نیاز اروپا به انرژی باعث حصول توافق می شود؟

دیپلماسی ایرانی: «خواسته های ایران برحق است اما آمریکایی ها تعلل می کنند. ایران آماده امضای توافق است و بدانید که اروپایی ها با توجه به نیازشان به گاز، به توافق هسته‌ای بیشتر نیاز دارند. ایران نفت ‌و گاز خود را می فروشد و توان دستیابی به منابع مالی را دارد. هر چقدر توافق به تاخیر بیفتد مشکلات اروپا که با نزدیک شدن فصل زمستان به گاز نیاز دارد، زیادتر خواهد شد. بایدن ضعیف است و قبل از انتخابات میان دوره ای از مشکلات داخلی و اقتصادی رنج می برد.» اینها گفته های محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره کننده هسته‌ای دولت رئیسی در مصاحبه با شبکه المیادین در واکنش به بیانیه شنبه هفته جاری تروئکای اروپا بود که نشان می دهد کماکان برخی از بدنه دولت سیزدهم و جریان فکری همسو با آن دلخوش به پاییز و زمستان سرد پیش رو برای اروپا هستند. 

پیش تر مرندی در 28 مرداد و در پی گفت وگوی تلفنی بوریس جانسون، نخست وزیر سابق انگلیس، امانوئل ماکرون، رئیس جمهور فرانسه، اولاف شولتز، صدر اعظم آلمان با جو بایدن،‌ رئیس جمهور آمریکا پیرامون برجام نوشت: « زمستان دارد می آید». 

به موازاتش مشاور رسانه ای تیم مذاکره کننده هسته ای در توییت دیگری در 13 شهریور بیان داشته بود: «ایران صبور خواهد بود. ایالات متحده در زمان اوباما به طور سیستماتیک توافق را نقض کرد و در زمان ترامپ/بایدن حداکثر فشار را علیه شهروندان بی گناه اعمال کرد. از این رو، ایران ابهامات یا خلأهای متن را نمی پذیرد. زمستان نزدیک است و اتحادیه اروپا با بحران انرژی فلج کننده مواجه است.» مرندی در 24 اردیبهشت طی گفت‌وگویی با اسپوتنیک اظهار عقیده کرد که «امریکا و اروپا به خاطر بحران انرژی، نیاز مبرمی به توافق با ایران دارند.»

این گفته ها و نوشته های مرندی علاوه بر ادعای برخی رسانه ها طیف رادیکال در داخل پیرامون تاثیر پاییز و زمستان سخت اروپا بر انعطاف غربی ها برای پذیرش توافق مبتنی بر شروط ایران است. کما اینکه کیهان در 5 شهریور نوشت: «دو ماه! فقط دو ماه دیگر اگر اوضاع به همین شکل ادامه یابد، اوضاع زمین تا آسمان تغییر خواهد کرد.» روزنامه ایران که ارگان دولت است، در 14 شهریور سرمقاله‌ای با عنوان «زمستان غرب را سر عقل خواهد آورد»، منتشر کرد.
 
بر خلاف این ادعاها تا اینجای کار به نظر می رسد هر روز که به پاییز و زمستان سخت در اروپا نزدیک می شویم به جای تعدیل قاره سبز در مواضع برجامی شاهد تندتر شدن دیدگاه آنان در خصوص رفتار تهران در مذاکرات هستیم. این نکته نشان می دهد اروپا اگرچه در شرایط مساعد برای تامین انرژی قرار ندارد اما در اولویت بندی خود قرار نیست نیاز به انرژی را فدای حصول توافقی کند که مبتنی با خواسته های ایران است.

روایتی خلاف واقعیت

در مقابل آنچه تیم رئیسی و جریان همسو با او در خصوص پاییز و زمستان سرد و تاثیرش بر احیای برجام تصور کرده اند به نظر میرسد واقعیت های میدانی نافی این دیدگاه است، کما اینکه نیویورک تایمز در مطلبی به قلم استیو ارلانگر و استنلی رید نوشت: «در حالی که روسیه به اروپا برای تامین گاز طبیعی فشار می آورد و اروپا آماده تحریم نفت روسیه است، برخی به دنبال کمک از ایران هستند. این البته در صورتی است که تهران و واشنگتن با احیای توافق هسته‌ای 2015 موافقت کنند و تحریم‌های اقتصادی سخت‌گیرانه‌ علیه ایران را لغو کنند که توانایی این کشور برای صادرات انرژی را محدود کرده است. اما حتی اگر فردا توافقی حاصل شود، اجرای آن پیچیده و مرحله‌ای خواهد بود و احتمالاً چند ماه طول می‌کشد تا تحریم‌ها علیه ایران لغو شود.» 

به گفته کارشناسان، ممکن است تاثیر اولیه بر بازار نفت در حد مُسَکن باشد، اما به گفته تحلیلگران حوزه انرژی، عرضه‌ نفت از سوی ایران برای کاهش قیمت جهانی در زمستان امسال، دیر خواهد بود. در ادامه این مطلب آمده است: «برای اروپا، مشکل واقعی نفت نیست. روسیه از فروش گاز طبیعی به کشورهای اروپایی خودداری کرده و آنها در تلاش برای تامین آن از جاهای دیگر هستند. در حالی که ایران گاز طبیعی زیادی دارد، بیشتر آن را در داخل کشور و برای خودروها مصرف کرده و در ضمن فاقد خطوط لوله به اروپا یا امکاناتی برای مایع سازی گاز طبیعی است.»

سیمون تاگلیاپیترا، کارشناس انرژی در بروگل، موسسه تحقیقاتی اقتصادی هم در این رابطه تاکید دارد: «ایران در کوتاه‌مدت مقداری صادرات نفت اضافی خواهد داشت، اما نه گاز، چیزی که اروپا واقعاً به آن نیاز دارد. من روی ایران حساب نمی‌کنم که به این زودی بازار جهانی انرژی را دوباره متعادل کند».جیکوب فانک کرکگارد، اقتصاددان آلمانی هم می‌گوید: «آنچه اروپا به آن نیاز دارد گاز است و هیچ راهی برای رساندن آن از ایران و نه در بازه زمانی تا زمستان امسال، وجود ندارد».

کوروش احمدی، دیپلمات پیشین کشور هم در این رابطه معتقد است: «از ابتدا هیچ تردیدی وجود نداشته که در قضیه برجام طرف اصلی ما امریکاست و اگر امکان توافقی وجود داشته باشد، این توافق نهایتا باید بین ایران و امریکا حاصل شود. اگر گفته می‌شد که در زمستان پیش‌رو امریکا فلج خواهد شد و به خاطر نیاز به نفت و گاز ایران، چاره‌ای جز دادن امتیاز به ما برای احیای برجام نخواهد داشت، راهبرد منتظر زمستان ماندن می‌توانست از جهتی قابل درک باشد. اما حداقل در این بحران انرژی، امریکا تولید نفت و گازش، به شمول نفت شیل، را به حداکثر رسانده و صادر‌کننده خالص نفت (160 هزار بشکه در روز) است. مطابق آمار اداره اطلاعات انرژی امریکا، این کشور به خاطر افزایش تقاضا در نیمه اول 2022 مقام نخست را در صدور گاز مایع در جهان یافته و صدور این محصول را با افزایش بیش از 12 درصدی به حدود 11 میلیارد فوت مکعب در روز رسانده که 71 درصد آن نیز راهی اروپا می‌شود. در نتیجه نه‌تنها امریکا در نتیجه بحران انرژی ناشی از جنگ اوکراین لطمه ندیده، بلکه سود نیز برده است.»

این دیپلمات اسبق در ادامه تاکید دارد: «اروپا بیش از هر منطقه دیگری در معرض تهدید امنیتی ناشی از جنگ اوکراین است. برخی کشورهای اروپایی به ویژه فرانسه حتی تمایل نشان داده‌اند که با دریافت مجوزهای ویژه از امریکا قبل از نهایی شدن اجرای برجام از ایران نفت وارد کنند. اما مشکل این است که در دوره کنونی، اروپا مواضع و مداخله خاصی در مذاکرات برجام ندارد و ایران و امریکا باید مشکل را عمدتا بین خود حل کنند. یعنی حتی اگر به تعبیر آقای مرندی در زمستان پیش‌رو اروپا به‌طور کامل فلج شود، نه تنها نقشی در مذاکرات ندارد که بتواند امتیازی به ما بدهد، بلکه برخلاف تصور ایشان، جنگ اوکراین وابستگی امنیتی و انرژی اروپا به امریکا را بسیار بیشتر کرده است. »

احمدی خاطر نشان می کند: «مشکل دیگر میزان تاثیرگذاری احیای برجام و رفع تحریم نفتی ایران بر بازار نفت جهانی است. اولا مطابق پیش‌نویس توافق، بازگشت صدور نفت ایران به وضع عادی قرار است حدود 6 ماه (165 روز) طول بکشد. البته جو سیاسی حاصل از توافق و صدور نفت ذخیره شده ایران در دریا و خشکی می‌تواند تاثیری بر بهای نفت داشته باشد، اما تاثیر اصلی به زودی حاصل نخواهد شد. ثانیا ایران امکان صدور گاز به اروپا را ندارد و اضافه نفت صادراتی ایران بعد از احیای برجام نیز از 1 تا 1 و نیم درصد مصرف جهانی تجاوز نخواهد کرد. ثالثا مشکل دیگر، نقش مخرب عربستان و اوپک پلاس است. اعلام دو هفته قبل وزیر نفت عربستان مبنی بر اینکه اوپک پلاس معادل مقدار نفت صادراتی ایران بعد از احیای برجام را از تولید خود خواهد کاست، احتمالا موجب شده است که انگیزه نفتی غرب از احیای برجام کاهش یافته باشد.»

دیپلمات اسبق ایران در سازمان ملل اعتقاد دارد که مساله مهم‌تر این است که غرب اکنون خود را درگیر منازعه‌ای راهبردی با روسیه با عواقب درازمدت برای نظم جهانی و صف‌بندی نیروها در سطح بین‌المللی، از جمله رابطه غرب با چین می‌بیند. لذا می‌توان احتمال داد که اروپا نیز مانند دیگر اجزای غرب، امنیت ملی و دفع تهدید روسیه را با فاصله زیادی در راس اولویت‌های خود قرار داده و نهایتا آماده تحمل فشار از ناحیه کمبود انرژی باشد. به‌رغم دورنمای فشار ناشی از بحران انرژی، اتحادیه اروپا برنامه‌ای مرحله‌بندی شده برای تشدید تحریم‌ نفت روسیه دارد. مطابق این برنامه قرار است در ژانویه، یعنی در اوج سرما، شرکت‌ها از تامین مالی و بیمه نفتکش‌های حامل نفت روسی منع شوند و برای مقابله با آثار افزایشی آن بر بهای  نفت سقف برای  نفت روسیه تعیین  شود.

پشت پرده طرح تئوری پاییز و زمستان سرد

آنگونه که انصاف نیوز گفته یک فعال رسانه‌ای با اشاره به برخی خبرها مبنی بر در پیش گرفتن سیاست انتظار برای رسیدن به «زمستان سخت اروپا» از سوی تیم مذاکره کننده در مذاکرات احیای برجام، سعید جلیلی و تیم همراه او را طراح چنین سیاست‌هایی دانست.

هادی موسوی، تحلیلگر و فعال رسانه‌ای در گفتگو با این رسانه می‌گوید: «آقای جلیلی و حلقه‌ نزدیک به او همین طرح‌های عجیب و غریبی مثل همین حرف‌ها درباره‌ زمستان سخت اروپا را تهیه می‌کنند بدون اینکه کوچکترین اطلاعاتی از بحث‌های فنی مربوط به آن داشته باشند. این ایده‌ها را در سطوح بالای حاکمیت مطرح می‌کنند و با توجه به اینکه به آنها اعتماد وجود دارد بر اساس همین طرح‌ها تصمیم‌گیری می‌شود.»

موسوی در ادامه پیرامون مسائل مطرح‌شده درباره‌ی «زمستان سخت اروپا» و تاثیر آن بر مذاکرات احیای برجام تصریح می کند: «قاعدتا قیمت برق و انرژی در اروپا بالا خواهد رفت ولی اینطور هم نیست که دست روی دست بگذارند تا روسیه گاز را قطع کند. ممکن است امسال در اروپا کمبودهایی اتفاق بیفتد ولی این موضوع اتفاقا فشار مضاعفی را به دولت‌های اروپایی می‌آورد که وابستگی انرژی‌شان را از سمت روسیه کم کنند یا به سمت سایر منابع مثل انرژی‌های تجدیدپذیر و حتی هسته‌ای بروند. همین الان خبرهایی هست که چند کشور اروپایی نیروگاه‌های هسته‌ای که فعالیت آن متوقف شده بود را دوباره می‌خواهند راه‌اندازی کنند. اروپا دست و پا بسته نیست؛ حتی اگر امسال هم مشکلی برایشان ایجاد شود برای سال‌های آینده کارهایی خواهند کرد که مشکل کمتر شود تا در دو الی سه سال وابستگی را به‌طور کامل از نظر واردات گاز قطع کنند. از آن طرف صادرات LNG از آمریکا به اروپا رکورد زده است و قطر هم اعلام کرده که تولید LNG را دو برابر خواهد کرد. یعنی منابع مختلفی دارند کمک می‌دهند که وابستگی اروپا به گاز روسیه کمتر شود.»

این تحلیلگر درباره‌ نقش ایران در این معادله می گوید: «ما یک بحث نفت داریم و یک بحث گاز که اینها را باید از هم تفکیک کنیم. راجع به نفت به صورت سنتی دو مشتری دائمی در اروپا داشتیم؛ ایتالیا و یونان، البته از کشورهای دیگری هم از ایران نفت خریدند ولی آن کشورهایی که تقریبا به صورت ثابت در شرایط غیر تحریم همیشه از ما نفت می‌خریدند این دو کشور بودند. بقیه کشورهای اروپایی نفت را از منابع دیگر تامین می‌کردند. برای نمونه نفت روسیه به وسیله‌ یک خط لوله که در زمان شوروی سابق کشیده شد به اسم خط لوله دوستی برای بعضی کشورهای اروپای شرقی خوراک پالایشگاهی را تامین می‌کرد که الان هم این خط لوله نفت تامین می‌کند. پس پنج شش کشور شرق اروپا اصلا نفت مورد نیازشان قابل جایگزین با نفت ایران نیست. به این دلیل که پالایشگاه این طور نیست که هر روز بشود از یک نوع نفت استفاده کرد و به این شکل است که نفت با مشخصات معلوم برای پالایشگاه طراحی می‌شود تا بر آن اساس یک محصول مشخص بدهد. اگر مشخصات نفت عوض شود از نظر اقتصادی به پالایشگاه آسیب می‌زند و محصولاتش را هم به هم می‌زند.»

موسوی در ادامه پیرامون سیاست انتظار برای رسیدن به «زمستان سخت اروپا» بیان می دارد: «فرض کنیم آن چیزی که آقایان تصور می‌کنند که ما الان صبر می‌کنیم تا زمستان سرد می‌آید و امتیاز می‌گیریم و همه‌ پیش‌بینی‌هایشان درست باشد که اروپا به ما احتیاج دارد و زمستان سخت می‌آید و اروپا فلج می‌شود؛ اما اصلا الان مشکل ما با اروپا نیست، اصلا اروپا نیازی به امتیاز دادن به ما ندارد. اگر با فرض آقایان اروپایی‌ها به ‌خاطر خودشان می‌روند به آمریکا التماس می‌کنند که تحریم ایران را بردار تا ما از سرما یخ نزنیم، اگر بخواهند این کار را کنند التماس می‌کنند تحریم روسیه را بردارد که الان زیرساخت انتقال انرژی از آن هم وجود دارد، چرا بگویند تحریم ایران را بردارد؟! اگر اروپایی‌ها بخواهند چنین کاری کنند از آمریکا می‌خواهند که تحریم روسیه را بردارد، چرا بخواهند تحریم ایران را بردارد؟! اینها یک سری توهمات است. دوستان اصلا با این موضوعات آشنایی ندارند و فکر می‌کنند انتقال نفت و گاز بدون وجود زیرساخت‌ها و الزامات آن به سادگی امکان‌پذیر است.»

تحلیلگر حوزه بین الملل در پاسخ به این سوال که آیا این سیاست فقط در رسانه‌های اصولگرا مطرح می‌شود و یا در بین مسئولان نیز پذیرفته شده است، تشریح می کند: «این نگاه در سطح تصمیم‌گیران وجود دارد. ما در دولت آقای روحانی هم همین مشکل را داشتیم که یک سری افراد که عمدتا هم حلقه‌ آقای جلیلی هستند همین تصورات و طرح‌های عجیب و غریبی مثل همین حرف‌ها تهیه می‌کردند و بدون اینکه کوچکترین اطلاعاتی از بحث‌های فنی مرتبط با آن داشته باشند این ایده‌ها را در سطوح بالای حاکمیت مطرح می‌کنند و با توجه به اعتمادی که به آنها وجود دارد بر اساس آن تصمیم‌گیری می‌شود.»