سه فرض درباره نظام بین المللی

دیپلماسی ایرانی: نظام بین المللی یک نظام عرفی، سلسله مراتبی و مبتنی بر قدرت، و در همین چارچوب، دارای قاعده و قانون است. تأکید بر عرفی بودن این نظام از این بابت است که به مرور زمان مجموع توانایی های نظامی، اقتصادی، مالی، اجتماعی، فرهنگی، رفتاری و دیپلماتیک یک کشور باعث می شود، اکثر مردم و دولت های جهان برداشتی از جایگاه یک کشور بدست آورند، آن را شناسایی کنند و این کشور را در مرتبه ای از سلسله مراتب بین المللی قرار دهند که نفوذ و جایگاه آن کشور هم بر اساس همان ایجاد می شود. این تلاش و عرف به هیچ وجه اتفاقی و مصنوعی نیست و ناشی از برداشت نسبت به همه ابعاد زیست بین المللی است که از مجموعه آنها و سبد شخصیتی یک دولت ناشی می شود‌. البته این قالب، سرنوشت محتوم نیست و اگر قدرت و گفتمان قوی تری به دنیا معرفی شود و دنیا نیز آن را بپذیرد، وضعیت دیگری جایگزین می شود. 

حال سه فرض را بیان می کنم: 

1- در سلسله مراتب فعلی هر کشوری که بخواهد می تواند جایگاه خود را ارتقا دهد یا جایگاه هر کشوری می تواند تنزل یابد. امکان ارتقا و تنزل رتبه هر کشور در چارچوب و منطق همین سیستم امکانپذیر است. 

2- هر کشوری که بصورت کلی (از طریق فعل یا ترک فعل) در مقابل این نظام بایستد، با ایستادگی و تقابل همه اعضای آن روبه رو می شود. فقط چند کشور خاص نیستند که با اقدام کنندگان علیه نظم بین الملل مقابله می کنند بلکه اکثریت قاطع این سیستم با او مقابله خواهند کرد. 

3- از نظام و سیستمی که به تدریج و به صورت عرفی شکل گرفته و رویه ها و اهداف، قوانین حتی منطق خاص خود را دارد نمی توان انتظار برون داد نتیجه ای ضد خود داشت. نمی توان از کارخانه تولید بیسکوییت انتظار تولید تانک، یا از کارگاه نجاری انتظار تولید آسمانخراش داشت. 

اینکه کشوری عضو جامعه ای باشد ولی به مقررات و سلسله مراتب آن احترام نگذارد و با آن خصومت ورزی کند در عین حال بخواهد جایگاه خود را نیز در سلسله مراتب آن ارتقا دهد، تقریبا امری محال و حتی محال عقلی است. ارتقا در سلسله مراتبی که آن را قبول نداریم بی معناست. سیستم بین المللی مکانیسم هایی دارد که با شناخت آنها می توان بدون چشم پوشی از اصول و عقاید خود، آنها را به خدمت گرفت و از نردبانشان بالا رفت.

فرض دوم مسئله خیلی مهمی است. کشورهای امپریالیستی، نواستعماری، اروپایی، توسعه یافته تعداد معدودی از اعضای جامعه بین المللی را تشکیل می دهند، پس، چگونه است که بسیاری از قطعنامه ها در سازمان های بین المللی علیه برخی کشورها با اجماع یا اکثریت آرای کشورهای عضو تصویب می شود؟ چرا تحریم ها توسط اکثریت قاطع کشورها رعایت می شود؟ چگونه اموال و مبالغ کشورهای تحریمی حتی در کشورهای مثلا دوست بلوکه شده و پرداخت نمی شود؟ دلیل واضح آن، سیستم بین المللی است. اینکه به بعضی کشورها فشار آورده می شود، به رغم تحریم و خصومت کشورهای دیگر، روابط دوجانبه خود را با ما ارتقا دهند و به سیستم بین المللی بی اعتنا باشند درخواستی غیر منطقی و ناشی از عدم شناخت است. کره، هند، چین، عراق در داخل سیستم و در درون سلسله مراتب نظام بین المللی رفتار می کنند و بخاطر روابط دو جانبه، خود و منافع ملی اشان را با خطر فشار بین المللی مواجه نمی کنند. بر این اساس روابط همسایگی و منطقه ای نیز در داخل همان منطق قرار می گیرد و بدون شناخت نظام بین المللی و رعایت ملزومات آن، این سیاست نیز پیش نخواهد رفت.

اما بر اساس فرض سوم نمی توان از یک سیستم، تولید نتیجه ای را برخلاف فلسفه وجودی آن انتظار داشت. این هم محال عقلی است. وقتی رأس سلسله مراتب یک سیستم با موضوعی مخالفت می کند، نمی توان از آن سیستم انتظار داشت نتیجه ای به نفع ملی یک کشور و برخلاف خواست سیستم تولید کند. هر سیستمی برای برون دادهای تعریف شده خود مستقر شده است. 

نظام بین المللی سیستمی است که اولین هدف آن نظم و ثبات بین المللی است. منشور ملل متحد و شورای امنیت بخشی از مکانیسم این سیستم محسوب می شود. سایر اهداف مانند همزیستی، توسعه اقتصادی، رفاه و بسیاری مسائل دیگر فرع بر این هدف هستند. گاه ممکن است خصومت یک کشور با نظام بین الملل ماهوی نباشد و به روش اجرای سیاست خارجی آن مرتبط باشد. روش به اندازه ماهیت مهم است. سخن مقامات، رفتار دیپلمات ها، اتخاذ مواضع تند و نامعقول ممکن است باعث شود دشمنان کشوری آن را دشمن نظام و نظم بین المللی معرفی کنند. روش غلط و سیگنال اشتباه بدون قصد اقدام ناشی از عدم مهارت یا ماجراجویی است. هر کشوری باید اهداف خود را تعریف و تا دستیابی به آنها صبورانه از مکانیسم های موجود بهره برداری کند./یک حرف از هزاران