توصیه ای به ایران در آستانه آغاز به کار یک دولت جدید در آمریکا

دیپلماسی ایرانی: زمانی در جواب انتقاد محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، از روابط نژادپرستانه در ایالات متحده توئیت کرده بودم: «شما ابتدا کشور خود را اصلاح کنید. ما کشور خودمان را درست خواهیم کرد.» اکنون با توجه به آن پیشینه، فکر می کنم در مقام یک تحلیلگر در جایگاهی هستم که بتوانم به جمهوری اسلامی ایران یا در حقیقت هر دولت خارجی، توصیه ای کنم.

آمریکایی ها با روی کار آمدن رئیس جمهوری منتخب جو بایدن، رهبری دارند که وعده بازگشت به توافق های بین المللی را می دهد و دیدگاه او با دونالد ترامپ درباره نقش آمریکا در جهان متفاوت است. ایران باید با درک این تغییر، از فرصت استفاده کند تا نه تنها به انطباق با برنامه جامع اقدام مشترک بازگردد، بلکه بنیادی مستحکم تری برای توافق و روابط خودش با همسایگان و جهان بنا کند.

مذاکره کنندگان برجام- ایالات متحده، چین، روسیه، بریتانیا، فرانسه، آلمان و ایران- اگرچه بر محدود کردن برنامه هسته ای تمرکز کردند، اما امید داشتند که همانطور که ظریف هم گفته بود، این توافق کف تعاملات مثبت ایران با جامعه جهانی باشد و نه سقف آن. اقدام ترامپ در رد توافق و اعمال مجدد تحریم های سختگیرانه علیه ایران آن هم در زمانی که این کشور در انطباق کامبل با توافق بود، اگرچه روند این تعاملات را قطع کرد اما نتوانست به نابودی آن بیانجامد.

اکنون، اولین اقدام ایران می تواند معکوس کردن روند عقب نشینی آن از توافق هسته ای باشد که در واکنش به خروج آمریکا از برجام در سال 2019 آغاز کرد. این تغییر رویکرد از سوی ایران باید با تسهیل تحریم ها از سوی ایالات متحده دنبال شود و همین حالا هم مقامات دولت بایدن و کارشناسان خارجی به سناریوهای محتمل و جدول زمانی چنین اتفاقاتی می اندیشند. برای ایران تحقق این هدف که صادرات اورانیوم غنی شده اضافی، برچیدن سانتریفیوژهای پیشرفته و متوقف کردن غنی سازی در تاسیسات زیرزمینی فردو را شامل می شود؛ در بازه زمانی شش تا هشت هفته ای ممکن خواهد بود. در حالت ایده آل، کل فرایند می تواند تا تعطیلات نوروز در ماه مارس به پایان برسد و بدین ترتیب، احتمالا امکان جلوگیری از پیروزی کارزار یک رئیس جمهوری ستیزه جو علیه غرب در انتخابات ماه ژوئن وجود خواهد داشت. آژانس بین المللی انرژی اتمی هم برای تایید گام هایی که ایران بر می دارد، آماده خواهد بود.

دولت ایران همچنین باید این پیام را به دولت بایدن برساند که اصل مذاکرات بعدی برای رسیدگی به نقص های برجام را که با خروج ترامپ از توافق آشکارتر شد، می پذیرد. از جمله این نقص ها، غروب بندهایی از توافق مربوط به محدودیت هسته ای ایران و سهولت بازگشت یک دولت ایالات متحده از تعهدات پیشین خود است. اگر ایران مایل باشد محدودیت ها را تمدید کند، دولت بایدن هم باید با لغو جدی تر و کامل تر تحریم ها پاسخ دهد. یک راه برای بایدن تصویب قانون حذف برخی از تحریم های اساسی است که اجرای آن با چشم انداز کنترل دموکرات ها بر هر دو مجلس نمایندگان و سنای کنگره چندان دشوار نخواهد بود. طبق برجام، کنگره آمریکا ملزم است این کار را تا سال 2023، در دوره اول بایدن، انجام دهد و ایران هم موظف است پروتکل الحاقی پیمان منع گسترش سلاح های هسته ای را تصویب کند.

همچنین، نیاز به یک روند موازی گفت و گوهای منطقه ای و تنش زدایی به وضوح وجود دارد. گروه 1+5 برای مذاکره بر سر هر گونه تفاهم جدید هسته ای با ایران گروه مناسبی هستند، اما در رابطه با مذاکرات منطقه ای لازم است شرکای عرب خلیج فارس و به طور غیرمستقیم اسرائیل و ترکیه نیز در گفت و گوها حضور داشته باشند. برگزاری یک کنفرانس بزرگ مانند نشست مادرید که پس از جنگ خلیج فارس در سال 1991 برگزار و در آن به درگیری اعراب و اسرائیل پرداخته شد، نه لازم است و احتمالا نه عاقلانه. پیشنهادها برای ایجاد نهادهای مشابه سازمان های پسا جنگ سرد در اروپا در خاورمیانه شاید از روی حسن نیت باشد، اما جواب نمی دهد. در مقابل، لازم است روی پایان دادن به جنگ ویرانگر یمن، ایجاد ثبات در عراق و سوریه و لبنان، کاهش شکاف بین ایران و عربستان سعودی و کاهش تنش بین ایران و اسرائیل انرژی جدیدی گذاشته شود که این امر مستلزم مشارکت ایران در شماری از مجامع مختلف است.

در روابط دو جانبه با آمریکا نیز ایران کارهای زیادی می تواند برای کاهش تنش ها انجام دهد. آزاد کردن افرادی مانند سیامک نمازی و خودداری از زندانی کردن شهروندان خارجی می تواند یک گام آشکار باشد. در همین حال، بایدن وعده داده در اولین روز خود در کاخ سفید «ممنوعیت سفر» شهروندان کشورها با اکثریت مسلمان به آمریکا را که به طور نامتناسبی بر مسافران ایرانی به ایالات متحده تاثیر گذاشته، لغو کند. بایدن همچنین باید به پرداخت وام اضطراری صندوق بین المللی پول به ایران برای تسکین آسیب های همه گیری کرونا چراغ سبز نشان دهد و امکان دسترسی این کشور به منابع ارزی مسدود شده در بانک های خارجی را برای خرید مواد غذایی، دارو و وسایل پزشکی فراهم آورد.

یکی از بزرگ ترین ناامیدی های ایران از برجام که لزوما با لغو تحریم ها از بین نمی رود، عدم تمایل شرکت های بزرگ چندجانبه برای سرمایه گذاری در ایران و یا حتی تجارت با این کشور به دلیل عدم شفافیت درباره مورد مصرف نهایی کالای وارداتی و مساله مالکیت شرکت های خصوصی است. در اینجا، دولت ایران می تواند با تصویب نهایی قانونی مبارزه با پولشویی و تامین مالی تروریسم گروه ویژه اقدام مالی (اف ای تی اف)، نگرانی ها درباره وضعیت اقتصادی خود را رفع کند.

کشوری با 80 میلیون نفر جمعیت عمدتا تحصیل کرده کاملا سزاوار تعامل و ارتباط بهتر در منطقه و در اقتصاد بین المللی است. پایان دوران ترامپ و آغاز دوران بایدن یکی از بهترین فرصت های ایران و همسایگان آن برای کاهش درگیری ها و تنش ها و رونق و شکوفایی آنهاست و برای تبدیل چنین چشم اندازی به واقعیت، همه طرف ها باید اراده سیاسی قابل توجهی نشان دهند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34