بازگشت به برجام، اولین گام بایدن برای خروج از باتلاق

تهیه شده توسط تحریریه نیویورک تایمز

دیپلماسی ایرانی: اکنون یک بازه زمانی کوتاه برای بازگشت ایران و ایالات متحده به اصول برنامه جامع اقدام مشترک وجود دارد. گروهی از قدرت های جهانی در سال 2015 توافق هسته ای ایران را امضا و موافقت کردند از برخی تحریم های بین المللی در برابر عقب نشینی ایران از نگران کننده ترین جنبه های برنامه هسته ای و موافقت با بازرسی های قوی دست بکشند. توافق هسته ای یک توافق صلح نبود؛ توافقی بود برای حل مسالمت آمیز مساله هسته ای. دولت ترامپ در سال 2018 به طور یکجانبه از توافق خارج شد و مجموعه جدیدی از تحریم های بسیار ظالمانه و فلج کننده را علیه ایران اعمال کرد تا شرایط جدید مطلوب تری برای ایالات متحده فراهم آورد. اما ترامپ شکست خورد و اگرچه تحریم های جدید ایران را فلج کردند، اما همچنین این کشور را بر آن داشتند تا آندسته از فعالیت های هسته ای را که از آنها دست کشیده بود، دوباره شروع کند. 

کشورهای دیگر از جمله چین که در حصول برجام با ایران و با ایالات متحده و قدرت های اروپایی همکاری نزدیک داشتند، از یکجانبه گرایی آمریکا خسته شدند و در صدد از سر گرفتن تجارت خود با ایران برآمده اند. به همین دلیل رابرت مالی، نماینده ویژه رئیس جمهوری بایدن در امور ایران هفته گذشته را در وین به مذاکره درباره مسیر بازگشت ایالات متحده به تعهدات برجامی بود. دیپلمات های اروپایی با توجه به نقش میانجی که بین نمایندگان ایالات متحده و ایران ایفا می کردند، این گفت و گوها را «سازنده و مثمر ثمر» خواهند و ظاهرا قرار است مباحثات هفته آینده نیز ادامه یابد که باعث خوش بینی محتاطانه است.

یک پیشنهاد ایالات متحده پایان تحریم های کارزار «اعمال فشار حداکثری» است. این تحریم ها مجموعه وسیعی از موسسات ایران از جمله بانک مرکزی، وزارت نفت و شرکت ملی نفت ایران را در بر می گیرند. سید عباس عراقچی، معاون وزیر امور خارجه ایران، گفته اگر تحریم های وعده داده شده در توافق هسته ای لغو شوند، ایران می تواند فعالیت هسته ای خود را متوقف و معکوس کند.

البته همان هایی که در وهله اول نمی خواستند توافق شکل بگیرد، اکنون هم درباره تلاش ایالات متحده برای احیای آن ابراز انزجار می کنند. رایج ترین انتقاد این است که لغو تحریم ها اهرم فشاری را که در سه سال گذشته شکل گرفته را از بین می برد. این نگرش جمهوری خواهانی مانند الیوت آبرامز و دموکرات هایی مانند باب منندز، سناتور نیوجرسی که کمیته روابط خارجی را رهبری می کند، است. آنها می خواهند تحریم ها تا زمان دستیابی به توافق دیگری که محدودیت های عمیق تری بر برنامه هسته ای، برنامه موشک های بالستیک و حمایت ایران از گروه های شبه نظامی شیعه در منطقه اعمال کند، برقرار باشند. اما اگر ایران تمایلی به تسلیم شدن در برابر این خواسته ها داشت، مدت ها پیش این کار را می کرد.

در این مرحله، رویکرد شدیدالحن خلاف عقل سلیم است. وقتی ایالات متحده از رعایت توافق اول امتناع می ورزد، چرا ایرانی باید برای یک توافق دوم به آن اعتماد کند؟

حقیقت ناراحت کننده برای آمریکا این است که تحریم های کارزار اعمال فشار حداکثری پایدار نیستند. آنها رفتار ایران را در جهت تمایلات آمریکا تغییر نداده اند؛ بلکه ایران دقیقا برای مجازات ایالات متحده به دلیل امتناع از عمل به تعهداتش، در رویکردی کاملا تنظیم شده به عقب نشینی از تعهدات خود روی آورده تا به ایالات متحده یادآوری کند جهان بدون توافق هسته ای ایران چگونه است. ایران که طبق برجام مجاز به غنی سازی اورانیوم تا خلوص 3.67 درصدی بود، اکنون اورانیوم را تا 20 درصد خلوص غنی می کند و در حالی که براساس توافق هسته ای به نگهداری از 202.8 کیلوگرم ذخایر اورانیوم محدود می شد، اکنون طبق تخمین ها، سه تن ذخیره اورانیوم غنی شده دارد. وضعیت بازرسی ها هم بدتر شده است.

جیکوب لیو، وزیر خزانه داری، در سال 2016 هشدار داد که استفاده بیش از حد از تحریم های مالی می تواند نتیجه معکوس بدهد. اگر کشورهای دیگر از تهدید ایالات متحده برای مجازات بانک ها و مشاغلی که با ایران تجارت می کنند خسته شوند، در صدد گزینه هایی برای نظام مالی ایالات متحده بر خواهند آمد. تحریم های ایالات متحده نه تنها قدرت خود را از دست می دهند، بلکه مرکزیت بانک های آمریکایی و وضعیت دلار به عنوان ارز ذخیره غالب جهان نیز دچار تزلزل خواهد شد. و به نظر می رسد این روند آغاز شده. چین به تازگی یک توافق همکاری 25 ساله با ایران امضا کرده است.

اما بزرگ ترین دلیل برای پایدار نماندن وضع موجود این است که فشار و آسیب تحریم ها به ایرانی های عادی تحمیل می شود. در حالی که دولت های تحریم شده سعی می کنند راه حل هایی برای دور زدن تحریم ها بیابند، مردم عادی آسیب می بینند. این درسی بود که می شد از عراق در اواسط دهه 1990 گرفت؛ زمانی که بیش از نیم میلیون کودک عراقی به دلیل تحریم های بی فایده علیه صدام حسین در اثر سوءتغذیه جان خود را از دست دادند. امروز، ایرانی ها از کمبود انسولین و سایر داروها می میرند و دولت ایران ایالات متحده را مسئول می داند. اگرچه موارد بشردوستانه مانند فروش مواد غذایی و دارویی از تحریم ها علیه ایران مستثنی شده اند، اما تحریم های گسترده علیه بانک های ایرانی تلاش ها در این زمینه را پیچیده می کند. ایران همچنین در پرداخت هزینه واکسن ویروس کرونا با مشکلات عظیمی روبرو بوده چون ارز خارجی آن در بانک های خارج از کشور منجمد شده است. اما به نفع هیچ کشوری نیست که ایران یک قطب ویروس کرونا باقی بماند.

با این حال، شاهین های ایران مانند وزیر خارجه پیشین مایک پومپئو اصرار دارند که مصیبت ناشی از تحریم ها به طور معجزه آسایی باعث می شود مردم ایران علیه جمهوری اسلامی قیام کنند. اما اینها فانتزی های خوش خیالی هستند. فشار مالی بر ایران تاکنون کارساز نبوده و حتی ایران را به یک کشور تهاجمی تر تبدیل کرده است.

اگر برنامه هسته ای ایران به طور مسالمت آمیز کنترل شود، آنگاه امکان تشکیل یک ائتلاف منطقه ای برای پرداختن به نقش ایران هم وجود خواهد داشت. ایالات متحده اهرم فشار خود را از دست نمی دهد. حتی اگر بایدن تحریم های دوران ترامپ را لغو کند، باز هم بسیاری از تحریم های ایالات متحده در جای خود باقی خواهند ماند و اهرم اقتصادی برای توافقات بعدی فراهم می آورند. گروه سیاست خارجی بایدن با وعده «طولانی تر و مستحکم تر کردن» توافق هسته ای روی کار آمد که در ایالات متحده هدف شایسته ای قلمداد می شود. اولین قدم برای رسیدن به آن، بازگشت به توافق اصلی است.

منبع: نیویورک تایمز / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34