بازگشت بی بی!

دیپلماسی ایرانی: در سایه نتایج نهایی پنجمین دوره انتخابات کنست که طی ۴ سال اخیر در سرزمین های اشالی برگزار شد، جریان راست رادیکال با محوریت حزب لیکود و شخص بنیامین نتانیاهو خود را در آستانه بازگشت به قدرت می بینند. در این بین اگرچه یک گزاره همیشگی میان کارشناسان، تحلیلگران و ناظران امر وجود دارد مبنی بر اینکه تفاوتی بین احزاب، جریان ها و چهره‌های سیاسی اسرائیلی در ضدیت با جمهوری اسلامی ایران وجود ندارد، اما نمی توان این واقعیت را هم نادیده گرفت که نوع عملکرد و اساساً نگاه فردی چون بنیامین نتانیاهو متفاوت از نفتالی بنت، یائیر لاپید، بنی گانتس و ... است؛ حال با توجه به بازگشت احتمالی نتانیاهو این سوال بیش از گذشته پررنگ تر می شود که قدرت گرفتن مجدد «بی بی» چه سرنوشتی را برای تحولات منطقه‌ای و به خصوص ایران رقم خواهد زد؟ این سوالی است که قاسم محب علی در پاسخش به «شرق» می گوید: «شاید در یک سطح از تحلیل این گونه برداشت شود که میان چهره ها، جریان ها و احزاب اسرائیلی در مقابله با جمهوری اسلامی ایران تفاوتی وجود ندارد، اما اگر بخواهیم به شکل دقیق تر و جزئی ترین گزاره مذکور را مورد ارزیابی قرار دهیم باید به این واقعیت اشاره کرد که شدت عمل و نحوه رفتار هر جریان سیاسی اسرائیلی در برخورد با ایران متفاوت است.» این دیپلمات پیشین کشور بر این واقعیت تاکید دارد که بنیامین نتانیاهو در سایه تجربه ۱۲ساله نخست وزیری خود از اندوخته و توشه لازم برای تقابل هرچه جدی‌تر با جمهوری اسلامی ایران در همه ابعاد برخوردار است. از این رو نتانیاهو اگر موفق به تشکیل ائتلاف و کابینه شود به شکلی جدی تر از گذشته تخاصم با تهران را در دستور کار قرار می دهد.

تفاوت بی بی با دیگر اسلافش

در طول تاریخ اسرائیل فردی به اندازه بنیامین نتانیاهو رکورددار سمت نخست وزیری نبوده است. در این میان دلایل متعددی باعث تداوم نخست وزیری نتانیاهو به مدت 12 سال شد. اما تفاوت نتانیاهو با دیگر چهره های جریان راست در اسرائیل چیست و آیا بازگشتش می تواند یک دوره طولانی مدت دیگری را برای حیات سیاسی بی بی رقم بزند یا خیر؟ چرا که در این میان برخی از احتمال شکست ائتلاف سازی و برگزاری ششمین دوره انتخابات کنست می گویند؛ در این رابطه قاسم محب علی تصریح می‌کند که حضور طولانی مدت بنیامین نتانیاهو در پست نخست وزیری در اسرائیل، هم به شرایط داخلی در سرزمین های اشغالی و هم شرایط منطقه‌ای در خاورمیانه باز می گردد. 

به باور مدیر کل خاورمیانه وزارت امور خارجه ناامنی و موج سواری سیاسی و رسانه‌ای جریانات راست صهیونیست و فردی مانند نتانیاهو بستر مناسب را برای تداوم قدرت او در ۱۲ سال فراهم کرد؛ مشابه همین وضعیت سبب شد تا دوباره جریان راست افراطی و نتانیاهو در انتخابات سه‌شنبه پیروز شوند.

این دیپلمات پیشین کشور با تاکید بر اینکه همواره تاریخ اسرائیل با ناامنی و تهدید خارجی روبه رو بوده است، به «شرق» می گوید: «در سایه این تهدیدات، ساکنان سرزمین های اشغالی یکی از مهمترین اولویت های خود را در انتخابات به مقوله امنیت اختصاص دادند و این مسئله زمینه لازم را برای حضور جدی و تداوم طولانی مدت جریانات راست در تاریخ اسرائیل فراهم کرده است. تا جایی که تنها در مقاطع کوتاهی جریانات چپ و میانه توانستند قدرت را به دست بگیرند.

محب علی بیان می دارد که سیاست‌های منطقه‌ای ایران و گروه های همسو فضای مثبتی را برای رشد و گسترش جریان های افراطی در سرزمین های اشغالی فراهم کرده است. این دیپلمات زمینه رشد، قدرت گیری و نفوذ بالای نتانیاهو در اسرائیل را نتیجه این سیاست منطقه ای می داند.  تحلیلگر ارشد مسائل غرب آسیا معتقد است که بنیامین نتانیاهو در سایه چنین فضای ناامنی توانست به قدرت طلبی خود، حتی با وجود پرونده های متعدد فساد مالی ادامه دهد. 

محب علی در یک جمله کلیدی به «شرق» می گوید: «به هر اندازه که سیاست های افراطی ضد امنیت اسرائیل در منطقه شکل بگیرد و رشد کند به همان اندازه هم استقبال ساکنان سرزمین های اشغالی از چهره ها، جریانات و احزاب راست و تندرو صهیونیست بیشتر خواهد شد.»

سرنوشت برجام و قدرت گیری بی بی

شاید مهمترین موضوع سیاست خارجی در دوره نخست وزیری بنیامین نتانیاهو که مورد توجه و حساسیت بالایی تل آویو بود به مقوله پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران، برجام و مسائل پیرامونی آن مربوط می شد. بعد از خروج دونالد ترامپ از توافق هسته‌ای، نتانیاهو به دنبال اجماع جهانی علیه ایران بود. با روی کار آمدن دولت جو بایدن هم نتانیاهو سعی کرد هدف گذاری دولت جدید آمریکا در بازگشت به برجام را ناکام بگذارد که تا آخرین لحظات حضورش در قدرت ادامه پیدا کرد. اگرچه مشابه همین سیاست در دوره بنت و لاپید پی گرفته شد و تاکنون هم برجام به نتیجه نرسیده است و حتی ایالات متحده آمریکا و دولت بایدن هم از کنارگذاشتن مذاکرات احیای برجام می‌گویند، اما با بازگشت احتمالی نتانیاهو می توان این واقعیت را هم در نظر گرفت که شاید دیگر مذاکرات احیای برجام به نتیجه نرسد.

پیرامون بازگشت نتانیاهو به قدرت و سرنوشت مذاکرات احیای برجام، محب علی به این نکته اشاره دارد که شرایط برای بنیامین نتانیاهو یا هر فردی که در اسرائیل به عنوان نخست وزیر جدید انتخاب شود بسیار ایده آل است، چرا که آمریکا و دولت بایدن بارها طی یک ماه گذشته عنوان داشته اند که فعلاً تمایلی به مذاکره با ایران برای احیای برجام ندارند و حتی آن را از اولویت‌های دستور کار سیاست خارجی خود هم خارج کرده اند. مدیر کل خاورمیانه وزارت امور خارجه اعتقاد دارد با این اوضاع اگر نتانیاهو دوباره به قدرت بازگردد فضا را به سمتی پیش خواهد برد که حتی اگر بایدن بخواهد در چند ماه آینده مذاکرات را مجددا آغاز کند با بیشترین فشار، کارشکنی و هجمه مواجه شود.

کارشناس ارشد خاورمیانه عربی با بیان اینکه جریان های افراطی از هم دیگر تغذیه می کنند بر این نکته تاکید دارد که حضور احتمالی نتانیاهو در سمت نخست وزیری و به موازات آن قدرت گیری حزب جمهوری خواه در انتخابات میان دوره‌ای کنگره عملاً فضا را به سمت انسداد کامل در مسیر احای برجام پیش خواهد برد و چون در آن سو هم شاهد یکدست سازی قدرت در داخل کشور هستیم و جریان های افراطی در دو طرف روی برجام خواهند تاخت، بسیار بعید به نظر می‌رسد که دیگر مذاکرات از سر گرفته شود؛ حتی در صورت آغاز مذاکرات بسیار درو از ذهن است که شاهد به نتیجه رسیدن گفت وگوها و حصول توافق باشیم.

بی بی، پیمان ابراهیم و ایران

پیمان ابراهیم به عنوان یکی از مهمترین دستاوردها و یادگاری های سیاست خارجی دوران بنیامین نتانیاهو سبب شد تا کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس با محوریت امارات متحده عربی و بحرین در مسیر رسمی شدن و آشکار سازی روابط سیاسی، دیپلماتیک، اقتصادی، تجاری، نظامی، دفاعی، امنیتی با اسرائیل گام بردارند. اگرچه این یادگاری دوره بنیامین نتانیاهو و که نوعی هدیه انتخاباتی دونالد ترامپ هم تلقی می شد باعث مانور دیپلماتیک در زمان بنت و لاپید بود، به نظر می رسد که زبان مفاهمه و سیاست خارجی بنیامین نتانیاهو متفاوت از سایر صهیونیست ها است. در نتیجه با به قدرت رسیدن نتانیاهو احتمالاً شاهد یک پوست اندازی در روابط تل آویو با کشورهای عربی در زمینه اجماع سازی علیه تهران باشیم، به خصوص آنکه اخبار و شنیده ها حکایت از آن دارد که عربستان سعودی هم دیگر تمایلی به ادامه نشست بغداد با هدف احیای روابط با جمهوری اسلامی ایران ندارد.

قاسم محب علی در ادامه گفت وگویش با «شرق» اذعان دارد که روابط کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس به ویژه  ابوظبی و منامه با اسرائیل به نقطه رسیده است که دیگر «بازگشت پذیر» نیست. با توجه به نکته یاد شده، تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه احتمال حضور نتانیاهو در سمت نخست وزیری اسرائیل را تشدید کننده و کاتالیزور مناسبات تل آویو با این کشورها در حاشیه خلیج فارس می داند. 

در این بین محب علی تبعات پارامتری چون سمت وسوی روابط ایران با کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس را هم بی تاثیر نمی داند و در این خصوص اعتقاد دارد: «اگر مذاکرات کنونیِ جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی در سایه نشست بغداد با هدف احیای روابط تهران – ریاض به نتیجه مطلوب نرسد و به دنبالش تخاصم ادامه و تشدید پیدا کند می تواند زمینه لازم را برای نتانیاهو در رابطه با اجماع سازی منطقه ای علیه ایران شکل دهد و به موازات آن روابط اسرائیل و کشورهای عربی در همه ابعاد و سطوح  مستحکم‌تر می شود.»

بی بی، جنگ اوکراین، روسیه و ایران

شاید مهمترین اتفاقی که در فاصله زمانی کنار رفتن نتانیاهو از قدرت روی داد وقوع جنگ در اوکراین باشد. در این بین نوع مناسبات، تصمیمات، ارزیابی و عملکرد دولت بنت و لاپید در خلال جنگ اوکراین که به روابط سرد تل آویو-مسکو منجر شده، باعث گردید که بنیامین نتانیاهو به عنوان رهبر اصلی اپوزیسیون بارها عنوان کند که اگر در سمت نخست وزیر اسرائیل باقی می ماند شرایط را به نحوی مدیریت می کرد که ضمن برآورده کردن خواسته ها و انتظارات از غرب و حمایت از کی یف، روابطش با روسیه را هم حفظ کند. حال این پرسش مطرح است که اگر نتانیاهو دوباره به قدرت بازگردد می‌تواند به موازات حفظ سیاست اسرائیل در قبال جنگ اوکراین، روابطش با روسیه را احیا کند یا خیر؟ 

قاسم محب علی در پاسخ به این سوال «شرق» به این نکته مهم تاکید دارد که اگرچه اسرائیل متحد جدایی‌ناپذیر و راهبردی ایالات متحده آمریکا است و در حوزه سیاست خارجی همواره نعل به نعل واشنگتن عمل کرده است، اما در عین حال باید این واقعیت را در نظر گرفت یک جامعه پررنگی از یهودیان روس تبار در سرزمین های اشغالی وجود دارند که بخش عمده و مهمی از احزاب افراطی صهیونیست را شکل داده اند، بنابراین با وجود سردی روابط روسیه و اسرائیل، نمی‌توان این روابط را قطع شده و برگشت ناپذیر دانست.

از این رو تحلیلگر ارشد مسائل خاورمیانه معتقد است که با فروکش کردن جنگ اوکراین در کوتاه ترین زمان امکان پر شدن گسل کنونی در روابط دو طرف و احیای مناسبات سابق وجود دارد. محب علی در ادامه تاکید می‌کند اسرائیل در دوره نتانیاهو سعی خواهد کرد که متفاوت از دوره لاپید و بنت در قبال جنگ اوکراین عمل کند. چون بنیامین نتانیاهو به نقش و جایگاه روسیه در مناسبات منطقه ای، به خصوص تحولات سوریه با هدف محدود کردن و مدیریت تحرکات ایران در سایه مسکو نیاز دارد./شرق