تضادهای روابط ایران و روسیه

نویسنده: هدی رئوف

دیپلماسی ایرانی: سفر چند هفته پیش ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه به تهران، پرسش های زیادی نه فقط در خصوص تبدیل شدن مجدد خاورمیانه به عرصه رقابت بین شرق و غرب بلکه درباره آینده روابط روسیه و ایران و نحوه مدیریت آن به طوری که بازتاب تفاهم های قوی در برابر واشنگتن باشد، ایجاد می کند. با این حال هنوز هم بین ایران و روسیه تناقضات و رقابت های بسیاری وجود دارد که در بسیاری از موارد به تضاد تبدیل می شود و فضای روابط دوستی – دشمنی آنان را مسموم می کند. 

با توجه به همگرایی اخیر روسیه و ایران که هر دو در معرض تحریم های آمریکا و غرب و تلاش آنها برای انزوای آنان قرار دارند، آیا می توان گفت روابط روسیه و ایران به هم پیمانی راهبردی تبدیل شده یا همچنان اسیر گام های تاکتیکی برای مقابله با سیاست های آمریکاست؟ برای پاسخ به این پرسش باید به نتایج سفر پوتین به تهران و تعیین زمینه های توافق و اختلاف دو کشور پرداخت. 

سفر پوتین به تهران که طی آن با مقامات ارشد ایرانی از جمله رهبر ایران و همچنین رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، دیدار کرد، از نظر مسکو پیامی به غرب در زمینه برنامه ها و سیاست های روسیه برای برقراری روابط راهبردی نزدیکتر با ایران و چین و هند در برابر تحریم های غرب است. اما ایران تلاش کرد از سفر پوتین به تهران در سطح داخلی و بین المللی بهره برداری کند. در سطح بین المللی، تهران همان گفتمان ضدغربی خود را تکرار کرد و به انتقاد از سیاست های آمریکا و ناتو پرداخت و آن را تهدید اصلی برای امنیت منطقه توصیف کرد. ایران همچنین از این سفر استفاده کرد تا آمریکا را برای امتیاز دادن در جهت احیای توافق هسته ای سال 2015 زیر فشار قرار دهد. 

با این همه، تناقض های بسیاری همچنان در روابط ایران و روسیه وجود دارد. گرایش فزاینده روسیه به چین در ماه های اخیر موجب شد صادرات نفت خام ایران به چین که خریدار اصلی نفت ایران بود، به میزان چشمگیری کاهش پیدا کند. به این ترتیب ایران بخشی از بازار نفت چین و هند را به نفع روسیه از دست داد. برای آن که این زیان جبران شود، شرکت ملی نفت ایران و شرکت روسی گازپروم یادداشت تفاهمی به ارزش 40 میلیارد دلار امضا کردند. 

اما در سطح داخلی، ایران واردات گندم از روسیه را تضمین کرد به ویژه در سایه بحران جهانی غذا که ممکن است به علت جنگ روسیه و اوکراین روی دهد. به این ترتیب تهران می تواند از تشدید نارضایتی های داخلی در بین قشرهای مختلف جامعه جلوگیری کند که ریشه در بحران اقتصادی و تورم و کاهش درآمدها و فساد دارد. 

تناقض هایی وجود دارد که بر منافع روسیه و ایران و اعتماد آنها به یکدیگر تاثیر می گذارد و این دو کشور نمی توانند آنها را نادیده بگیرند و همین تناقض ها مانع تبدیل شدن روابط تاکتیکی دو کشور به هم پیمانی راهبردی شده است. 

علاوه بر این، ذهنیت منفی تاریخی ایرانی ها از روسیه به عنوان کشوری استعماری همچنان باقی است. 

مشکل دیگر این است که روسیه و ایران هر کدام با رقبای طرف دیگر همکاری می کنند. در حالی که تهران به دنبال توسعه روابط با کشورهای نفتی خلیج فارس است، روسیه نیز از روابط خود با اسرائیل برای مهار کردن حضور ایران در سوریه بهره برداری می کند. 

همچنین دو کشور رقیب یکدیگر در بازار نفت هستند و ایران تلاش های روسیه برای جلوگیری از شکل گیری برجام در سال 2015 را به خاطر دارد. 

به طور خلاصه می توان گفت که روسیه و ایران از روابط خود فقط برای مقابله با دشمنانشان بهره برداری می کنند و هیچ فرصتی برای شکل گیری ائتلاف راهبردی بین آنها وجود ندارد.

منبع: ایندیپندنت عربی / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11