چگونه عقب‌نشینی نظامیان آمریکایی از عراق می‌تواند به سود ایران باشد؟

نویسنده: فرانک گاردنر (Frank Gardner)

دیپلماسی ایرانی: همزمان با دیدار مصطفی الکاظمی، نخست وزیر عراق از واشنگتن اعلام شد که همه نیروهای رزمی باقیمانده آمریکا تا پایان 2021 از عراق بیرون خواهند رفت. طبق توافقات انجام شده در چارچوب «گفت وگوی راهبردی آمریکا – عراق»، تمام نیروهای رزمی آمریکا تا آخر سال جاری میلادی از عراق خارج خواهند شد. این مساله دو پرسش کلیدی را به همراه دارد: با خروج نیروهای آمریکایی چه تفاوت‌های میدانی ایجاد خواهد شد؛ و آیا این اقدام در را برای بازگشت داعش خواهد گشود؟

حضور نظامی آمریکا در عراق بحث‌برانگیز است. سیاستمداران و شبه نظامیان حامی ایران خروج نیروهای آمریکایی را خواهانند، به‌ویژه پس از ترور ژنرال سلیمانی و ابومهدی المهندس در فرودگاه بغداد در ژانویه 2020 بر این مطالبه تاکید بیشتری می‌شود. حتی عراقی‌های غیرمتعهد نیز خواهان رهایی کشورشان از نیروهای خارجی هستند؛ چرا که اشغال خارجی مفهومی احساسی در بر دارد. این مطالبه در واشنگتن برای برخی‌ها خوشایند است، گرچه نه به قیمت «تسلیم عراق به ایران». آمریکا مدت‌هاست به دنبال پایان دادن به «جنگ‌های ابدی‌»اش در خاورمیانه است و تسریع خروج نیروهای آمریکا از افغانستان نیز بر همین پایه انجام شد تا واشنگتن و متحدانش بتوانند بر منطقه‌ آسیا اقیانوسیه و جنوب چین تمرکز کنند. اما با خروج نیروهای آمریکایی احتمال احیای داعش و تکرار تاریخ وجود دارد. در سال 2011 میلادی عقب نشینی نیروهای آمریکایی همراه با ترکیب سیاسی مسموم عراق و جنگ داخلی در سوریه فضای لازم برای تسخیر موصل از سوی داعش را ایجاد کرد. آیا امکان تکرار این رویداد وجود دارد؟ آیا داعش بازسازی شده می‌تواند بار دیگر بر ارتش ضعیف و محروم از حمایت نظامی آمریکا در عراق پیروز شود؟ چندین دلیل وجود دارد که نشان می‌دهد این احتمال بسیار کم است.

نخست، در آن زمان (2011) داعش توانست از نارضایتی گسترده مسلمانان سنی عراق نسبت به دولت شیعه نوری المالکی استفاده کند. المالکی در دوران نخست‌وزیری‌اش در عراق از 2006 تا 2014 به‌شکلی نظام‌مند حقوق اهل تسنن را سلب کرد و بسیاری از آنها را به سوی داعش سوق داد. امروزه برابری سیاسی در عراق، هرچند کامل نیست اما برای اقوام رقیب در این کشور قابل قبول‌تر از گذشته است. 

دوم، همچنین از زمان شکست داعش، آمریکا و انگلیس زمان و اقدامات فراوانی را صرف آموزش نیروهای ضد‌شورش عراقی کرده‌اند و این آموزش با پشتیبانی ناتو ادامه خواهد داشت.

سوم، به نظر می‌رسد که رهبری راهبردی داعش، یا آنچه از آن باقی مانده، بیشتر روی بهره‌برداری از فضاهای فاقد حاکمیت در آفریقا و افغانستان متمرکز خواهد شد و نه روی نبرد با نیروهای امنیتی تا دندان مسلح در قلب سرزمین خودش. 

بن بری (Ben Barry)، افسر سابق ارتش انگلیس و تحلیلگر کنونی اندیشکده‌ مطالعات راهبردی می‌گوید: «به نظر می‌رسد نیروهای دولت عراق بتوانند حملات شورشیان داعش را کنترل و محدود کنند. هرچند بدون حضور سنی‌های عراق در تشکیلات سیاسی این کشور، دلایل ریشه‌ا‌ی شورش‌ها همچنان پابرجا خواهند ماند.»

داعش در تابستان 2014 توانست کارزار برق‌آسای موفقیت‌آمیزی را در سراسر منطقه به انجام برساند و یکی از دلایل موفقیتش این بود که غرب نگاه و توجهش از عراق را برداشته بود. پس از آن، 5 سال طول کشید تا ائتلافی متشکل از 80 کشور با صرف میلیاردها دلار توانست داعش را شکست دهد. هیچ یک از این کشورها تجربه‌ دوباره این رویداد را خواهان نیستند. از این رو به‌رغم خروج نظامیان آمریکا از عراق، غرب مراقب فعالیت‌های داعش و سایر گروه‌های جهادی در عراق خواهد بود تا این کشور بار دیگر به سکوی حملات فراملی، به ویژه علیه غرب، تبدیل نشود. به گفته بری، «اگر آمریکا دریابد که داعش در عراق آماده‌ حمله به منافع ایالات متحده در خارج از عراق می‌شود، احتمال حمله یک‌جانبه از سوی واشنگتن وجود دارد.» با توجه به منابع چشمگیر دور و نزدیک در خلیج فارس، پنتاگون ابزار این حمله را دارد.

مهمترین مساله، بازی بلندمدت ایران و بروز پیامدهایی است که با خروج آمریکا از عراق می‌تواند به نفع این کشور تمام شود. از زمان پیروزی انقلاب اسلامی ایران در سال 1979، این کشور در پی بیرون راندن نیروهای آمریکایی از کشورهای همجوار و تبدیل شدن به قدرت برتر در منطقه بوده است. ایران در تحقق این هدفش در کشورهای عربی خلیج فارس، کشورهایی که در آنها بی‌اعتمادی به تهران بسیار عمیق است، موفقیت چندانی به دست نیاورده است و ارتش آمریکا در تمام این شش کشور تاسیسات نظامی دارد. اما سرنگونی صدام حسین در عراق توسط آمریکا بزرگترین مانع کارآمد در برابر توسعه‌طلبی ایران را از میان برداشت و تهران از آن زمان در حال بهره‌برداری از این فرصت است. رهبران ایران با وارد شدن به این بازی بلندمدت امیدوارند که با ادامه فشارهای آشکار و پنهان، سرانجام بتوانند خاورمیانه را به منطقه‌ای عاری از حضور نظامی آمریکا تبدیل کنند. حملات موشکی مکرر علیه پایگاه‌های آمریکایی و حمایت ایران از اعتراضات مدنی خواهان خروج نیروهای آمریکایی نیز در همین راستا انجام می‌شود. توافقی که در آن پایان عملیات‌ رزمی آمریکا در عراق مورد تاکید قرار گرفته است از نظر تهران گامی در مسیر درست تلقی می‌شود.

منبع: بی بی سی ورلد / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11