پدیده ای تازه برای ماندگار شدن مزدورگرایی
رقابت تنگاتنگ شرکت های امنیتی - نظامی ترکی، روسی و امریکایی از خاورمیانه تا آفریقا
نویسنده: سید حامد حسینی؛ دانشجوی دکتری روابط بین‌الملل
دیپلماسی ایرانی: در 25 سپتامبر، سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه در یک نشست مطبوعاتی در سازمان ملل متحد اظهار داشت که مقامات مالی از یک شرکت نظامی خصوصی روسی خواسته اند تا به دولت در مبارزه با شورشیان کمک کند. این اظهارات، بحث درباره نقش فزاینده شرکت‌های امنیتی و نظامی خصوصی در مناطق درگیری را مجددا زنده کرد.
اگرچه قوانین حقوق بین‌الملل با استخدام مزدوران چالشی جدی دارد، اما به نظر می‌رسد پیمانکاران جدید فرصتی طلایی را در تشکیلاتی به نام شرکت‌های امنیت خصوصی برای حضور در جنگ‌ها و درگیری‌های داخلی پیدا کرده‌اند. طبیعی است که این پدیده در حاصلخیزترین محیطی که از رشد آن حمایت می‌کند، یعنی وضعیت امنیتی ناپایدار در کشورهای شکننده و شکست‌خورده، بیشتر نمایان می‌شود. اما نقش این شرکت‌ها در بحبوحه جنگ ایالات متحده با تروریسم افزایش یافت، جایی که ایالات متحده استفاده از تجارت خصوصی را برای اجرای جنگ خود در عراق و افغانستان گسترش داد. نتیجه این بود که شرکت‌های خصوصی نظامی و امنیتی برای ایفای نقشی دگرگون‌کننده در جنگ مدرن تکامل یافتند. علاوه بر این، جنگ‌ها و به ویژه جنگ‌های داخلی به عرصه‌ای برای تعامل بین بازارهای این شرکت‌ها تبدیل شد.
دلایل گسترش
به طور مشخص، تعدادی از عوامل در پشت پرده نقش فزاینده شرکت‌های خصوصی نظامی و امنیتی در مناطق درگیری هستند:
1. ضعف ساختاری ارتش‌های ملی و خدمات امنیتی: برخی از کشورهای در حال توسعه نتوانستند نهادهای امنیتی مستقر و مناسب ایجاد کنند و به گذرگاه‌هایی برای قاچاق، جنایت سازمان‌یافته و کانون تروریسم تبدیل شدند. ظهور گروه‌های تروریستی مانند بوکوحرام در نیجریه، حرکت الشباب المجاهدین در سومالی، داعش در منطقه ساحل و آفریقای مرکزی، همراه با گسترش مکرر تنش‌های بین قومی، دولت‌های این کشورها را مجبور کرده است تا از شرکت‌های امنیتی خصوصی کمک بگیرید.
در اینجا لازم به ذکر است که گروه امنیتی خصوصی روسی واگنر در مناطق درگیری آفریقا بسیار فعال است. در سال 2018، این شرکت در اعماق جمهوری آفریقای مرکزی گسترش یافت تا حفاظت از نهادهای دولتی و آموزش گارد ریاست جمهوری و ارتش این کشور را تضمین کند. واگنر در سال 2019 پیمانکاران خود را در شمال موزامبیک مستقر کرد تا مناطق غنی از نفت و گاز و مبارزه با داعش را ایمن‌سازی کند. همچنین این تشکیلات در جمهوری دموکراتیک کنگو، سومالی و مالی نیز فعال است. پس از آن که چوگل کوکالا مایگا، نخست وزیر مالی، در سپتامبر 2021، فرانسه را متهم کرد که کشورش را با بیرون کشیدن نیروهای خود رها کرده، وزیر امور خارجه روسیه در بحبوحه افزایش تهدیدات بنیادگرایان در این منطقه تاکید کرد که مالی به شرکت‌های امنیتی خصوصی روسیه پیشنهاد همکاری داده است. بر اساس گزارش‌های اخیر، دولت مالی در آستانه استخدام حدود 1000 شبه نظامی واگنر است؛ اقدامی که انتقاد اروپا و به ویژه فرانسه را برانگیخت.
2. ابزار بسیار سودآور برای دولت‌ها و بازیگران غیردولتی: صنعت نظامی خصوصی دارای یک بازار بین‌المللی در حال رشد است که فرصت‌های سود قابل توجهی را ارائه می‌دهد. بزرگ‌ترین مشتریان کسب و کار امنیت خصوصی، شرکت‌های چندملیتی هستند، به ویژه آنهایی که در صنعت معدن فعالیت می‌کنند که از اتکا به نیروهای امنیتی دولتی کشورهای میزبان ناراضی شده‌اند. علاوه بر این، شرکت‌های نظامی خصوصی برای تامین منافع اقتصادی خود تلاش می‌کنند. شرکت‌های روسی Lobaye Invest و M-Invest، دو شرکت متعلق به گروه واگنر، مجوز استخراج طلا، الماس و اورانیوم در جمهوری آفریقای مرکزی را در سال 2017 به دست آوردند و عملیاتی را برای شرکت معدنی روسی Miro Gold در سودان در همان سال انجام دادند. لازم به ذکر است که شرکت‌های نظامی خصوصی غربی به صورت قانونی در بورس‌های بین‌المللی نیز پذیرفته شده‌اند.
3. شرکت‌های امینت خصوصی در کشورهای آسیب‌دیده شکوفا می‌شوند: در این زمینه، برخی به وضعیت سوریه اشاره می‌کنند، جایی که شرکت‌های امنیتی خصوصی برای تصاحب گروه‌های شبه‌نظامی وفادار به دولت بشار اسد پس از انحلال آنها، مجددا تحت فشار روسیه در سال 2017 ظاهر شدند. در افغانستان نیز، ارتش آمریکا و کشورهای غربی با استقرار شرکت‌های امنیتی خصوصی که توسط جنگ‌سالاران سابق اداره می‌شدند برای ارائه خدمات امنیتی یا لجستیکی استفاده می‌کردند.
4. بازتاب رقابت منطقه‌ای و بین‌المللی: شرکت‌های نظامی به یکی از ابزارهای سلطه تبدیل شده‌اند که برخی از قدرت‌های بزرگ از آن برای مداخله در امور داخلی کشورهای دیگر استفاده می‌کنند. حضور آنها نشان دهنده گسترش رقابت برای مناطق تحت نفوذ است. در این زمینه، واگنر ابزاری است که روسیه برای تقویت گسترش خود در آفریقا استفاده می‌کند. ترکیه نیز استفاده از شرکت SADAT را که ارتباط مستقیمی با رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری این کشور دارد، برای انتقال مزدوران و حمایت از گروه‌های شبه نظامی وابسته به دولت وفاق ملی سابق در مبارزه با ارتش ملی لیبی گسترش داد. آنکارا همچنین از SADAT برای انتقال مزدوران لیبیایی و سوری برای مشارکت در درگیری بین آذربایجان و ارمنستان در سال 2020 استفاده کرد.
5. جبران کمبود شغل در محیط‌های پرخطر: برخی از شرکت‌های خصوصی نظامی و امنیتی خدمات بسیار حرفه‌ای ارائه می‌دهند که حتی حرفه‌ای‌ترین ارتش‌ها را نیز جذب می‌کند. به عنوان مثال، پس از تهاجم به افغانستان، ارتش ایالات متحده استخدام خلبانان شوروی سابق را که در تهاجم شوروی به جنگ افغانستان از سال 1979 تا 1989 شرکت داشتند، به دلیل تجربه گسترده آنها در مسیرهای پرواز و جغرافیای پیچیده کشور گسترش داد. در هائیتی، ترور رئیس جمهور جوونل مویز در ژوئیه 2021 نقش گسترده‌ای را که مزدوران کلمبیایی در درگیری‌های سیاسی در آمریکای جنوبی و سایر مناطق ایفا می‌کنند، آشکار کرد. پیمانکاران کلمبیایی برای مزایای نسبی مانند هزینه کم قرارداد و با توجه به تجربه گسترده‌ای که در درگیری‌های طولانی مدت با شورشیان و کارتل های مواد مخدر و جرائم سازمان یافته به دست آورده‌اند، استخدام می‌شوند.
6. هزینه سیاسی پایین برای استخدام: این به عنوان عامل اصلی افزایش تقاضا برای خدمات ارائه شده توسط شرکت‌های امنیتی خصوصی و مزدور در نظر گرفته می‌شود. به این معنا که دولت‌های درگیر به راحتی می‌توانند مسئولیت اقدامات این شرکت‌ها را از خود سلب کنند یا از هرگونه پیامد سیاسی که آنها ایجاد می‌کنند اجتناب کنند. برای مثال، روسیه از گروه واگنر و به اصطلاح مردان سبز کوچک علیه اوکراین در جریان درگیری در کریمه استفاده کرد و همچنین موفق شد حضور نظامی آشکار در این کشور را تکذیب کند. ایالات متحده نیز تلاش کرد تا با حفظ تمرکز رسانه‌ها بر جرائم ارتکابی توسط پیمانکاران خصوصی، عمدتا بلک واتر، که اکنون به نام آکادمی شناخته می‌شود، خطاهای ارتش خود علیه غیرنظامیان در عراق را کم‌اهمیت جلوه دهد.
پیامدهای جدی
موارد زیر در میان پیامدهای نقش رو به رشد شرکت‌های خصوصی نظامی و امنیتی برجسته است:
1. نقض حقوق بشر: این جنبه از تجارت خصوصی امنیتی زمانی آشکارتر شد که توسط بلک واتر علیه غیرنظامیان در عراق انجام شد. در حال حاضر، شرکت مزدوری واگنر گروپ روسیه متهم به نقض حقوق بشر در جمهوری آفریقای مرکزی و سایر کشورها است. این اتهامات شامل اعدام‌های دسته جمعی، دستگیری‌های خودسرانه، شکنجه و جابه جایی اجباری غیرنظامیان، هدف قرار دادن بی‌رویه تاسیسات غیرنظامی و امدادگران بشردوستانه است. این تخلفات منعکس‌کننده خطرات اخلاقی مداوم استفاده از پیمانکاران امنیتی خصوصی است زیرا اجرای پاسخگویی قانونی برای این جرائم دشوار است.
2. کالایی شدن و تشدید درگیری‌ها: این به معنای تبدیل یک درگیری به کالایی است که تابع منطق بازار است. با پر کردن بازار از مزدوران، هزینه خدمات آنها کاهش می‌یابد و مشتریان جدید را وادار می‌کند تا آنها را برای جنگیدن در جنگ‌های خصوصی جدید استخدام کنند. به عبارت دیگر، جنگ‌های خصوصی به دلیل ماهیت اقتصادی خود به طور فزاینده‌ای تشدید می‌شوند. در سال 2017، اریک پرینس، بنیان‌گذار بلک واتر، به دولت دونالد ترامپ پیشنهاد کرد که نیروهای آمریکایی را از افغانستان خارج کند و برای پر کردن این شکاف، شرکت‌های امنیتی خصوصی را که از طریق عملیات معدنی و استخراج منابع زیرزمینی تمویل می‌شوند، برای اعمال امنیت و پایان دادن به شورش طالبان استخدام کند که البته پیشنهاد پرینس به دلیل هزینه بالای سیاسی رد شد.
3. از دست دادن کنترل و مشکلات در نظارت بر پیمانکاران: از آنجایی که شرکت‌های خصوصی نظامی و امنیتی، نهادهای مستقلی هستند ولی رفتار آنها باید تحت کنترل باشد، وظیفه‌ای که برای عوامل محلی چالش برانگیز است. به عنوان مثال، گروه واگنر زمانی که مزدورانش در فوریه 2018 به یک کارخانه گاز در دیرالزور سوریه حمله کردند، حاشیه استقلال و حرکت آزاد خود را حفظ کرد که ارتش ایالات متحده با حمله‌ای شدید پاسخ داد و حدود 200 مزدور روسی را کشت که خشم مسکو را برانگیخت. این حادثه نیاز به تحت کنترل نگه‌داشتن اقدامات این گونه شرکت‌ها در خارج از کشورشان را برجسته می‌کند.
4. تضعیف حاکمیت و استقلال دولت‌ها: استفاده از شرکت‌های امنیتی خصوصی، ضعف‌های برخی از دولت‌ها و همچنین اطلاعات دقیق در مورد نهادهای امنیتی و مؤسسات دولتی آنها را آشکار می‌کند. آنها به ابزار جمع‌آوری اطلاعات تبدیل می‌شوند، زیرا برنامه‌های دولت‌هایی را که آنها را اداره می‌کنند، اجرا می‌کنند. آنها حتی شرایط و ضوابط خود را به دولت‌های ضعیف دیکته می‌کنند و برنامه‌های نظامی را تحمیل می‌کنند که در خدمت اهداف خودشان باشد و در نتیجه حاکمیت دولت درگیر را که استفاده از خشونت را در انحصار و اختیار خود دارد، تضعیف می‌کند.
5. تخلیه منابع دولت‌ها: اغلب، شرکت‌های امنیتی خصوصی از امتیازات نامناسبی مانند مجوزهای استخراج معدن و تولید نفت بهره می‌برند. علاوه بر این، آنها جرقه رقابت بین شرکت‌های درگیر در تلاش برای کسب امتیازات اقتصادی و معاملات تجاری را ایجاد می‌کنند.
در مجموع، بازگشت مزدوران در قالب شرکت‌های امنیتی خصوصی نشان‌دهنده تغییری عمیق در ماهیت درگیری‌ها و دولت مدرن، به‌ویژه در کشورهای در حال توسعه است. یقیناً این پدیده ظهور کرده یا بهتر است بگوییم ماندگار شده است. این روند نشان دهنده احیای سنت مزدورگرایی دیرینه است که به اشکال مخرب و خشونت‌آمیزتر تبدیل شده است. با توجه به اینکه منافع محدود بازیگران دولتی تنها چارچوب قانونی یا اخلاقی نظارتی برای این شرکت‌هاست، از این رو تضادها با شرکت‌های امنیت خصوصی نظیر واگنر به احتمال زیاد تشدید و طولانی می‌شوند و به موازات این امر شرکت‌های درگیر و بخش مسلط نخبگان سیاسی و اقتصادی دولت میزبان با مسائل پیچیده‌تری روبه رو خواهند شد.
نظر شما :