در شریط کنونی بهترین گزینه برای دولت بایدن بازگشت به برجام است

نویسنده: جین هارمن (Jane Harman: نماینده جمهوریخواه و رییس پیشین اندیشکده ویلسون)

دیپلماسی ایرانی: دولت جو بایدن به زودی راهبرد امنیت ملی سالانه‌اش را منتشر خواهد کرد. اما روشن است که جهان منتظر ما نیست. تنش‌های روسیه و اوکراین، آزمایش‌های موشکی کره شمالی و حملات پهپادی بی‌باکانه حوثی های متحد ایران علیه ابوظبی حاکی از شرایط هولناکی است که می‌تواند بدتر هم بشود.

انتقادها از رفتارهای بی‌پروا و احتمالا جنایتکارانه دولت دونالد ترامپ در حال افزایش است. اما بدون شک مخرب‌ترین اشتباه سیاست خارجی دولت ترامپ خروج از برجام بود، توافقی که برای مهار برنامه هسته‌ای ایران طراحی شده بود. همانطور که رابرت لیتواک (Robert Litwak)، پژوهشگر مرکز ویلسون می‌گوید، دولت باراک اوباما درباره تحول‌آفرینی برجام بزرگنمایی کرد، اما کارایی تبادلاتی این توافق بسیار چشمگیر بود. 

برجام فقط به برنامه هسته‌ای ایران می‌پردازد – نه به توسعه موشکی و استفاده از نیروهای نیابتی آن برای حمله به اسرائیل و رفتارهای ناخوشایند در سراسر خاورمیانه. با این حال، این توافق در تحقق هدف اول (مهار برنامه‌ هسته‌ای ایران)، به ویژه در محدود کردن تولید پلوتونیوم ایران و اجازه بازرسی‌های مکرر توسط آژانس بین المللی انرژی اتمی (IAEA) بسیار خوب عمل کرد.

اما دولت دونالد ترامپ با خروج از برجام چارچوبی را رها کرد که هم روسیه و چین و هم اروپا از آن حمایت می‌کردند و باعث شد ایران در پی کاهش زمان گریز هسته‌ای (غنی‌سازی اورانیوم تا درجه‌‌‌ خلوص لازم برای تولید سلاح هسته‌ای) برآید. در حال حاضر زمان گریز هسته‌ای ایران به چند هفته کاهش یافته است و اگر ایران این مسیر را طی کند، ماشه مسابقه تسلیحات هسته‌ای را در خاورمیانه خواهد کشید و باعث تحریک حملات بیشتر از سوی اسرائیل خواهد شد که ایران هسته‌ای را تهدیدی وجودی می‌داند.

هرچند اسرائیل به دلیل عدم برخورداری از بمب‌های سنگر شکن (جنگ‌افزارهای مخصوص نابودی استحکامات نظامی زیرزمینی) نمی‌تواند برنامه هسته‌ای ایران را با روش‌های متعارف هدف قرار بدهد، اما همگان از برنامه هسته‌ای فاش‌نشده‌ اسرائیل آگاهی دارند. دولت بایدن هم به روشنی اعلام کرده است که به ایران اجازه برخورداری از تسلیحات هسته‌ای را نخواهد داد.

بدیهی است که دیدگاه مقامات دولت پیشین آمریکا (از جمله مایک پمپئو) – مبنی بر اینکه ایران حتی در صورت خروج آمریکا از برجام تعهداتش را کنار نخواهد گذاشت – ساده‌لوحانه بوده است. اما عامل بدتر این است که ایران پس از آن دولت تندروتری را برگزیده و دانشی را به دست آورده است که حتی اگر توافق احیا شود هم نمی‌توان آن را از میان برداشت. 

اکنون دولت بایدن با گزینه دشواری روبه روست؛ اگر به برجام بازگردد – با حمایت کشورهایی که در پیشبرد گفت وگوها مشارکت داشته‌‌اند – بدیهی است که باید تحریم‌های یکجانبه اعمال شده توسط دولت ترامپ را لغو کند. این بدون شک انتقاد شدید جناح راست را به همراه خواهد داشت. اما عدم بازگرداندن برجام ریسک بدتری را به همراه دارد: مسابقه‌ای که در آن عربستان سعودی، ترکیه و شاید سایر کشورهای منطقه، سلاح‌های هسته‌ای خریداری یا تولید کنند.

سال‌هاست این شایعه وجود دارد که عربستان سعودی از پاکستان تسلیحات هسته‌ای خریداری کرده است، درست مانند لیبی. شاید ترکیه هم سلاح هسته‌ای داشته باشد، کسی چه می داند. چه‌بسا کره شمالی نیز در حال تکثیر مواد و فناوری هسته‌ای است که از چشم جهانیان پنهان نگه داشته است. یا شاید هر کدام از این کشورها در حال پیگیری تلاش‌های مخفیانه‌ای هستند. بنابراین، بهترین گزینه‌ بد کدام است؟ از نظر من این گزینه، بازگشت به برجام است. نباید فراموش کرد که کمال‌گرایی دشمن شما و منافعتان است. اکنون ما با پیامدهای فاجعه‌باری روبه رو هستیم که حاصل نپذیرفتن این بهترین گزینه‌ بد است. روشن است که کدام مسیر بهترین است و ما زمانی برای از دست دادن نداریم.

منبع: هیل / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11