سفر بدون دستاورد بایدن به منطقه

نویسنده: رضا مرادی

دیپلماسی ایرانی: جو بایدن، رئیس جمهوری آمریکا اولین سفر خاورمیانه ای خود را با دیدار از اسرائیل، کرانه باختری و عربستان سعودی به پایان رساند. او در شرایطی به منطقه قدم گذاشت که قبل از آن در مبارزات انتخاباتی خود ایجاد تغییراتی در روند سیاست های امریکا در منطقه خاورمیانه را وعده داده بود‌. بر همین اساس پیش بینی می شد که با رفتن دونالد ترامپ و آغاز فصل جدیدی در سیاست خارجی امریکا فشارها بر اسرائیل برای آغاز مذاکرات صلح با فلسطینی ها شدت خواهد گرفت و در کنار آن با به سرانجام رسیدن مذاکرات احیای برجام نوعی آتش بس موقت در روابط میان تهران و واشنگتن برقرار خواهد شد. بایدن همچنین وعده داده بود حکومت عربستان را یاغی قلمداد کند و سران سعودی را برای قتل جمال خاشقجی ستون نویس واشنگتن پست تحت فشار قرار دهد. اما محتوای دیدارها، سخنرانی ها و اعلامیه های این سفر کاملا در جهت عکس خوشبینی های اولیه بود. 

اساسا جو بایدن به منطقه آمده بود تا بیش از پیش بر تعهد واشنگتن به امنیت اسرائیل تاکید کند. همچنین او تلاش داشت روابط آمریکا و عربستان (کشوری که روابط نزدیکی با چین و به خصوص روسیه دارد) را ترمیم و سران سعودی را به پمپاژ بیش‌تر نفت به بازارهای جهانی ترغیب کند و در کنار آن دیدگاه عربستان و اسرائیل برای عادی سازی روابط را به هم نزدیک کند. 

او به منطقه آمده بود تا بتواند زمینه ادغام اسرائیل در سیستم امنیتی منطقه را فراهم کند. استراتژی او ایجاد ائتلافی میان محور عربی و اسرائیل برای مقابله با ایران بود. از منظر ثبات، امنیت، افزایش همگرایی میان بازیگران منطقه ای، حل بحران ها و چالش های دیرپای منطقه این سفر عملا دستاورد استراتژیکی به دنبال نداشته است جز آرزو برای تشکیل دولت فلسطینی و تحقق صلح، لفاظی ها علیه برنامه هسته ای و سیاست های منطقه ای ایران‌ و در نهایت وعده کمک های بیشتر به اسرائیل در قالب تقویت سیستم گنبد آهنین و تاکید بر تضمین برتری تسلیحاتی این رژیم در منطقه.

از منظر تضمین ثبات و امنیت منطقه ای (امری که بایدن در مقاله خود در روزنامه واشنگتن پست پیش از سفر به منطقه آن را مورد توجه قرار داده بود) با نگاهی به شرایط منطقه ردپای سیاست های مخرب آمریکا و متحدان این کشور در بی ثباتی و ناامنی در منطقه به وضوح قابل مشاهده است. از حمله به افغانستان و عراق تا شکل گیری اتحادها در منطقه در قالب نفت در برابر امنیت (به طور خاص رابطه عربستان و آمریکا) که منطقه را به انبار بزرگ تسلیحات تبدیل کرده و چشم پوشی آمریکا از نقش عربستان در صدور اندیشه اسلام افراطی و کارنامه فاجعه بار حقوق بشری این کشور را به دنبال داشته است. 

در کنار آن سیاست های اسرائیل در منطقه، حمایت های نظامی و سیاسی آمریکا از این رژیم و سکوت این کشور در قبال شهرک سازی ها، شکنجه و قتل مبارزان، رهبران و حتی خبرنگاران فلسطینی (آخرین نمونه قتل شیرین ابوعاقله) توسط اسرائیل از دلایل اصلی تداوم بی ثباتی در منطقه است. 

واقعیت آن است که مقامات اسرائیلی از سفر بایدن بسیار خشنود هستند. او در دیدار با مقامات اسرائیلی عدم خروج سپاه پاسداران از لیست سازمان های تروریستی آمریکا را به صورت رسمی اعلام کرد. در کنار این مسئله بن بست در مذاکرات احیای برجام موجبات رضایت دولت اسرائیل را فراهم کرده است. اگرچه در زمینه نحوه مواجهه با برنامه هسته‌ای ایران به نوشته نیویورک تایمز میان مقامات نظامی و اطلاعاتی اسرائیل با دولت این کشور اختلافات جدی وجود دارد. در حالی که دولت، مخالف به نتیجه رسیدن مذاکرات است، مقامات نظامی و اطلاعاتی از توافق با ایران در شرایط کنونی برای جلوگیری از گسترش برنامه هسته ای این کشور حمایت می کنند. این در شرایطی است که در بعد داخلی اسرائیل با بحران سیاسی دست و پنجه نرم می کند. این رژیم خود را برای پنجمین انتخابات پارلمانی در سه و نیم سال اخیر آماده می کند انتخاباتی که بر اساس نظرسنجی ها شانس حزب لیکود برای پیروزی در آن زیاد است، امری که می تواند زمینه بازگشت نتانیاهو (محرک اصلی ترامپ برای خروج از توافق هسته ای) به قدرت را فراهم کند‌. 

سفر بایدن به ریاض نیز به جز اعلام عربستان مبنی بر باز کردن حریم هوایی خود بر هواپیماهای غیر نظامی اسرائیلی دستاوردی نداشته است. 

سعودی ها افزایش تولید نفت را به جلسه اوپک پلاس در ماه اوت موکول کردند. 

همچنین فیصل بن فرحان وزیر امور خارجه عربستان وجود طرح ناتوی عربی را رد کرد. اساسا کشورهای عربی منطقه در زمینه ائتلاف و ایجاد یک محور مشترک برای مقابله با ایران اختلافات گسترده ای دارند چنانکه قطر و عمان دارای روابط نزدیکی با تهران هستند، امارات از شرکای مهم اقتصادی ایران است، کویت روابطی مسالمت آمیز با تهران دارد‌ و خود عربستان نیز مشغول گفت و گوهایی با تهران در بغداد برای یافتن راه حلی برای تنش زدایی است. در کنار آن حضور عراق، یمن، سوریه و لبنان در این ائتلاف غیرقابل تصور است. 

در زمینه مسئله فلسطین نیز تغییرات معناداری در سیاست های بایدن نسبت به سلف خود مشاهده نشده است. در پرونده فلسطین او صرفا به شعار حق فلسطینی ها برای داشتن یک کشور مستقل، آرزو برای تحقق راه حل تشکیل دو دولت (اگرچه در شرایط کنونی آن را دور از دسترس عنوان کرد) و حمایت های لفظی و وعده کمک های اقتصادی بدون هیچگونه اقدام عملی برای فشار بر اسرائیل بسنده کرد.

به نظر می رسد در شرایط کنونی و با توجه به پرونده هایی مانند جنگ اوکراین، بحران انرژی و مواد غذایی و برنامه هسته ای ایران اساسا حل مسئله فلسطین و فشار بر اسرائیل برای آغاز مذاکرات با هدف تشکل کشور فلسطینی و تحقق صلح برای امریکا موضوعیت ندارد و این در شرایطی است که با به قدرت رسیدن جناح راست در اسرائیل رسیدن به هدف تشکیل دو دولت و برقراری صلح بی تردید دشوارتر از قبل خواهد بود.