مذاکرات تهران و ریاض، از جمله تحولات دوران پس از ترامپ

دیپلماسی ایرانی: قدم های اصلاحی برداشته شده از سوی عربستان سعودی و ایران آخرین نمونه تغییر وضعیت در منطقه غرب آسیاست. محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی هفته گذشته به خبرگزاری کشورش گفت که می‌خواهد "یک رابطه خوب و فاخر" با ایران داشته باشد.

وی همچنین به منظور ایجاد یک رابطه مفید و مثبت برای حل مشکلاتی که عربستان سعودی و شرکای منطقه‌ای آن با تهران داشته‌اند، ابراز تمایل کرد.

سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، متقابلا پیام‌های گرم محمد بن سلمان را با نشانه‌هایی از علاقمندی ایران به آغاز دوره جدیدی از تعامل و همکاری پاسخ داد. 

بر اساس گزارش رسانه‌ها، مقامات دو کشور از دی ماه به طور محرمانه با یکدیگر دیدار داشته‌اند.

بر هیچ کس پنهان نیست سعودی‌ها، که دولت بایدن آنها را در یمن رها کرده، خواستار خروج از انزوا و کنار گذاشتن ایجاد ائتلاف ضد ایرانی است که اهداف مختلفی را دنبال می کرد.

سیاست حداکثر فشاری ترامپ، راهبردی طراحی شده با همکاری رهبران کشورهای عرب خلیج فارس، در کشاندن ایران به پای میز مذاکره شکست خورد و دولت بایدن که مشتاق احیای توافق هسته‌ای است، بعید است بر ۱۲ شرط مایک پمپئو، وزیر امور خارجه سابق ایالات متحده پافشاری کند.

ثانیاً، تلاش دو ولیعهد جاه طلب خلیج فارس برای تغییر شکل منطقه به شکست انجامیده است. محمد بن سلمان که به دلیل قتل جمال قاشقجی، روزنامه نگار سعودی، اعتبارش به شدت خدشه دار شد، همچنان به "چشم انداز ۲۰۳۰ (برنامه‌ای برای کاهش وابستگی عربستان سعودی به نفت، تنوع بخشیدن به اقتصاد و توسعه بخش‌های خدماتی مانند بهداشت، آموزش، زیرساخت، تفریحی و گردشگری است.) و مبارزه با افراط گرایی تاکید دارد.

هنوز جایگاه بین المللی وی حتی نزدیک به آن وقتی نیست که یک ماه را به سیاحت در واشنگتن گذراند. محمد بن زاید، ولیعهد ابوظبی، مخفیانه به نوبه خود تلاش کرده است تا روابط خود را ترمیم کند. برنامه‌ وی برای برای نظم جدید منطقه‌ای شکست خورده و تلاش هایش در مهار ایران و ترکیه ناموفق بوده است.

در واقع، حتی محاصره قطر از سوی محور مذکور نیز نتیجه نداد. کشورهای عربی حوزه خلیج فارس در ۱۶ دی ۱۳۹۹ محدودیت های وضع شده علیه قطر را کنار گذاشتند در حالی که دوحه با هیچ یک از خواسته‌های آنها از جمله بسته شدن پایگاه نظامی ترکیه در این کشور موافقت نکرد.

اقدامات ظاهری ایالات متحده:

علاوه بر این، مشخص شد که ایالات متحده به برنانه خروج خود از منطقه ادامه می دهد. انتظار می‌رود واشنگتن به دنبال عقب نشینی‌اش از افغانستان بر عراق متمرکز شود و به تعهدات موجود در سوریه پایبند باشد، نه اینکه مسئولیت بیشتری را به عهده بگیرد.

اما در این آخر تمام بازیگران این عرصه با توجه به توازن قدرت در حال پیدایش، به دنبال اصلاح روابط متشنج و شروع مرحله ای جدید در مناسبات هستند. در حال حاضر کشورها برخی اقدامات احتیاطی را انجام می‌دهند تا هنگامی که شرایط جدیدی رخ می‌دهد‌، غافلگیر نشوند.

تلاش‌های ترکیه برای عادی سازی مناسبات با مصر و امارات متحده عربی، همراه با شایعه پیگیری رویکرد تنش زدایی با عربستان سعودی و اسرائیل، با واقعیت های جدید ارتباط مستقیم دارد.

به علاوه اسرائیل می‌داند که روند عادی سازی روابط با کشورهای عربی پس از شکست دونالد ترامپ، رئیس جمهور پیشین ایالات متحده، کند شده و این واقعیت را درک می‌ کند که ایران در این دوره جدید، قدرت بیشتری خواهد داشت.

شروعی کاملاً جدید؟

نمی‌توان انتظار داشت که تلاش‌های عادی سازی برای دستیابی به شروع مجدد قدرت‌های منطقه‌ای مانند ترکیه، عربستان سعودی، مصر، ایران و اسرائیل نتایج فوری به دست آورد. هیچ طرفی مایل به دادن امتیازات عمده نیست، بنابراین مجبور به مصالحه هستند و هر کدام تغییرات جزئی انجام خواهند داد.

به هر حال هیچ کشوری قصد ندارد سیاست مربوطه خود را که برای آغاز شرایط جدید تحت فشار قرار دارد، کنار بگذارد. به عنوان مثال، عربستان سعودی قاعدتا نمی‌تواند انتظار داشته باشد که ایران برنامه هسته‌ای خود را تعطیل یا تولید موشک‌های بالستیک را متوقف کند تا منجر توقف حملات شبه نظامیان حوثی‌ها به آن کشور شود.

به همین ترتیب، مصر نمی‌تواند انتظار داشته باشد ترکیه به عنوان بخشی از ایجاد روابط حسنه از لیبی خارج شود. در نظر گرفتن محدودیت‌های عادی سازی در مورد سیاست خارجی آن کشور بسیار مهم است. روند کار کند خواهد بود، اما تغییرات پویایی برای رسیدگی به مسائل واقعی ایجاد خواهد شد.

ما در آستانه یک دوره جدید قرار داریم، دوره‌ای که همه طرف ها یکدیگر را زیر نظر گرفته اند و با فراغت بیشتری  با هر کسی که بخواهند صحبت و مذاکره می کنند.

منبع: دیلی صباح / مترجم: سیده زهرا حسینی، مترجم و کارشناس روابط بین الملل