الهام علی اف به پرسش پژوهشگر ایرانی درباره تحولات مرزی ایران پس از جنگ قره باغ و کریدور نخجوان - آذربایجان چه پاسخ داد؟

دیپلماسی ایرانی: دانشکده روابط بین الملل وزارت امور خارجه جمهوری آذربایجان کنفرانسی را با عنوان «چشم انداز جدید قفقاز جنوبی بعد از جنگ دوم قره باغ: همکاری و توسعه پس از منازعه» در رزوهای 11 تا 14 آوریل 2021 میلادی (22 تا 25 فروردین 1400) برگزار کرد که دیدار نمایندگان مراکز مطالعاتی از کشورهای مختلف با  الهام علی اف (رئیس جمهور)، جیحون بایراموف (وزیر امور خارجه) و نیز بازدید میدانی از منطقه آغدام (از مناطق هفت گانه پیرامون قره باغ که در جنگ سال گذشته از کنترل ارامنه خارج و به حاکمیت جمهوری آذربایجان برگشت) از اهمیت بسیار بالایی برخوردار بود. 

در این کنفرانس بین المللی، دکتر ولی کالِجی، دکتری مطالعات منطقه ای از دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و پژوهشگر ارشد مسائل آسیای مرکزی و قفقاز به نمایندگی از موسسه مطالعات ایران و اوراسیا (ایراس) شرکت کردند که متن کامل پرسش این پژوهشگر ایرانی از الهام علی اف در رابطه با تحولات مرزی و کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان و نیز پاسخ های رئیس جمهوری آذربایجان توسط خبرآنلاین منتشر می شود. با ذکر این توضیح که کلمات داخل پرانتز در متن اصلی نبوده است و صرفاً با هدف توضیح تکمیلی ذکر شده است. 

دکتر کالِجی: آقای رئیس جمهور، با تشکر از دعوت شما، بازپس گیری موفقیت آمیز مناطق جبرائیل، فیضولی و زنگیلان توسط جمهوری آذربایجان، موقعیت دوفاکتو (بدون شناسایی رسمی و بین المللی) 138 کیلومتر از مرز (750 کیلومتری جمهوری آذربایجان) با ایران را دچار تحول کرده است. در نتیجه این تحولات، یک دولت دو فاکتو ارمنی (منظور جمهوری آرتساخ بدون شناسایی رسمی و بین المللی) با یک دولت دوژور (با شناسایی بین المللی) یعنی جمهوری آذربایجان جایگزین شده است. اکنون ما می توانیم روی موضوعات مختلفی با یکدیگر کار کنیم از جمله مدیریت مرزها و تکمیل سد و نیروگاه آبی خداآفرین (در کنار رود ارس و در مجاورت مرزهای ایران و جمهوری آذربایجان). این تحولات مثبت هستند. اما از سوی دیگر، سوالات متعددی هم در داخل ایران در رابطه با کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان (دالان زنگه زور) وجود دارد. اگرچه مقامات آذربایجانی و ترکیه ای بارها در رابطه با این کریدور به ویژه عدم قطع مرز زمینی ایران و ارمنستان صحبت کرده اند، اما با این وجود، بسیاری از مردم و کارشناسان ایرانی درباره این کریدور نگران هستند. این پرسش ها مطرح است که عرض و پهنای واقعی این کریدور چقدر است؟ آیا این کریدور صرفاً یک مسیر ارتباطی برای شهروندان نخجوان و جمهوری آذربایجان به عنوان یک کریدور داخلی خواهد بود؟ یا این که یک کریدور بین المللی (برای عبور شهروندان سایر کشورها) نیز خواهد بود؟ آیا این کریدور محدود به عبور انسانی و انتقال کالا است یا این که تجهیزات و محموله های نظامی نیز از آن عبور خواهند کرد؟ این پرسش ها از این واقعیت نشات می گیرد که هر دو مرز 750 کیلومتری ایران با جمهوری آذربایجان و 38 کیلومتری ایران و ارمنستان برای ما حائز اهمیت هستند. آقای رئیس جمهور! ما امیدواریم که روشن و شفاف به سوالات یاد شده پاسخ بدهید تا پاسخ های شما به همکاران ایرانی در ایران منتقل شود. مجدداً از محبت و میزبانی خوب شما تشکر می کنم. 

الهام علی اف، رئیس جمهور آذربایجان: خیلی تشکر می کنم. شما به سوالات خیلی مهمی اشاره کردید. من می خواهم موضع مان  را روشن کنم. البته من تنها می توانم از طرف آذربایجان صحبت کنم. به این دلیل که وقتی در این کریدور کشورهای مختلفی حضور دارند، قاعدتاً باید یک اجماعی روی آن وجود داشته باشد. اما مرز بازگردانده شده با ایران فرصت های جدیدی را گشوده است. همان گونه که اشاره کردید، از جمله سد و منبع آبی خداآفرین از جمله این فرصت ها است. همان گونه که می دانید ما توافقنامه ای را با ایران در جریان یکی از دیدارهایم از ایران امضاء کردیم. متاسفانه در اینجا در آذربایجان برخی از منتقدین ما تلاش کردند آذربایجان را متهم کنند که چرا آذربایجان باید این موافقتنامه را امضاء کند؟ به این دلیل که آذربایجان کنترلی بر شرایط ندارد. اما آنها متوجه نبودند که به واسطه امضای این موافقتنامه، ایران یک بار دیگر در اسناد زیادی قویاً از یکپارچگی سرزمینی ما حمایت کرد و یک بار دیگر نشان داد که ایران این سرزمین را سرزمین تحت حاکمیت جمهوری آذربایجان می داند.  از جنبه سیاسی و عملی نیز وقتی که امروزه ما مرز را کنترل می کنیم، سدخداآفرین یکی از دارایی های مشترک دو کشور است. من پیش از این به شما گفتم که ما شروع به همکاری با طرف ایرانی برای ساخت نیروگاه برق 200 مگاواتی کردیم که کار آن به دو بخش تقسیم شده است. آذربایجان پیش از این با ایران در مورد شیوه (متدولوژی) بازپرداخت سرمایه ها توافق کرد. به این دلیل که کارها توسط ایران انجام شده بود. لذا ما مجبور به بازپرداخت (هزینه ها) هستیم. بنابراین ما سهم مان را روی میز گذاشتیم که البته مورد توافق قرار گرفته است. 

اما در مورد نگرانی های مرزی، من فکر می کنم این نگرانی ها کاملاً بی اساس است. آنهایی که چنین  نگرانی هایی داشتند،  بیشتر در اوایل مقطع زمانی پس از جنگ (منظور جنگ سال گذشته قره باغ) بود. اما شما می دانید که هیئت های نمایندگی سطح بالای ایرانی از آذربایجان دیدار کردند. از جمله وزیر امور خارجه (دکتر جواد ظریف) و معاون وزیر خارجه (دکتر عباس عراقچی) و ما به طور مفصل بحث و مذاکره کردیم. من شخصاً با هر دوی آن ها یعنی آقای ظریف و آقای عراقچی مفصل مذاکره کردم. دیدگاه ما این بود و توانستیم یک زمینه مشترک برای همکاری پیدا کنیم. آنها بعد از این ملاقات ها، از روسیه دیدار کردند و موضوعات مشابهی را در ترکیه دنبال کردند. ما اجماع کاملی داشتیم که ایران از این پروژه حمایت می کند. علاوه بر این، ایراً قویاً از فرمت همکاری 3+ 3 (جمهوری آذربایجان، ارمنستان، گرجستان + ایران، روسیه و ترکیه) حمایت می کند که از نظر عملی مهمترین موضوع در حال حاضر این است که راهی وجود ندارد که مرز ایران و ارمنستان را قطع کند. آن کریدور (منظور کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان) یک نوع ارتباط بزرگراهی (جاده ای) و ریلی خواهد بود. ضمن آن که مسیرهای ارتباطی بزرگراهی و ریلی متعددی در مرزهای ما وجود دارد که این به معنی آن نیست که (این شبکه های ارتباطی) منافذی را قطع یا تخریب کند. برعکس،  (این شبکه های ارتباطی) به ایران اجازه خواهد داد که ایران از طریق راه آهن نخجوان به ارمنستان متصل شود و یک ارتباط ریلی شکل بگیرد. بنابراین فکر می کنم از ناحیه دولت ایران، حمایت کاملی را داریم. همچنین فکر کنم خوب خواهد بود که مراکز مطالعاتی (اتاق های فکر) ایران، جامعه مدنی و سیاستمداران، داستان واقعی و درست (روایت صحیح) را (در رابطه با کریدور) دنبال کنند. اما در رابطه با موضوع حمل و نقل کالا و مسافر (از کریدور نخجوان به جمهوری آذربایجان)، این موضوع تابع زمان است. بندی در بیانیه سه جانبه ما (موافقتنامه آتش بس قره باغ بین روسیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان در سال گذشته) در این زمینه وجود دارد. پیش از آن نیز مذاکراتی که در مقاطع زمانی و مکانی مختلف در گروه همکاری مشترک صورت گرفت، آذربایجان، روسیه و ارمنستان در سطح معاونین نخست وزیر توافق کردند که امنیت سرزمین ارمنستان توسط نیروهای امنیت مرزی (مرزبانی) روسیه تامین شود. همان طور که می دانید کنترل مرز ارمنستان با ایران و ترکیه توسط این نیروها (مرزبانی روسیه) تامین می شود و بنابراین این موضوع جدیدی برای ایران نیست و زمانی که ایرانی ها از مرز با ارمنستان عبور می کنند، هنوز نیروهای روسی آنجا حضور دارند و اولین افرادی که آنها (ایرانی ها) می بینند، نیروهای امنیتی مرزی (مرزبانی) روسیه است. بنابراین موقعیت مشابهی در رابطه با کریدور وجود خواهد داشت و لذا هیچ مشکلی ایجاد نخواهد کرد. اما در رابطه با محموله های نظامی یا غیرنظامی، شما می دانید که امروزه ما محموله های نظامی مورد نیازمان در نخجوان را با عبور از خاک ایران تامین می کنیم. با ایجاد این مسیر (کریدور) چرا نتوان این کار را از این مسیر هم انجام داد؟ لذا این امر تفاوتی ایجاد نمی کند. ضمن این که اکنون جنگ تمام شده است و ما نیازی نداریم به این موضوع فکر کنیم. ما نیاز داریم به صلح فکر کنیم.