سفری مهم در روزهایی حساس

دیپلماسی ایرانی: دریابان علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران برای شرکت در پنجمین نشست گفت‌وگوی امنیت منطقه‌ای در روسیه، صبح دیروز سه‌شنبه (۱۸ بهمن) تهران را به مقصد مسکو ترک کرد. نشست امنیت منطقه‌ای امروز چهارشنبه برگزار خواهد شد. در این نشست که با حضور دبیران، مشاوران و نمایندگان نهاد امنیت ملی کشورهای همسایه افغانستان برگزار می‌شود، تحولات سیاسی، اقتصادی و امنیتی این کشور مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت.

البته در حاشیه این نشست، دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان با برخی همتایان خود نیز به‌طور جداگانه دیدار و درباره مسائل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی گفت‌وگو خواهد کرد. شمخانی همچنین در این سفر در ادامه نشست‌های مشترک دبیران شورای امنیت ملی ایران و روسیه که اخیرا و در جریان سفر آبان‌ماه سال ‌جاری نیکلای پاتروشف به ایران در تهران برگزار شد، نشست دیگری را با همتای روس خود برای بررسی مسائل دوجانبه و پیگیری پروژه‌های مشترک اقتصادی، فناوری و تجاری دو کشور برگزار می‌کند.

دبیر شورای عالی امنیت ملی کشورمان همچنین با برخی دیگر از مقامات عالی فدراسیون روسیه دیدار و گفت‌وگو خواهد کرد. سلسله نشست‌های گفت‌وگوی امنیت منطقه‌ای با ابتکار جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۳۹۷ پایه‌گذاری شد. گفتنی است نشست‌های اول و دوم گفت‌وگوی امنیت منطقه‌ای با میزبانی ایران در تهران و نشست سوم و چهارم نیز با میزبانی هندوستان در دهلی ‌نو و تاجیکستان در شهر دوشنبه برگزار شده است.

‌از نتانیاهو تا پهپاد!

اگرچه محور و دستور کار اصلی سفر دریابان شمخانی به روسیه ذیل پنجمین نشست امنیت منطقه‌ای، تلاش برای رسیدن به راهکاری جمعی در جهت بهبود وضعیت افغانستان ارزیابی می‌شود اما بسیاری از تحلیلگران و ناظران معتقدند دستور کارهای جانبی این سفر به‌مراتب مهم‌تر، حساس‌تر و کلیدی‌تر از نشست امنیتی منطقه‌ای کشورهای همسایه افغانستان است. شاید مهم‌ترین موضوع به سنگین‌ترشدن سایه جنگ اوکراین و به دنبالش پررنگ‌ترشدن موضوع ارسال پهپاد بر مناسبات تهران - مسکو باشد.

به همین دلیل این سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران به روسیه، آن‌هم با در نظر گرفتن شرایط داخلی، منطقه‌ای و بین‌المللی و دیدار شمخانی با همتای روس خود و همچنین دیگر مقامات این کشور درباره این موضوع بسیار جدی و حائز اهمیت است؛ چراکه می‌تواند مسیر تحولات پیش‌رو در رابطه با جنگ اوکراین و مسئله ارسال پهپاد را روشن کند. در کنار آن موضوع مهم دیگری که این سفر را حساس‌تر می‌کند به وضعیت پرابهام پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، آینده مبهم نشست وین و احیای برجام و تداوم اختلافات تهران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در آستانه برگزاری نشست شورای حکام بازمی‌گردد

.‌در رابطه با موضوع نخست (جنگ اوکراین و پیچیده‌ترشدن مسئله ارسال پهپادها)، حسین دولت‌آبادی به تغییر وضعیت روسیه اشاره دارد و معتقد است با روی کار آمدن بنیامین نتانیاهو در اسرائیل و تلاش تل‌آویو برای احیای روابط خود با مسکو اکنون باید این احتمال را هم داد که ممکن است کرملین توازن‌بخشی بین ایران و اسرائیل را پیشه کند، این در حالی است که این تحلیلگر حوزه اوراسیا اعتقاد دارد که در زمان کابینه ائتلافی لاپید - بنت، با به‌هم‌خوردن روابط مسکو و تل‌آویو عملا روسیه از اسرائیل رویگردان شد که به نفع ایران بود.

بنابراین سفر شمخانی به مسکو با استناد به احتمال تغییر موضع روسیه در برابر اسرائیل برای ایران اهمیت جدی دارد. به‌ویژه که از نگاه دولت‌آبادی، اولویت جدی بنیامین نتانیاهو در عرصه سیاست خارجی، نظامی، دفاعی و امنیتی به تقابل تمام‌عیار با ایران باز‌می‌گردد که به زعم این تحلیلگر با احتمال دست‌داشتن اسرائیل در حمله به یکی از مراکز وزارت دفاع در اصفهان وارد مرحله جدی‌تری شده است.‌با چنین ارزیابی‌ای کارشناس حوزه روسیه به موضوع مهم دیگر یعنی ارسال پهپاد ورود می‌کند. البته دولت‌آبادی از جهتی متفاوت این موضوع را در ادامه گپ‌وگفتش با «شرق» بررسی می‌کند؛ چراکه از دید وی عملا ارسال پهپاد نوعی تلاش تهران برای دستیابی به برخی جنگ‌افزارها مانند جنگنده سوخو - ۳۵ بوده است.

به همین دلیل سفر دبیر شورای عالی امنیت ملی بسیار اهمیت دارد. در همین باره ۲۵ دی‌ماه بود که شهریار حیدری، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شورای اسلامی در گفت‌وگویی، اظهار کرد که «جنگنده‌های سوخو - ۳۵ که ایران به روسیه سفارش داده است، اوایل سال آینده (شمسی) وارد کشور می‌شود».‌البته این نماینده موضوع را فراتر از فروش سوخو - ۳۵ می‌داند. چون حیدری در ادامه همین مصاحبه عنوان کرد: «ما به کشور روسیه سفارش‌هایی نظیر سیستم‌های پدافندی، موشکی و همچنین بالگرد را نیز داده‌ایم و اکثر این سلاح‌ها به‌زودی وارد کشور می‌شوند».

افزون بر آن اخیرا وال‌استریت ژورنال هم در گزارشی عنوان کرد که «مقامات آمریکایی گفته‌اند که پیش از این تهران، صدها پهپاد را به مسکو داده است و دولت بایدن هشدار داده که روسیه و ایران در ‌حال ‌توسعه یک شراکت دفاعی تمام‌عیار هستند. کاخ سفید می‌گوید مسکو در‌حال آموزش خلبانان ایرانی برای پرواز با جنگنده‌های روسی است و قصد دارد تا پایان سال این جت‌ها را به تهران بفرستد».

‌قبل‌تر در اواسط آذر‌ماه سال جاری هم جان کربی از احتمال ارسال این جنگنده‌ها به ایران خبر داده بود. سخنگوی شورای امنیت ملی کاخ سفید در یک نشست خبری با تکیه بر ارزیابی‌های اطلاعاتی واشنگتن درباره گسترش همکاری‌های نظامی ایران و روسیه گفت: «مسکو به دنبال همکاری با تهران در زمینه‌هایی مانند توسعه تسلیحات و آموزش است. ما نگران هستیم که روسیه قصد دارد قطعات نظامی پیشرفته‌ای را در اختیار ایران قرار دهد، مانند هلی‌کوپتر و سامانه‌های پدافند هوایی؛ طبق گزارش‌ها، از بهار امسال، خلبانان ایرانی در روسیه برای یادگیری نحوه پرواز با سوخو - ۳۵ آموزش می‌بینند.

این نشان می‌دهد که ایران ممکن است در یک سال آینده جنگنده دریافت کند. این جنگنده‌ها نیروی هوایی ایران را نسبت به همسایگان منطقه‌ای خود به‌طور قابل‌توجهی تقویت می‌کنند. این یک مشارکت دفاعی تمام‌عیار است که برای اوکراین و برخی همسایگان ایران نامطلوب است. ما از ابزارهایی که در اختیار داریم، برای افشا و مختل کردن این فعالیت‌ها استفاده خواهیم کرد و آماده انجام کارهای بیشتری هستیم».

در رجعت به گفت‌وگو با حسین دولت‌آبادی، وی در بخش پایانی تحلیلش به «شرق»، موضوع فشار کنونی جامعه جهانی در سایه افزایش تحریم‌ها و همچنین تلاش برای اجماع علیه ایران به‌واسطه ادعای ارسال پهپاد و اخیرا تلاش تهران برای ساخت کارخانه ساخت پهپاد و جنگ‌افزار در روسیه را پیش می‌کشد و دراین‌باره اعتقاد دارد که «ایران باید در سایه این سفر به یک مسیر تعامل جدید با روسیه در حوزه نظامی، امنیتی و دفاعی بیندیشد تا به باور این کارشناس، تبعات کمتری را برای تهران در جنبه‌های مختلف حقوقی، دیپلماتیک، سیاسی، امنیتی و... داشته باشد».

 از اختلافات پادمانی تا احیای برجام

سرفصل دیگری که می‌تواند اهمیت سفر دریابان شمخانی به روسیه را دوچندان کند به وضعیت حساس پرونده فعالیت‌های هسته‌ای، تداوم اختلافات پادمانی با آژانس و آینده مبهم برجام بازمی‌گردد. محمود جودکی، دیگر کارشناس در این زمینه به «شرق» از لزوم بازبینی، بازنگری و بازتعریف سیاست‌های تهران و مسکو می‌‌گوید و در ادامه تأکید دارد که دو طرف باید به یک ریل‌گذاری جدید فکر کنند؛ چراکه از نگاه این مفسر مسائل برجامی اکنون اروپایی‌ها و آمریکا، دیگر روی احیای توافق سال ۲۰۱۵ تمرکز ندارند و سعی می‌کنند بستر برای تحمیل توافق جدید به ایران را بیش از پیش فراهم کنند. همچنین اقتضائات جدید در حوزه سیاست خارجی و مسائل داخلی ایران دو پارامتری است که به زعم جودکی سبب شده لزوم گفت‌وگوهای تهران و مسکو پررنگ‌تر از قبل احساس شود.

البته این تحلیلگر در ادامه به مسئله مهم دیگر یعنی اختلافات پادمانی آژانس و تهران اشاره دارد و در این رابطه تأکید می‌کند که مسکو به‌هیچ‌عنوان از وضعیت حساس پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و اختلافات پادمانی با آژانس خرسند نیست و سعی می‌کند به هر نحوی تا پیش از نشست فصلی شورای حکام، تهران را ترغیب به بازنگری در ارتباط با آژانس کند. از این جهت سفر شمخانی و دیدار او با مقامات روس اهمیت جدی پیدا خواهد کرد. این کارشناس مسائل بین‌الملل نکته مهم دیگری را هم به بوته تحلیل خود می‌برد و یادآور می‌شود که تداوم وضعیت فعلی ایران با آژانس تا نشست فصلی شورای حکام نهایتا به صدور قطع‌نامه‌ای نامطلوب یا در یک سناریوی احتمالی فعال‌شدن مکانیسم ماشه منجر می‌شود. بنابراین به زعم جودکی، روسیه سعی دارد مانع از وقوع این حوادث شود. به همین دلیل دیدار تهران و مسکو در‌این‌باره اهمیت بالایی در ترسیم مسیر پیش‌روی ایران تا نشست فصلی شورای حکام دارد.