تعریف مجازات های «مغایر با برجام» دشوارترین کار در وین است

نویسنده: برایان اُتول

دیپلماسی ایرانی: دور دیگری از مذاکرات در وین به پایان رسیده و گزارش ها حاکی از آن است که ایالات متحده و ایران در حال نزدیک شدن به توافق در مورد چگونگی بازگشت به برنامه جامع اقدام مشترک 2015 (برجام) هستند. معمای اصلی در مورد چگونگی رسیدگی به تحریم های اعمال شده توسط دولت دونالد ترامپ است که «مغایر» با برجام هستند و ایالات متحده تصدیق کرده که باید لغو شوند. تعریف این عبارت یک چالش اساسی برای هر دو طرف است زیرا رئیس جمهوری سابق و دولت او با استفاده از قوانین ضد تروریستی ایالات متحده تحریم های زیادی علیه ایران اعمال کردند که به وضوح برای دشوارتر کردن بازگشت دولت جانشین به توافق بود. البته دولت ترامپ فهرست گسترده ای از مجازات ها را نیز علیه ایران اعمال کرده که مغایرتی با برجام ندارند و ممکن بود اگر هیلاری کلینتون در انتخابات 2016 رئیس جمهوری می شد، او نیز اعمال می کرد. در این متن به آن تحریم ها با عنوان «تحریم های قرص سمی» یاد شده که به وضوح موضوع اصلی در مذاکرات در حال انجام و تمرکز کارگروه های فنی در وین هستند.

عبارت «مغایر با برجام» در ساده ترین حالت به معنای تحریم هایی است که اعمال آنها هر گونه چشم انداز مزایای اقتصادی ایران از بازگشت به تعهدات هسته ای را از بین می برد. در حقیقت، در توافق اینطور آمده که ایالات متحده اگرچه می تواند برای جلوگیری از مداخله احتمالی ایران در منطقه تلاش کند، اما باید مزایای اقتصادی تحریم های لغو شده را در نظر بگیرد. بارزترین نمونه این نوع تحریم ها، تحریم بانک مرکزی، شرکت ملی نفت و شرکت ملی نفتکش های ایران است. دولت ترامپ همه این نهادها را به اتهام حمایت از گروه های تروریستی و به ویژه با استفاده از زدن برچسب گروه تروریستی به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی تحریم کرد؛ از نظر فنی این تحریم ها در برجام منع نشده اند، اما تداوم اعمال تحریم ها علیه این نهادها آنها را از محدوده تخفیف تحریم های توافق شده در برجام خارج می کند. با توجه به اینکه این نهادها در اقتصاد ایران مرکزیت دارند، تحریم آنها مانع از کسب مزایای اقتصادی لغو تحریم ها در برجام می شود. ایران بدون این نهادها امکان صادرات عیان نفت یا دریافت ارز خارجی نفت فروخته شده را ندارد و هر دو مورد مزایایی هستند که طبق توافق هسته ای، ایران باید از آنها برخوردار شود.

در مقابل آنها هم یک فهرست دیگر از تحریم های دوران ترامپ است که احتمالا همچنان پابرجا خواهند ماند چون مغایرتی با برجام ندارند و اجرای توافق را خدشه دار نمی کنند. بارزترین نمونه این دسته مجازات ها، موارد اعمال شده در دولت ترامپ علیه دو مردی است که ظاهرا در مفقود شدن رابرت لِوینسون، مامور سابق اف.بی.آی در سال 2007 نقش داشتند. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه ایالات متحده، به طور خاص در بیانیه ای در ماه مارس در سالگرد مفقودی لِوینسون به این تحریم ها اشاره کرد که نشان می دهد دولت بایدن قصد ندارد آنها را لغو کند.

از دیگر موارد جالب توجه در مباحثات طرف های آمریکایی و ایرانی احتمالا نهادهایی هستند که در این بین قرار می گیرند. برای نمونه می توان به بانک سینا اشاره کرد که اواخر سال 2018 تحت قوانین مبارزه با تروریسم تحریم شد. این بانک قطعا در میان بزرگ ترین بانک های ایران نیست، اما شاید نمایندگان ایرانی در وین استدلال کنند که هرگونه ادامه اعمال تحریم های تروریستی علیه آن با شرایط اصلی توافق هسته ای مغایرت دارد. در اینجا، گروه مذاکره کننده ایالات متحده باید تصمیم بگیرد که آیا این تحریم ها را بخشی از «دیوار تحریمی» دولت ترامپ برای جلوگیری از بازگشت به برجام می داند یا آنها را قابل توجیه می انگارد.

مذاکرات در وین تا اندازه زیادی به این محاسبات مربوط می شود. طرف های ایرانی و آمریکایی باید روی صدها مورد تحریم که توسط گروه ترامپ اعمال شده یا برچسب تروریستی خورده کار کنند تا دریابند فهرست نهایی تخفیف تحریم ها چطور می تواند باشد. این یک کار وقت گیر است و نیاز به توجه جدی به جزئیات و پیشینه هر یک از این مجازات ها دارد.

اما ظاهرا یک مانع اساسی برای حل این مشکل وجود دارد: نحوه حذف تاثیرات تحریم ها. منابع ایرانی گفته اند که تهران صرفا به تعلیق یا تخفیف تحریم ها رضایت نخواهد داد و فقط با لغو کامل آن موافقت خواهد کرد. این موضع گیری ایران تا اندازه ای یک چالش در نحوه از بین بردن تاثیرات تحریم های تروریستی محسوب می شود چون از نظر سیاسی ممکن است به مخالفت کلی کنگره با هر گونه بازگشت به توافق بیانجامد.

از نظر فنی، امکان لغو این تحریم ها از طریق ترکیبی از مجوزهای وزارت خزانه داری و معافیت های وزارت خارجه وجود دارد. اما ایران به طور منطقی نگران است که هرگونه اشاره به احتمال بازگشت تحریم های تروریستی لغو نشده و صرفا تعلیق شده، هر گونه فرصت برای تعامل بانک های بزرگ خارجی با بانک مرکزی ایران یا سایر افراد در همان شرایط را از بین ببرد. رسیدن به یک نقطه توازن در این روند یکی از مسائل دشوار در مذاکرات وین است. از این رو، اگرچه ارزیابی ها از آخرین دور از مذاکرات در وین مثبت بوده، اما برخی معتقدند که مذاکرات تازه به نیمه راه رسیده و تصور ساده بودن باقی مسیر از طریق یافتن یک راه حل کوتاه مدت برای برخی از مسائل اشتباه است.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34