نقش ترکیه به عنوان کریدور انرژی

نویسنده:طاهره حسن پور، کارشناس ارشد امور بین الملل

دیپلماسی ایرانی: یک نقطه عطف تاریخی برای آینده امنیت انرژی اروپا و نقش ترکیه به عنوان یک کشور ترانزیتی با امضای توافقنامه نابوکو در 13 ژوئیه 2009 به دست آمد. این توافقنامه پیشرفتی بود که در آنکارا بین دولت ترکیه با اتریش، بلغارستان، مجارستان و رومانی برای انتقال گاز طبیعی به سرزمین های اتحادیه اروپا امضا کرد. این قرارداد رسما خط لوله نابوکو را افتتاح کرد که به گفته خوزه مانوئل باروسو، رئیس کمیسیون اروپا امنیت انرژی را برای ترکیه، اروپای جنوب و شرقی و اروپای مرکزی تامین خواهد کرد. بنابر این نابوکو یک پروژه واقعا اروپایی است و ترکیه و اتحادیه اروپا با هم یک چالش مشترک امنیت و تنوع بخشیدن به منابع انرژی خود را حل کرده اند. 

ترکیه نقش مهمی را برای آینده امنیت انرژی در اروپا ایفا خواهد کرد، زیرا بیشتر خطوط لوله از کشورهای تولیدکننده انرژی در شرق به کشورهای مصرف کننده انرژی در غرب در خاک ترکیه عبور می کند. این بدان معناست که ترکیه در آینده نزدیک به یک قطب بزرگ انرژی برای اروپا تبدیل خواهد شد. 

مسئله امنیت انرژی به دلیل وابستگی فزاینده کشورهای اروپایی به طرف های ثالث یعنی روسیه به گاز طبیعی یکی از دغدغه های اصلی آینده اروپاست. این وابستگی در ژانویه 2009 آشکار شد، زمانی که دولت روسیه عرضه گاز به اوکراین را متوقف کرد و در نتیجه گاز به رومانی، بلغارستان، یونان، صربستان و کرواسی نیز متوقف شد. روسیه بیش از یک سوم گاز مورد نیاز اتحادیه اروپا را تامین می کند که انتظار می رود تا سال 2030 حدود 80 درصد افزایش یابد. علاوه بر این،80 درصد از گاز روسیه از طریق خطوط لوله ای که از اوکراین عبور می کند، حمل می شود که اتحادیه اروپا را برای تامین گاز طبیعی به روسیه و برای انتقال آن گاز به اوکراین وابسته می کند. 

تردیدی وجود ندارد که موقعیت روسیه به عنوان بزرگترین تولید کننده و صادرکننده گاز طبیعی در جهان به دولت این کشور یک برگ برنده کلیدی در روابطش با اتحادیه اروپا داده است. به همین دلیل است که اتحادیه اروپا برای کاهش وابستگی و در نتیجه آسیب پذیری خود به روسیه به دنبال منابع و وسایل جایگزین برای انتقال گاز طبیعی است. 

آینده امنیت انرژی اروپا را می توان در دو منظر متفاوت دید، اولی یافتن منابع مختلف گاز طبیعی به غیر از روسیه و دومی ایجاد ابزارهای جدید برای انتقال آن گاز و رساندن آن به بازارهای اروپایی با دور زدن روسیه. با این حال، این بدان معنا نیست که به جز گاز طبیعی، هیچ نگرانی دیگری در رابطه با انرژی برای اتحادیه اروپا وجود ندارد. به عبارت دیگر کاهش اتکا به روسیه تنها یکی از نگرانی های اصلی برای آینده امنیت انرژی اروپاست. اتحادیه اروپا باید منابع جایگزین انرژی به جز نفت و گاز بیابد، اما این موضوعی است که در جای دیگر بررسی شود. 

با این حال، از آنجایی که به نظر می رسد مهمترین خطرات برای امنیت انرژی اروپا در آینده نزدیک ناشی از وابستگی به گاز طبیعی باشد، این مقاله بر چالش های مربوط به وابستگی اتحادیه اروپا به روسیه برای تامین گاز طبیعی آن تمرکز دارد. این امر به ویژه از آنجایی که عصر جدیدی در انرژی در افق است، اهمیت دارد، همانطور که در بیانیه رئیس جمهوری روسیه، ولادیمیر پوتین، در 23 دسامبر 2008 نشان داد که "دوران گاز ارزان به پایان رسیده است". بر این اساس، مدیرکل کمیسیون اروپا برای روابط خارجی، انکو لاندابورو اعلام کرد که (اراده اروپا این است که برای مصرف گاز و نفت خود کمتر به روسیه وابسته باشد و بنابراین ما یک استراتژی متنوع سازی داریم). این دقیقا جایی است که ترکیه وارد معادله می شود. 

می توان وابستگی اتحادیه اروپا به واردات گاز روسیه را با یافتن تامین کنندگان جایگزین و از طریق مسیرهای حمل و نقل متعددی که از ترکیه می گذرد، کاهش داد. امنیت انرژی یکی از متغییرهای کلیدی است که اهمیت استراتژیک ترکیه برای اتحادیه اروپا را شکل می دهد. در نتیجه، ترکیه نقش جدیدی در اروپا به دست آورده است که حول محور آینده امنیت انرژی اتحادیه اروپا می چرخد.

موضوع امنیت انرژی برای اروپا از یک سو ارزش بالقوه ترکیه برای اتحادیه اروپا را برجسته کرده است و از سوی دیگر بر پویایی های نوظهور برای آینده جایگاه ترکیه در اروپا تاکید می کند. 

نقش بالقوه ترکیه برای امنیت انرژی در اروپا چیست؟

قرار گرفتن ترکیه بین تولیدکنندگان عمده انرژی در منطقه خزر، خاورمیانه، روسیه و مصرف کنندگان اصلی انرژی در اروپا، نقش ترکیه را به عنوان یک کشور ترانزیتی افزایش داده است. این پیشنهاد مجموعه ای از پیامدهای جدید برای جایگاه ترکیه دارد که از سال 1999 نامزد عضویت در اتحادیه اروپا بوده است و مذاکرات الحاق خود را در 3 اکتبر 2005 آغاز کرد. از سال 2010، اتحادیه اروپا 13 فصل از قوانین خود را برای مذاکرات با ترکیه باز کرده و یکی از آنها را موقتا بسته است. 

موضوع عضویت ترکیه برای اتحادیه اروپا کار آسانی نیست و راه با موانع زیادی همراه شده است. بنابراین، می توان نقش ترکیه برای امنیت انرژی اروپا را به عنوان یکی از مزایای مادی که عضویت ترکیه برای اتحادیه اروپا و حذف ترکیه به عنوان هزینه مادی احتمالی برای امنیت انرژی اتحادیه اروپا به همراه خواهد داشت، تصور کرد. 

نقش ترکیه برای امنیت انرژی اروپا می تواند به متغیری حیاتی تبدیل شود که ماهیت و سرعت مذاکرات الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا را شکل خواهد داد. لازم به ذکر است که پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپا به توانایی ترکیه برای مذاکره موفقیت آمیز در مورد تمام فصول قانون اتحادیه اروپا و پایداری اصلاحات سیاسی آن بستگی دارد. این ها شرایط لازم برای الحاق ترکیه است، اما ترجیحات کشورهای عضو و تصورات عمومی اتحادیه اروپا در مورد منافع مادی الحاق ترکیه به همان اندازه مهم است. منافع مادی احتمالی الحاق ترکیه برای امنیت انرژی اتحادیه اروپا می تواند به عنوان یک ارزش افزوده بالقوه برای عضویت ترکیه در نظر گرفته شود. به عبارت دیگر، الحاق ترکیه به اتحادیه اروپا می تواند تحت تاثیر مثبت افزایش سود مادی برای اتحادیه اروپا باشد که ناشی از امنیت انرژی است. به همین دلیل است که آینده جایگاه ترکیه در اتحادیه اروپا تحت تاثیر نقش حیاتی آن برای امنیت انرژی اتحادیه اروپا و کاهش وابستگی اتحادیه اروپا به روسیه خواهد بود. به عبارت دیگر ترکیه به عنوان قطب اصلی انرژی اروپا ظاهر می شود و اهمیت آن متناسب با وابستگی اروپا به واردات برای تامین نیازهای انرژی آن افزایش می یابد.