تهران و اهمیت عراقی که روز به روز پیچیده تر می شود

نویسنده: سیدمحسن امامی‌فر، روزنامه‌نگار و پژوهشگر روابط بین‌الملل

دیپلماسی ایرانی: نتایج انتخابات پارلمانی عراق با پیروزی قابل توجه جریان صدر و کاهش محسوس کرسی‌های ائتلاف فتح به عنوان جریان نزدیک به محور مقاومت و معارض مقتدی صدر همراه بود.

البته هیات هماهنگی احزاب شیعی عراق به غیر از جریان صدر، با اعتراضی هماهنگ و سازمان‌یافته نسبت به نتایج انتخابات، عملن رایزنی‌ها برای تشکیل فراکسیون اکثریت و تعیین نخست‌وزیر توسط گروه‌های دیگر را متوقف کرده‌اند.

به هر تقدیر در حال حاضر جریان صدر به عنوان جریانی که بیشترین کرسی‌ها در پارلمان را به دست آورده است، بیشترین شانس برای تشکیل فراکسیون اکثریت و تعیین نخست‌وزیر را دارد. اما معادله تعیین نخست‌وزیر، برای رهبر این جریان یعنی مقتدی صدر به این سادگی نیست. جریان صدر به دلیل زاویه‌ای که با دیگر احزاب شیعی دارد، نیازمند ائتلاف با احزاب غیرشیعی مانند حزب اهل سنت تقدم به رهبری محمد الحلبوسی با ۳۷ کرسی و حزب دموکرات کردستان با ۳۲ کرسی است.

از سوی دیگر هیات هماهنگی شیعیان در عراق متشکل از ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی، ائتلاف فتح به رهبری هادی العامری، جریان حکمت ملی عراق به رهبری سید عمار حکیم و دیگر احزاب نزدیک به محور مقاومت، حدود ۹۰ کرسی پارلمان را به دست آورده‌اند. با وجود اختلافاتی که میان این احزاب وجود دارد، اما امکان توافق نهایی میان آنها در راستای انسجام برای تعیین فراکسیون اکثریت در مقابله با جریان صدر محتمل است. اما همچنان کافی نیست.

در معادله تعیین فراکسیون اکثریت پارلمان عراق، دو حزب اهل سنت تقدم و دموکرات کردستان نقشی تعیین کننده دارند.

دو جبهه شیعی معارض در عراق یعنی جریان صدر و هیات هماهنگی احزاب شیعیان (بیت شیعی) برای تشکیل فراکسیون اکثریت و نخست‌وزیر، منازعه جدی را برای ائتلاف با دو حزب تقدم و دموکرات آغاز خواهند کرد. به نظر می‌رسد حزب دموکرات کردستان در نهایت با جریان صدر ائتلاف کند و در صورت انسجام هیات هماهنگی شیعیان، می‌توان ائتلاف حزب تقدم به عنوان سنی‌های میانه‌رو با احزاب شیعی نزدیک به محور مقاومت با محوریت ائتلاف دولت قانون به رهبری نوری المالکی را یک گزینه قابل دسترس عنوان کرد. نشست‌هایی در این خصوص میان مالکی، حلبوسی و عامری برقرار شده اما برای قضاوت بسیار زود است.

باید در نظر داشت که نخست‌وزیر و دولت آینده عراق اهمیت ویژه‌ای برای جمهوری اسلامی ایران دارد چرا که نقش قابل توجهی در پیشبرد اهداف محور مقاومت خواهد داشت. انتخاب یک نخست‌وزیر غرب‌گرا در عراق، معادلات سیاسی – امنیتی منطقه را به ضرر محور مقاومت و ایران تغییر خواهد داد و نفوذ منطقه‌ای ایران را متزلزل خواهد کرد‌.

بنابراین آن‌چه برای ایران حائز اهمیت است، این‌که منازعات میان جریان‌های اصلی شیعی در عراق بر سر تشکیل فراکسیون اکثریت پارلمان، خدشه‌ای به ثبات و امنیت عراق وارد نکند تا جریانات سلفی تروریستی و جریانات سیاسی تحت نفوذ عربستان که معارض ایران هستند، خلاء قدرت در میدان عراق را پر کنند.

جمهوری اسلامی ایران با وجود اختلافات موجود با جریان صدر، باید تمام تلاش خود را برای همگرایی میان دو جریان اصلی شیعی عراق و نزدیکی مواضع آنان با محوریت خروج نیروهای خارجی به ویژه آمریکایی از عراق به کار گیرد و تمام منابع خود را در این راستا بسیج کند. ایران باید روی اشتراکات موجود سرمایه‌گذاری کند و به هر شکل ممکن نقشی تعیین‌کننده در شکل‌گیری فراکسیون اکثریت پارلمان عراق ایفا کند.

از سوی دیگر معادلات اقتصادی حاکم بر عراق، اهمیت دولت بعد این کشور برای ایران را دوچندان کرده است. بازار ۴۰ میلیون نفری عراق و وجود بحران‌های بی‌شمار اقتصادی در زمینه تولید و کسری بودجه بسیار بالای این کشور، عملا عراق را به میدان رقابت جدی قدرت‌های منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای برای افزایش نفوذ و کسب سهم بیشتر از بازار این کشور تبدیل کرده است. مشخصا ایران و ترکیه و عربستان پس از چین بر سر بازار عراق رقابت تنگاتنگی را دنبال می‌کنند. بازگشایی گذرگاه مرزی عرعر میان عراق و عربستان در سال‌گذشته از سوی سعودی‌ها که پس از ۲۰ سال اتفاق افتاد، اراده آن کشور برای افزایش نفوذ اقتصادی در عراق را نشان داد. عربستان می‌خواهد از طریق بسترسازی‌های اقتصادی، نفوذ گسترده سیاسی خود را در عراق رقم بزند. البته این اقدام عربستان، حساسیت شیعیان عراق را به دنبال داشته، هرچند با استقبال دولت این کشور مواجه شده است.

دولت عراق تلاش فراوانی برای جذب سرمایه‌گذاری کشورهای جهان عرب به ویژه عربستان کرده است. از سوی دیگر دولت عراق همچنان درخواست ایران در راستای بازکردن گذرگاه‌های مرزی بیشتر با اقلیم کردستان برای افزایش ارزش صادرات اقتصادی ایران از ۱۳ میلیارد دلار به ۲۰ میلیارد دلار را بی‌پاسخ گذاشته است. در خصوص احداث راه‌آهن شلمچه – بصره نیز با وجود توافق در سال ۱۳۹۰ میان تهران و بغداد، به دلیل بدقولی عراق، همچنان این پروژه روی زمین مانده است.

لازم به توضیح است که فرانسه نیز با طراحی نشست اخیر منطقه‌ای بغداد، به عنوان تنها بازیگر غربی در این کنفرانس حضور یافت تا با کاهش نیروهای آمریکایی در عراق در آینده نه چندان دور، به عنوان تنها بازیگر غربی فعال در میدان عراق در راستای توسعه نفوذ خود در ابعاد سیاسی، نظامی، امنیتی و اقتصادی اقدام کند. فرانسه رسما اعلام کرده با وجود خروج نیروهای آمریکایی، نیروهای خود را از عراق خارج نخواهد کرد‌. این‌که پس از سفر مکرون به عراق، سرمایه‌گذاری ۲۷ میلیارد دلاری توتال در بخش انرژی این کشور نهایی می‌شود، پیام جدی برای تهران دارد. پیامی مبتنی بر قطع وابستگی عراق به انرژی ایران. چرا که یکی از اهرم‌های نفوذ استراتژیک ایران در عراق، تامین انرژی این کشور است.

در مجموع به عقیده نگارنده، دولت عراق در راستای کاهش وابستگی به ایران برای جذب سرمایه‌ کشورهای عربی و غربی معارض ایران، تلاش ویژه‌ای کرده است و خواهد کرد و این یعنی تضعیف نفوذ ایران در عراق و متعاقبا در منطقه.

البته عراق از سوی دیگر نقشی سازنده در مذاکرات جاری میان ایران و عربستان و حل اختلافات موجود میان دو کشور داشته است اما این اقدام به نظر، بیشتر برای کسب رضایت ریاض صورت گرفته باشد و البته این‌که عراق را از میدانی برای رقابت نیابتی دو کشور خارج کند.

بنابراین جمهوری اسلامی ایران باید نقش سازنده خود در موقعیت کنونی عراق را تقویت کند و در راستای ایجاد ائتلافی بزرگ میان احزاب شیعی و احیانا دیگر احزاب برای تشکیل فراکسیون اکثریت، نهایت تلاش خود را به کار گیرد تا نخست‌وزیر و دولت آتی عراق به عنوان دولت نزدیک به ایران برای تقویت موقعیت جمهوری اسلامی در این کشور و منطقه اقدام کند‌.