موج سواری برجامی آمریکا از اعتراضات و انتقادات داخلی به سند ۲۵ ساله در ایران

دیپلماسی ایرانی – طبق اخبار واصله و بر اساس خروجی وبگاه بخش سیاست خارجی اتحادیه اروپا قرار است امروز جمعه سیزدهم فروردین ماه نشست کمیسیون مشترک برجام به طور مجازی با حضور نمایندگان ایران، چین، روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس با هدف چشم انداز بازگشت احتمالی آمریکا به برجام و چگونگی تضمین اجرای کامل و موثر توافق از سوی همه طرفین برگزار شود. این در حالی است که پیشتر بر مبنای ادعای نشریه پلتیکو قرار بود که دولت جو بایدن در یک بسته پیشنهادی جدید با لغو بخشی از تحریم‌ها، ایران را مجاب به عقب نشینی از برخی اقدامات کاهش تعهدات برجامی با محوریت غنی سازی ۲۰ درصد کند که این گمانه زنی ها با واکنش منفی جمهوری اسلامی ایران ذیل مواضع مجید تخت روانچی مواجه شد. ضمن این که برخی اخبار پیرامون آزادسازی ۱۵ میلیارد دلار از دارایی‌های بلوکه شده ایران توسط آمریکا در قبال بازگشت ایران اقدامات کاهش تعهدات برجامی نیز از سوی کاخ سفید رد شد. به موازات تمام این تحولات برجامی طی گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی که دیروز پنجشنبه ۱۲ فروردین به دست رویترز رسیده، ایران غنی‌سازی اورانیوم با چهارمین آبشار سانتریفیوژهای پیشرفته «آی‌آر-۲ام» را در تاسیسات زیرزمینی نطنز آغاز کرده است. پیرو این گزارش چهارشنبه ۱۱ فروردین، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران فعالیت چهارمین آبشار سانتریفیوژها در نطنز را با تزریق گاز هگزافلوراید اورانیوم در آنها، آغاز کرده است. اینها علاوه بر آن است که سه شنبه هفته جاری ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در یک گفت و گوی سه جانبه موافقت خود را با حفظ و اجرای برجام در برنامه هسته ای ایران اعلام کردند. البته در این همین رابطه قرار است که سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه ۲۴ فروردین به ایران سفر کند. دیپلماسی ایرانی برای بررسی تحولات جدید برجامی، گفت گویی را با  احمد بخشایش اردستانی، نماینده مجلس نهم و عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، کارشناس مسائل بین الملل و پژوهشگر حوزه امنیت ترتیب داده است که در ادامه از نظر می گذرانید:

قرار است تا ساعاتی دیگر نشست مجازی کمیسیون مشترک برجام با حضور نمایندگان ایران، چین، روسیه، آلمان، فرانسه و انگلیس به ریاست انریکه مورا (مدیر سیاسی بخش سیاست خارجی اتحادیه اروپا و معاون جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا) پیرامون بررسی ابعاد بازگشت احتمالی آمریکا به برجام و چگونگی اجرای کامل و موثر مفاد توافق هسته ای از سوی طرفین گفت وگو و رایزنی شود. حال از نگاه شما این دور از نشست کمیسیون مشترک برجام با این دستور کار مشخص با محوریت بازگرداندن ایالات متحده آمریکا به توافق هسته‌ای، آن هم بدون لغو تحریم ها چه هدف یا اهدافی را دنبال می کند؟

به نکته بسیار مهمی اشاره کردید. واقعت آن است که از زمان روی کار آمدن جو بایدن تا به اکنون دولت جدید ایالات متحده آمریکا علی‌رغم تمام انتقادات به سیاست ضد برجامی دونالد ترامپ همان نگاه را در خصوص توافق هسته ای پی گرفته است و کوچکترین اقدام عملی برای لغو تحریم ها و کنار گذاشتن سیاست فشار حداکثری نداشته است. اما نکته جالب و قابل تامل اینجاست که با روی کار آمدن جو بایدن، اتحادیه اروپا با همسویی بیشتر در تلاش است که واشنگتن بدون کوچکترین هزینه‌ای مبنی بر لغو تحریم ها و یا کنار گذاشتن سیاست فشار حداکثری دوباره به عنوان عضو رسمی برجام معرفی شود تا از تمام امتیازات آن مبنی بر فشار هدفمند علیه ایران استفاده کند. یعنی اکنونی غربی ها و خود آمریکا به این باور رسیده اند که فشار حداکثری دیگر پاسخ گو نیست، بلکه باید سراغ نقشه بعدی یعنی فشار هدفمند و برنامه‌ریزی شده علیه ایران رفت و تحقق این مهم نیازمند بازگشت بدون هزینه ایالات متحده به برجام است. بنابراین در هفته های اخیرت حرکات معناداری دیپلماتیکی شکل گرفته است که محوریت آن در ظاهر احیای برجام و در باطن بازگشت آمریکا به توافق هسته ای، آن هم بدون لغو تحریم‌ها و کنار گذاشتن سیاست حداکثری فشار حداکثری است. نکته بسیار مهم تری که در پاسخ به این سوال شما باید مد نظر قرار داد این است که ما در ابتدای هفته جاری شاهد امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین بودیم که نگرانی های بسیار جدی را برای اروپایی ها و به خصوص دولت جو‌ بایدن ایجاد کرد. البته انتقادات و اعتراضاتی را هم در ایران شکل داد. حال با شکل گیری برخی انتقادات و اعتراضات در ایران نسبت به امضای این سند، بایدن به زعم خود بهترین فرصت را برای تغییر وضعیت برجامی یافته است تا با مطرح کردن خواسته خود مبنی بر بازگشت به برجام عملاً شرایط را به نفع خود عوض کند. به بیان روشن تر آمریکا و اروپا در روزهای اخیر به دنبال موج سواری سیاسی و رسانه‌ای برجامی از انتقادات و اعتراضات داخلی در ایران برای افزایش وزن واشنگتن در توافق هسته ای هستند، به ویژه آنکه بخشی از این تلاش های مخرب علیه سند ۲۵ ساله ناظر بر این بود که عملا این سند بدونه لغو تحریم‌ها ایالات متحده آمریکا هیچگونه کارکرد و کاربردی ندارد. این مهم زمانی اهمیت پیدا می کند که محمد جواد ظریف هم بر آن تاکید داشته است. پس نشست کمیسیون مشترک برجام که قرار است امروز جمعه برگزار شود در حقیقت تکه ای از این پازل موج سواری سیاسی و رسانه‌ای برجامی است که طی هفته جاری بعد از امضای سند جامع همکاری‌های راهبردی ۲۵ ساله ایران و چین شکل گرفت.

با این وصف باید پرسید که اساساً این فشار هدفمندی که در تحلیل به آن اشاره داشتید چه مقاصدی را دنبال می کند؟

این فشار هدفمند برای شکل گیری محدودیت های بیشتر در توافق هسته‌ای جاری و نیز بسترسازی برای برجام های بعدی در خصوص توان موشکی و دفاعی و نیز نفوذ منطقه‌ای ایران است. به عبارت روشن تر اروپایی‌ها و ایالات متحده آمریکا سعی می‌کنند با در پیش گرفتن مسئله احیای برجام و بازگشت آمریکا به توافق هسته‌ای در ظاهر بخشی از تحریم‌های کم ارزش و غیر راهبردی را لغو کنند تا همزمان به چند هدف مهم دست پیدا کنند؛ اول اینکه ایران از اقدامات مهم کاهش تعهدات برجامی که از ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ اجرایی کرده است، باز گردد. دوم آنکه بستر برای بازگشت آمریکا به برجام شکل گیرد تا از امتیازات آن مانند فعال کردن مکانیسم ماشه استفاده کند. این ها علاوه بر آن است که آمریکا در صدد است با بازگشت به برجام، مذاکراتی را برای طولانی تر کردن مفاد این تعهدات و گنجاندن بندهای اضافی مد نظرش، محدودیت های بیشتری برای فعالیت های صلح آمیز هسته ای ایران ایجاد کند. از همه مهمتر با تغییر فرم برجام فعلی با خوانش اروپا و آمریکا کماکان اهرم فشار تحریم ها را برای پیگیری برجام موشکی و منطقه‌ای به کار گرفته شود. 

با توجه به نکاتی که بیان داشتید ارزیابی شما پیرامون مطرح شدن سیاست گام به گام برای بازگشت همزمان ایران و آمریکا به برجام چیست، چراکه طبق گفته های ند پرایس، سخنگوی وزارت امور خارجه ایالات متحده آمریکا اساساً دو گزینه «رفع تحریم ها توسط آمریکا در گام اول» و نیز «بازگشت ایران از تمام اقدامات کاهش تعهدات برجامی در نخستین اقدام» کاملا مردود است. بنابراین باید به سمت مذاکره مستقیم تهران - واشنگتن برای رایزنی در خصوص سیاست گام به گام و همزمان به منظور بازگشت به توافق هسته و احیای برجام پیش رفت؟

این گزاره اساساً از پایه و مبنا کاملا مردود است. چون این ایالات متحده آمریکا بود که در ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۷ با یک فرمان اجرایی ترامپ از برجام خارج شد و دوباره تحریم ها را علیه ایران احیا کرد و سیاست فشار حداکثری را پی گرفت. ضمن این که ایران پس از یک سال صبر در ۱۸ اردیبهشت ماه ۱۳۹۸ گام های کاهش تعهدات برجامی را دستور کار قرار داد، آن هم در شرایطی که علاوه بر کارشکنی‌های آمریکا شاهد تعلل و فرصت‌سوزی اروپایی‌ها بودیم. البته با روی کار آمدن مجلس یازدهم و تصویب طرح اقدام راهبردی برای لغو تحریم ها، تهران غنی‌سازی ۲۰ درصد، استفاده از سانتریفیوژهای جدید و لغو پرتوکل الحاقی را هم عملیاتی کرد تا هم عملاً پاسخی به تمام این فشارها داده شود و هم توان چانه زنی ما افزایش پیدا کند. پس با نگاهی منطقی هم ابتدا ایالات متحده آمریکا باید به برجام بازگردد و لغو تحریم‌ها را عملیاتی کند. البته پیر همین نکته و بر طبق گفته های رهبری برای ما مبنا بازگشت یا عدم بازگشت آمریکا به برجام نیست، بلکه لغو تحریم ها و کنار گذاشتن سیاست فشار حداکثری است. این مسئله دیگر به مذاکره و یا رایزنی مستقیم تهران - واشنگتن نیاز ندارد. لذا تمام این تلاش ها و مطرح کردن گزاره های جدید دیپلماتیک بخ منظور احیای برجام ذیل مدل های جدید صرفاً برای پیگیری همان نکته‌ای است که در پاسخ به سوال قبلی اشاره کردم. یعنی آمریکا و اروپا در تلاش است جو بایدن بدون کنارگذاشتن تحریم‌های آمریکا و لغو سیاست فشار حداکثری به برجام بازگردد تا هم از امتیازات حقوقی توافق هسته‌ای به عنوان یک عضو رسمی برجام استفاده کند و هم با حفظ تحریم‌ها، فشارهای بیشتری را برای مذاکرات جدید پیرامون توان موشکی و نفوذ منطقه ایجاد کند. بنابراین نشست امروز کمیسیون مشترک برجام با محوریت بررسی احتمال بازگشت آمریکا به برجام باید از سوی جمهوری اسلامی ایران صرفا و صرفا منوط به لغو تحریم ها باشد هرگونه پیش شرط در خصوص لغو تحریم ها باید از سوی جمهوری اسلامی ایران رد شود. تنها ایران در صورتی حاضر به پذیرش بازگشت آمریکا به برجام و مذاکره، آن هم مذاره غیر مستقین و در قالب نشست کمیسیون مشترک برجامی است که شاهد لغو تحریم‌های باشیم. در غیر این صورت یقینا جمهوری اسلامی ایران در بازی زمین بازی آمریکا و اروپا قرار خواهد گرفت. یقین بدانید مدل تعهدات گام به گام، سیاست جدید برای توقف ایران در برجام است.

به موازات تمام این تحولات برجامی و تقریبا همزمان با برگزاری نشست کمیسیون مشترک برجام طی ساعات آتی، ذیل گزارش آژانس بین المللی انرژی اتمی که دیروز پنجشنبه ۱۲ فروردین به دست رویترز رسیده، ایران غنی‌سازی اورانیوم با چهارمین آبشار سانتریفیوژهای پیشرفته «آی‌آر-۲ام» را در تاسیسات زیرزمینی نطنز آغاز کرده است. پیرو این گزارش چهارشنبه ۱۱ فروردین، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کرد که ایران فعالیت چهارمین آبشار سانتریفیوژها در نطنز را با تزریق گاز هگزافلوراید اورانیوم در آنها، آغاز کرده است. به باور شما مطرح شدن این مسائل از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با هدف تخریب چهره ایران و قرار گرفتن در موضع پاسخگویی می تواند نتیجه یک برنامه ریزی باشد؟ آیا آژانس از حیطه برطرفی و نگاه فنی و تکنیکی خارج شده است، خصوصا که ما طی ماه های اخیر شاهد مطرح شدن این دست مسائل و حتی اتهاماتی مبنی بر فعالیت های هسته ای ایران با منشاء نظامی بودیم؟

زمانی که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در مصاحبه های خبری چند هفته گذشته اش مدام بر نزدیک شدن ایران به ساخت سلاح هسته‌ای تاکید می‌کند نشنا می دهد که آژانس هم بخشی از کار را بر عهده دارد. نکته بسیار مهمی که در این بین باید به آن اشاره کرد این است که در یک تقسیم کار اروپایی‌ها، آژانس بین المللی انرژی اتمی، عربستان سعودی و رژیم صهیونیستی در تلاشند که شرایط برای افزایش فشار به ایران به بهترین شکل پی گرفته شود. پس یقین بدانید که مدیر کل آژانس بین المللی انرژی اتمی، هم در سفرهای پیشین به ایران و هم در سفر آتی که قرار است دوباره در تهران حضور یابد از رویه حقوقی و بی طرفی آژانس در پرونده فعالیت هسته‌ای خارج شده است و صرفاً به دنبال پیگیری نگاه‌های سیاسی ایالات متحده آمریکا و دیگر بازیگران همسو است. بنابراین در یک برنامه ریزی کاملا هدفمند، همزمان با مطرح شدن برخی گزاره های جدید برای ایجاد مدل های نوین احیای برجامی، آژانس بین المللی انرژی اتمی هم ذیل ارائه گزارشاتی این نکته را پررنگ تر کند که ایران با پیگیری هر چه بیشتر سیاست کاهش تعهدات برجامی و فاصله گرفتن از توافق هسته‌ای به ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک می‌شود و بدین صورت جامعه جهانی ایران را چهره ای مخرب برای امنیت جهانی تصور می کند تا به تبع آن تهران وادار به بازگشت از اقدامات کاهش تعهدات برجامی شود.

نکته حائز اهمیت در تحولات برجامی به همراهی و همسویه روسیه با اروپایی ها باز می‌گردد. در همین رابطه سه شنبه هفته جاری ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، آنگلا مرکل، صدراعظم آلمان و امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه در یک گفت و گوی سه جانبه موافقت خود را با حفظ و اجرای برجام در برنامه هسته ای ایران اعلام کردند. البته در این همین رابطه قرار است که سرگی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه ۲۴ فروردین به ایران سفر کند. به باور شما مسکو به دنبال تغییر رفتار در برجام است؟

به هیچ وجه. واقعیت این است که روسیه و چین با روی کار آمدن دولت جو بایدن تنش به مراتب پررنگ تری را با آمریکا تجربه می کنند که یقنا در آینده هم تشدید پیدا خواهد کرد. بنابراین هم مسکو و هم پکن مجدانه سعی می‌کنند، ضمن حفظ توازن با ایالات متحده هر گونه تلاشی را برای کاهش تنش ها با واشنگتن در دستور کار خود داشته باشند. لذا روسیه و چین به دنبال آن هستند که از کارت برجامی ایران به سود خود استفاده کنند. به هر حال روسیه، چین و هر کشور دیگری بر طبق منافع خود عمل می کند. ضمن اینکه یقیناً چینی ها و به خصوص روسیه علی‌رغم حمایت از ایران در خصوص توافق هسته‌ای به هیچ وجه تمایلی ندارند که مناقشه هسته ای کنونی به نقطه بحرانی برسد. چراکه تداوم و تشدید این وضعیت امنیت روسیه را که در کنار مرزهای ایران است تحت الشعاع قرار خواهد داد. به هر حال ایران اکنون در مسیری قرار گرفته است که لاجرم در برابر تداوم سیاست فشار حداکثری ایالات متحده آمریکا و اعمال تحریم های کاخ سفید و نیز تعلل و فرصت سوزی عمدی اروپایی ها هیچ راهی به جز پیگیری اقدامات کاهش تعهدات برجامی ندارد تا هم توان چانه‌زنی دیپلماتیک خود را افزایش دهد و هم از حقوق هسته‌ای خود دفاع کند. قرار نیست که ایران تمام بار تعهدات برجامی را یک طرفه به دوش بکشد و در عین تحمل سیاست فشار حداکثری و تقابل با تحریم ها از اقدامات کاهش تعهدات برجامی عدول کند. اما همین شرایط اکنون وضعیتی را پیش آورده است که در نهایت باید شاهد یک بحران سیاسی و دیپلماتیک در پرونده هسته ای مانند سال ۹۲ باشیم که روسیه هم به هیچ وجه خواهان تکرار آن نیست. لذا مسکو تغییر رفتاری در قبال برجام انجام نداده است، بلکه خواهان آن است که با تحرکات خود از بحرانی‌تر شدن پرونده فعالیت هسته‌ای ایران با احیای برجام جلوگیری کند. اینها علاوه بر آن است که با احیای برجام و لغو تحریم ها روسیه هم بستر مناسبی برای افزایش مناسبات اقتصادی، تجاریو بانکی پیدا می کند.