نه نشست دوحه علیه ایران بود نه اجلاس تهران علیه غرب

نویسنده: برهان الدین دوران 

دیپلماسی ایرانی: دو اجلاس جده و تهران که به فاصله سه روز از یکدیگر برگزار شدند، همه نگاه ها را به خاورمیانه معطوف کرد. رسانه های غربی بی درنگ این دو رویداد را شکل گیری ائتلاف های رقیب توصیف کردند و برخی تا آنجا پیش رفتند که اجلاس تهران را محور خودکامگان ضدغرب نامیدند.

اشتباه بزرگی است اگر توازن قوای منطقه ای را رقابت میان امریکا، اسرائیل و کشورهای عرب خلیج فارس از یک سو و روسیه، ایران و ترکیه از سوی دیگر تصور کنیم.

روشن است که هر دو اجلاس به مواردی بیش از دغدغه های امنیتی قدرت های منطقه ای مربوط می شد. جو بایدن، رئیس جمهوری ایالات متحده در تلاش برای خنثی کردن برداشت منطقه از واشنگتن به‌عنوان قدرت در حال عقب‌نشینی، سعی کرد این پیام قدرتمند را به کشورهای حاشیه خلیج فارس منتقل کند که ما هرگز کنار نخواهیم رفت و خارج نخواهیم شد که این تهی گشت از سوی چین، روسیه یا ایران پر شود. 

همچنین روشن است که کشورهای عرب خلیج فارس نیز تا قبل از دریافت تعهد قوی از واشنگتن برای تعامل مجدد با منطقه، قصد ندارند تحت رهبری آمریکا یک ائتلاف تشکیل دهند. وزیر امور خارجه عربستان گفته است چیزی به نام ناتوی عربی وجود ندارد.

کشورهای عرب خلیج فارس شاید در زمینه امنیت با اسرائیل همکاری کنند، ولی بسیار بعید است که این همکاری به یک اتحاد علیه ایران تبدیل شود.

هدف اصلی اجلاس تهران ادامه تلاش‌های روسیه، ترکیه و ایران برای مدیریت پرونده سوریه از طریق روند آستانه بود. همچنین پوتین قصد ندارد حوزه های نفوذ مسکو در خاورمیانه را ترک کند. ایران نیز که خود هدف تحریم‌ها قرار دارد، نیاز به همکاری با روسیه دارد. در عین حال، تصمیم اسرائیل برای تحریم روسیه و حمله به اهداف ایران، به نزدیک‌تر شدن مسکو و تهران کمک می‌کند. با این حال، دلیلی وجود ندارد که باور کنیم روسیه از توسعه تسلیحات هسته‌ای ایران یا تبدیل شدن آن به عنوان قدرت مسلط در سوریه استقبال کند.

اگرچه رقابت آنکارا و تهران بر سر سوریه و عراق همچنان ادامه دارد، ولی دو دولت به مواضع خود متعهد هستند و توافق کرده اند که اختلافات خود را مدیریت کنند.

نباید اجلاس جده و تهران را تلاش برای ایجاد اتحادهای رقیب بدانیم. این دیدگاه به سه علت، نادرست است:

نخست، بین کشورهایی که نمایندگان آنها در جده یا تهران ملاقات کردند، در بسیاری از مسائل اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. دوم، هیچ یک از این اجلاس‌ها تمایل رهبری ائتلاف یا قدرت‌های منطقه‌ای موافق را از خود نشان ندادند. سوم آن که، ترکیه با تشکیل بلوک‌های رقیب که منطقه را قطبی کند، مخالف و معتقد است چنین تلاش هایی نه تنها باعث بی‌ثباتی، بلکه تشدید درگیری‌های جاری  در منطقه می شود.

در واقع، ترکیه طی دو سال گذشته عادی سازی روابط با امارات متحده عربی، اسرائیل و عربستان سعودی را دنبال کرده و در نتیجه موفق شده است همکاری دوجانبه خود را با شرکت کنندگان در هر دو اجلاس تقویت کند.

منبع: دیلی صباح / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11