برجام یک گام رو به جلو با ایران برای خلیج فارس عاری از سلاح هسته ای

دیپلماسی ایرانی: به نظر می رسد توافق برای بازگشت به برجام شدنی باشد و این خبر خوبی است... نتیجه آرمانی، یک خاورمیانه عاری از سلاح هسته ای است.

اکنون که ششمین دور گفت وگوهای آمریکا و شرکایش با ایران در وین جریان دارد، به نظر می رسد توافق برای بازگشت به برجام شدنی باشد و این خبر خوبی است چرا که این توافق در برابر لغو تحریم ها، محدودیت های مهمی را بر برنامه هسته ای ایران وضع می کند. اما برخی از محدودیت های این توافق، تاریخ مصرف دارد و مهلت آن به سر می رسد. به همین دلیل باید یک جنبه مهم این فرایند گشودن راهی باشد برای توافق های بیشتری که نگرانی از بلندپروازی های درازمدت ایران را چاره کند و چشم انداز یک مسابقه جنگ افزار هسته ای در منطقه را از میان ببرد.

نتیجه آرمانی، یک خاورمیانه خالی از سلاح هسته ای است. دولت جو بایدن ظاهرا این را درک می کند و به همین دلیل است که قول داده است به دنبال یک توافق بلندتر و محکمتر در آینده باشد.

موانعِ رسیدن به این هدف، دشوار و هراس آور است اما به نظر می رسد که بادهای موافقی هم وجود دارد. گفته می شود که رهبر ایران که قدرت واقعی را در کشور دارد، خواهان احیای برجام پیش از روی کار آمدن یک رئیس جمهوری تازه در ماه اوت است.

اگر اکنون توافق حاصل شود، ابراهیم رئیسی که گمان می رود جای حسن روحانی را بگیرد، از مزایای آن بهره مند می شود بی آنکه مسئولیت آن را برعهده گیرد یا اینکه این توافق دوباره ملغی شود. در چارچوب برجام، ایران از سال 2030 دیگر هیچ محدودیتی در غنی سازی اورانیوم صنعتی نخواهد داشت.

بعید است که تهران با محدودیت های طولانی تر موافقت کند اگر قرار باشد چنین محدودیت هایی تنها بر ایران وضع شود. باید هدف این باشد که کشورهای اطراف خلیج فارس با همان استانداردهای شدید عدم تکثیر موافقت کنند تا عملا یک منطقه آزاد از سلاح هسته ای ایجاد شود. پیش از این، در آفریقا، آمریکای لاتین، آسیای مرکزی و جنوب شرق آسیا مناطقی عاری از سلاح هسته ای شکل گرفته است.

بدبین ها ممکن است چنین کاری را ناممکن بدانند، دست کم به خاطر اینکه اسرائیل – هرچند اذعان نمی کند – اما سلاح هسته ای در اختیار دارد. با این حال می توان به پیشرفت هایی میان ایران و کشورهای عرب همسایه اش دست یافت. اگر منظور اصلی، توسعه نیروگاه های برق هسته ای است، کشورهای منطقه می توانند سوخت مورد نیاز این نیروگاه ها را از یک بانک سوخت هسته ای منطقه ای تامین کنند. آمریکایی ها هم، برای مثال، سوخت نیروگاه های خود را از کنسرسیوم آلمانی – هلندی – انگلیسی اورنکو  Urenco  تامین می کنند.

اما ایران با توجه به تاریخچه طولانی تحریم ها و مداخلات خارجی، می گوید که ضروری است سوخت هسته ای مورد نیازش را در داخل تولید کند. ایران سرمایه گذار اصلی یورودیف Eurodif یک کنسرسیوم مستقر در فرانسه بود اما پس از وقوع انقلاب 1979، چنین سوختی هرگز تحویل ایران نشد. اکنون برنامه هسته ای، به نماد غرور ملی ایرانیان و مقاومت – و تضمینی – در برابر تجاوز خارجی تبدیل شده است و نیز یک اهرم چانه زنی در تلاش برای رفع تحریم ها. این چیزی نیست که ایران به آسانی دست از آن بردارد.

از سوی دیگر، جهان هم نمی تواند اعتماد کند که ایران سلاح هسته ای تولید نخواهد کرد و بنابراین، برنامه هسته ای ایران در موقعیت کنونی اش و در رویارویی با مخالفت بین المللی و رقابت منطقه ای، پیوسته یک هزینه اقتصادی را بر کشور تحمیل خواهد کرد.

یک راه آبرومند این است که ایران، با پیروی از الگوی اورنکو، تاسیسات غنی سازی خود را به یک کنسرسیوم چندجانبه با پرسنل بین المللی تبدیل کند تا سوخت مورد نیاز کشورهای منطقه را تامین کند. این ایده ای است که حسین موسویان، دیپلمات پیشین ایران و یک کارشناس سیاست هسته ای در دانشگاه پرینستون، پیشنهاد داده است. دانشمندان ام آی تی هم در سال 2008، طرح مشابهی را پیشنهاد دادند که اعضای اصلی کنگره آمریکا در آن زمان آن را مفید ارزیابی کردند.

این رویکرد می تواند خواست ایران برای مشروعیت و احترام را به همراه آورد و همزمان موجب شود که برنامه هسته ای اش کمتر تهدیدآمیز باشد. یک ممنوعیت منطقه ای بر تولید اورانیوم غنای بالای هم جنبه ارزشمند دیگری است که باید مدنظر قرار گیرد.

شاید امروز، با توجه به سطح بی اعتمادی موجود میان کشورهای منطقه، ایده یک همکاری صلح آمیز هسته ای در این منطقه، غیرواقع بینانه به نظر رسد. با این حال، باید به یاد آورد که زمانی ایران و عربستان سعودی، پیوندهای نزدیکتری داشتند و حتی در سال 2001، یک پیمان امنیتی هم امضا کردند.

هر رویکردی در قبال ایران و خاورمیانه، بی گمان دربردارنده ریسک های بزرگی است اما تا زمانی که هنوز فرصتی برای بازداشتن ایران از رسیدن به جنگ افزار اتمی و ایجاد یک منطقه عاری از سلاح هسته ای در یکی از حساس ترین مناطق جهان وجود دارد، آمریکا و شرکایش باید آماده پذیرش این ریسک ها باشند.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی/11