سیاست خارجی دولت رئیسی؛ همکاری با همسایه ها، توافق با غرب و لبخند به شرق

دیپلماسی ایرانی: سیاست خارجی در ایران به دلیل وابستگی به سفره مردم از اهمیت زیادی برخودار است. به همین اساس همه چشم ها به برنامه های سیاست خارجی دولت سیزدهم است. ابراهیم رئیسی که دولتی از جنس اصولگرایی را هدایت می کند، با انتخاب حسین امیرعبداللهیان به عنوان وزیر امر خارجه تا حدودی نشان داد که سعی دارد از تندروی در تصمیمات دیپلماسی کشور جلوگیری کند. تا به امروز هم بارها رئیسی و وزیر امور خارجه بر سیاست خارجی مبنی بر اقتصاد بین الملل تاکید کرده اند. 

در سال های اخیر تحریم ها به خوبی نشان داده است که تصمیمات در سیاست خارجی کشور چه میزان بر اقتصاد تأثیر دارد. برهمین اساس ابراهیم رئیسی با شعار تعامل با جهان و روابط اقتصادی با کشورهای دیگر در انتخابات حضور پیدا کرد. حال بررسی سیاست خارجی او از زمانی که وارد پاستور شده از اهمیت زیادی برخوردار است. 

تا اینجای کار ابراهیم رئیسی و وزارت خارجه او به خوبی نشان دادند که سعی دارند از هر راهی شرایط ورود به اقتصاد بین الملل را ایجاد کنند. با این حال هنوز شاهد رویداد بزرگی در این خصوص نبوده ایم. بی شک شرایط تحریم ها و روند بازگشت ایران به مذاکرات وین در این جریان بی تأثیر نیست. دولت رئیسی تا اینجای کار راه وزارت خارجه خود را به سه قسمت تقسیم کرده است. نقطه اول از کشورهای همسایه می شود و بعد شرقی که سعی دارد بگوید که در شرایط تحریمی تنها را ایران است و بعد در نقطه پایان به مذاکرات وین و احیای برجام می رسد. در صورتی که همه راه ها به نظر می رسد تا به امروز به وین ختم شده است و نقطه آخر باید به نقطه اول تبدیل شود.  

سلام بر همسایگان 

حسین امیرعبداللهیان از زمان ورود به وزارت خارجه سفرهای پر حاشیه ای در منطقه داشته است. به تازگی نیز در کمتر از 2 ماه برای دومین بار به دمشق سفر کرده است. پر حاشیه ترین سفر او سفر به عراق بود که خبر مذاکرات تهران و ریاض نیز در آن علنی تر شد. البته سفرهای منطقه ای محدود به وزیر نیست؛ علی باقری، معاون سیاسی وزارت امور خارجه نیز در هفته های اخیر به عمان و پاکستان رفته است. 

رئیسی و تمام اعضای وزارت خارجه دولت او بارها از اولویتشان بر حسنه کردن روابط با همسایگان صحبت کرده اند. از روندی که وزارت خارجه در دولت جدید در پیش گرفته است به خوبی می توان این نتیجه رسید که در سیاست خارجی دولت رئیسی، کشورهای منطقه نقش زیادی دارند. فعلاً به نظر می رسد تیم وزارت خارجه سعی دارد به هر نحوی مذاکرات با عربستان را به جایی برساند و همچنین سطح تنش با کشورهای منطقه را تا حد امکان کاهش دهد. در سفر امیرعبداللهیان به عراق نیز عمده مذاکرات درباره میانجی گری عراق در رابطه عربستان و ایران بوده است. در واقع پلن اول شروع روابط بین المللی را دولت رئیسی در منطقه آغاز کرده است. 

سفر باقری کنی به مسقط نیز بی ارتباط به مذاکرات برجام نخواهد بود. او بعد از عباس عراقچی بر صندلی معاون سیاسی وزارت خارجه نشسته و تا چند ماه پیش عراقچی رئیس تیم مذاکرات ایران در وین بوده است. به نظر می رسد در حالی که سفرهای امیرعبداللهیان سر و صدای زیادی در منطقه ایجاد کرده، باقری کنی تقریباً در سکوت خبری به دنبال اهداف دولت رئیسی در خصوص احیای برجام است. 

نگاه جدی به بلوک شرق

دومین مسیری که وزارت خارجه رئیسی دنبال می کند، از راه شرق می گذرد. به نظر می رسد این مسیر با عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای کلید خورده است. دولت ابراهیم رئیسی نیز تا به امروز تبلیغات ویژه ای روی این رویداد انجام داده است و بدون شک این عضویت تاثیرات خوبی بر روابط ایران با کشورهای مثل چین، روسیه و هند دارد و راه ورود به اقتصاد بین المللی را برای ایران آسانتر می کند. 

با پیوستن ایران به سازمان همکاری‌های شانگهای این سازمان ۲۱ درصد از ذخایر نفت و ۴۶ درصد از ذخایر گاز جهان را در اختیار دارد. به نظر می رسد که عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای می تواند شروع مناسبی برای روابط اقتصادی گسترده با چین و روسیه و دیگر کشورهای شرق باشد و مسیر اجرای سیاست نگاه به شرق ابراهیم رئیسی را دنبال شود. 

از سوی دیگر این عضویت مسئله دیگری را روشن می کند و آن میل دولت رئیسی به ایجاد روابط با هند است. در حال حاضر نیز هند در بندر چابهار سرمایه گذاری کرده است. ایران برای خروج از شرایط اقتصادی امروز نیاز به رفع موانع بین‌المللی و بازگشت هرچه سریعتر به بازارهای جهانی نفت را دارد. در واقع ایران برای همکاری با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای احتیاج دارد که از شرایط تحریمی خارج شود و همچنین FATF را بپذیرد. در غیر این صورت احتمال شروع روابط اقتصادی و ورود به بازارهای جهانی تقریباً غیرممکن است. 

میز بلاتکلیف مذاکرات برجام در وین

نقطه آخر مسیر سیاست خارجی رئیسی با بازگشت به مذاکرات وین برای احیای برجام تعریف می شود. اما شرایط به خوبی نشان می دهد که همه راه های ورود به اقتصاد بین الملل که هدف دولت رئیسی است، به میز مذاکرات وین ختم می شود و این میز نقطه آغاز تغییرات است. با این حال هنوز تیمی برای بازگشت به وین مشخص نشده است و مقامات در مورد شروع مذاکرات از لغت «به زودی» استفاده می کنند. 

سفر رافائل گروسی به تهران آن هم یک روزه قبل از جلسه شورای حکام و توافق جدید ایران با آژانس انرژی اتمی به خوبی نشان می دهد دولت رئیسی برای ورود به اقتصاد جهانی راهی جز بازگشت به مذاکرات وین و حل پرونده برجام ندارد. با این حال هنوز زمان مشخصی برای بازگشت به گراند هتل وین مشخص نکرده است.

دو موضوع باعث طولانی شدن حضور دولت رئیسی در مذاکرات وین شده است. ایران در مقطع کنونی به این برداشت رسیده که زمان به سود این کشور و به زیان آمریکا است. با گسترش فعالیت های هسته ای ایران، غربی ها و مخصوصاً آمریکا نگران تحرکات ایران هستند و سعی دارند ایران را هر چه سریع تر به میز مذاکرات برگردانند. مقامات ایران نیز فکر می کنند در این شرایط می توانند امتیازات بیشتری دریافت کنند. البته همانطور که مقامات آمریکایی بارها اعلام کردند، صبر دیگر کشورهای عضو برجام اندازه ای دارد و جمهوری اسلامی ایران نباید فرصت سوزی کند. دومین نکته که باعث شده دولت رئیسی برای بازگشت بهوین صبر کند، به نظر می رسد به تیم مذاکره کننده ایرانی برمی گردد. درواقع در نظام بحث بر سر این است که پرونده احیای برجام در وزارت خارجه بماند یا به شورای امنیت برود. بدون شک تغییرات کلی در تیم مذاکره کننده ارشد نیز رخ می دهد و بسیاری از این تغییرات نگران هستند. 

قطعاً میز مذاکرات وین تا زمان مشخصی منتظر هئیت ایرانی می ماند و دولت رئیسی در طولانی مدت نمی تواند بازی تاخیری در مورد برجام و مذاکرات هسته‌ای را ادامه دهد. همانطور که در بالا بیان شد همه راه ها برای ورود ایران به اقتصاد جهانی از میز مذاکرات وین می گذرد. بر همین اساس دولت رئیسی برای کاهش فشار اقتصادی بر عموم مردم و سر و سامان دادن به اقتصاد داخلی چاره ای به جز بازگشت به میز مذاکرات ندارد. با این حال باید دید دوئل وین به چه سرانجامی می رسد.