه، آذربایجان کریدور لاچین را بسته است و می خواهد در آینده بر آن کنترل داشته باشد. پیامد اصلی اجرای این سیاست، فاجعه انسانی است که امروز شاهد آن هستیم. فقدان کانال های ارتباطی جایگزین با جهان خارج به شکل گیری وضعیت محاصره کامل منجر شده است.

ثالثاً، آذربایجان اصرار دارد که به اصطلاح مناطق تحت محاصره که در بخش غربی و شمال شرقی ارمنستان واقع شده اند، دسترسی یابد. در غرب، روستای تیگراناشن قرار دارد که مستقیماً در جاده اصلی که از ایروان به جنوب کشور می گذرد واقع شده است. تسلط آذربایجان بر بخش کوچکی از این جاده یکی از مسیرهای ارتباطی پایتخت و مناطق دیگر را از بین می برد. سکونتگاه ها در شمال شرقی یا نزدیک یا مستقیماً در کنار این جاده قرار دارند و جوامع شرق کشور را به یکدیگر متصل می کنند و این مسیر سپس به گرجستان منتهی می شود.

ارمنستان در حال حاضر در انزوای نسبی به سر می برد و مجبور به دادن امتیازات بیشتر است. این امر نه تنها حاکمیت و تمامیت ارضی کشور را تهدید می کند، بلکه به محاصره کامل ارمنستان نیز می انجامد. به موازات آن، تهدید ارامنه قره باغ کوهستانی که از نیازهای اولیه زندگی محروم هستند نیز ادامه دارد. بدیهی است که چنین فشارهایی که فراتر از قوانین بشردوستانه است، نمی تواند مبنای محکمی برای صلح ایجاد کند، بلکه برعکس، چشم انداز صلح را دور می کند و پیش نیازهای جدیدی برای درگیری ایجاد می کند.

محاصره کریدور لاچین منجر به پاکسازی قومی خواهد شد. بیش از 120هزار ارمنی آرتساخ باید خانه های خود را ترک کنند. ایجاد کنترل بعدی بر ارتباطات در ارمنستان منجر به ارمنی زدایی از منطقه سیونیک – که هم مرز با ایران است - و همچنین از سایر مناطق خواهد شد.