چرا عدم دیدار پوتین با قالیباف تا به این حد جنجالی شد؟!

دیپلماسی ایرانی - اولین سفر دیپلماتیک محمدباقر قالیباف به عنوان رئیس مجلس شورای اسلامی با حاشیه های بسیار زیادی، هم در داخل و هم در خارج از کشور همراه بود. حواشی که برخی آن را بر باد رفتن عزت سیاسی و دیپلماتیک جمهوری اسلامی ایرانی تلقی کردند. خصوصا که همزمان با سفر قالیباف، پوتین با نتانیاهو درباره تقویت هماهنگی‌های مشترک در سوریه گفت‌وگو کردند. اگرچه در نهایت این سفر انجام شد، اما لازم است که چند نکته مهم را پیرامون حضور رئیس مجلس شورای اسلامی در روسیه، عدم دیدار ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه با وی، محتوا نامه ای جنجالی رهبری به کرملین و دیگر حواشی آن مدنظر قرار داد.

اولین نکته که بی شک بیشترین حاشیه را برای اولین سفر خارجی محمدباقر قالیباف به عنوان رئیس مجلس شورای اسلامی در پی داشت عدم دیدار ولادیمیر پوتین با وی بود. این در حالی است که تنها چند روز قبل از انجام این سفر شاهد تور دیپلماتیک محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران به کشورهای منطقه از آذربایجان و ارمنستان گرفته تا روسیه، گرجستان و ترکیه بودیم. در جریان این سفر شاهد دیدار و گفت وگوی رئیس دستگاه سیاست خارجی ایران با همتای روسی اش بودیم؛ دیداری که دو احتمال و گمانه را به همراه دارد. یا در این دیدار، محمد جواد ظریف مواضع تهران را در قبال مذاکرات احتمالی با دولت جو بایدن برجام مطرح کرده است یا این که از سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران در قبال منطقه در چهار سال پیش روی دولت جو بایدن به خصوص در پرونده‌های مشترک با روسیه مانند سوریه رونمایی کرده است. حال نقطه مشترک هر دو گمان زنی به نارضایتی احتمالی کرملین باز می گردد، به ویژه آنکه یکی از محورهای اصلی سخنرانی پنجشنبه هفته گذشته جو بایدن پیرامون سیاست خارجی دولتش بر تقابل هر چه جدی تر با روسیه تاکید داشت. 

پیرو این نکته به نظر می رسد که نارضایتی پوتین و به دنبالش عدم دیدار وی با محمدباقر قالیباف چندان دور از انتظار نبود. البته در این بین برخی گمانه زنی های دیگر این شائبه را مطرح می‌کند که رئیس جمهور روسیه با اشراف به رقابت های احزاب و جریان های سیاسی در داخل ایران در آستانه انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ سعی بر آن داشته است که رئیس مجلس شورای اسلامی از دیدار وی با خود به عنوان یک برگ برنده سیاسی برای انتخابات سوء استفاده نکند. هر چند که بی شک نوع و نحوه واکنش های محمد باقر قالیباف و مشاوران او در خصوص دیدارش با پوتین هم در انصراف رئیس جمهور روسیه از دیدار با رئیس مجلس بی تأثیر نبوده است.

نکته مهم دیگر به کالبد شکافی برخی واکنش های داخلی، هم در سطح رسانه ای و هم در میان سیاسیون به عدم دیدار پوتین با محمدباقر قالیباف بازمی‌گردد که سبب شد بیشترین حاشیه برای حضور رئیس مجلس در روسیه شکل بگیرد. به خصوص که برخی از این واکنش های تند حتی نابودی عزت دیپلماتیک و استقلال سیاسی جمهوری اسلامی ایران مطرح کردند. حال این که مواضع و واکنش‌های سیاسیون و اصحاب رسانه در داخل و عمدتاً از طیف منتقد محمدباقر قالیباف تا چه اندازه نزدیک به واقعیت است یا خیر، بررسی دقیق تری را می طلبد، ولی یقیناً این نکته را نمی توان منکر شد که سهم عمده چرایی شکل گیری این واکنش ها به دلیل جریان سازی رسانه ای و سوء استفاده های سیاسی مشاوران قالیباف در سایه دیدار احتمالی وی با رئیس‌جمهور روسیه بود. 

به این معنا که مشاوران قالیباف در آستانه انتخابات ۱۴۰۰ سعی کردند از او چهره معتمدترین فرد به رهبری را به نمایش بگذارند تا به دنبالش رئیس مجلس و تحرکات دیپلماتیکش را جریان آلترناتیوی به موازات تحرکات دولت روحانی و دستگاه سیاست خارجی محمد جواد ظریف نشان دهند. در چنین شرایطی قطعاً حساسیت‌ طیف منتقد قالیباف، هم در میان شخصیت های سیاسی و هم جریان های رسانه ای به خصوص جریان منتقد قالیباف افزایش پیدا می کند که مترصد کوچک ترین فرصت برای نقد این گونه رفتارها، عملکردها و مواضع او باشند که با عدم دیدار پوتین این فرصت به نحو احسن شکل گرفت. پس بی شک بیشترین سهم انتقادات به محمد باقر قالیباف از ناحیه سوء استفاده‌های سیاسی و رسانه‌ای مشاورانش شکل گرفت.

نکته مهم دیگری که حواشی بسیاری برای این سفر به دنبال داشت محتوای پیام مقام معظم رهبری به پوتین بود. هر چند که رئیس جمهور روسیه در طول تقریباً سه ماه گذشته سعی داشته است از دریافت این نامه خودداری کند، اما در نهایت این نامه در سفر جنجالی رئیس مجلس به کرملین داده شد. در این رابطه گمانه زنی های بسیاری پیرامون متن این پیام در سطح محافل رسانه ای و سیاسی مطرح شده است، اما آنچه که بیش از بقیه نزدیک به واقعیت است ناظر بر این واقعیت است که به دلیل آنکه در جریان مذاکرات برجامی و حصول توافق هسته‌ای، تهران اولویت خود را به توسعه مناسبات تجاری با کشورهای اروپایی داد و روسیه و چین را در حاشیه قرار گرفتند و متعاقبش به دلیل کم رنگ شدن اعتماد مسکو به تهران، کرملین هم توسعه مناسبات را در دوره بازگشت تحریم ها و پیگیری سیاست فشار حداکثری ترامپ به شکل جدی پی نگرفت، لذا این نامه می تواند تضمین عدم تکرار رفتار قبلی ایران در قبال روسیه و چین باشد. خصوصا که با روی کار آمدن بایدن احتمال احیای برجام قوت گرفته است. یعنی حاکمیت و نظام در جمهوری اسلامی ایران نسبت به توسعه و تداوم همکاری‌ها با روسیه و چین در دوران جو بایدن بسیار جدی است.