پس از ترور دانشمند برجسته هسته ای بر سر برجام چه می آید؟

نویسنده: ری تکیه

دییپلماسی ایرانی: هنوز مشخص نیست که ترور محسن فخری زاده، دانشمند برجسته هسته ای، در 27 نوامبر در جاده ای در حومه تهران چه تاثیری بر برنامه هسته ای این کشور خواهد داشت. اما این ترور که پس از دیگر حملات مرتبط با اسرائیل در ایران رخ داده، برای جمهوری اسلامی به معنای لزوم اصلاح ساختارهای امنیتی داخلی و همچنین رسیدگی به درخواست های ضد و نقیض درباره گرفتن انتقام ترور دکتر فخری زاده است.

دکتر فخری زاده چه اندازه در برنامه هسته ای ایران اهمیت داشت و ترور او چه تاثیری بر این برنامه خواهد داشت؟

ارزیابی تاثیر ترور دکتر فخری زاده بر برنامه هسته ای ایران دشوار است. او در مهم ترین جنبه های برنامه هسته ای ایران از جمله غنی سازی اورانیوم در سطح 20 درصدی که بسیار بالاتر از سطح مورد نیاز برای تولید برق است، و توسعه راکتور آب سنگین در اراک نقش داشته است. برنامه هسته ای ایران پیشتر هم هدف اقدامات خرابکارانه و ترور قرار گرفته، اما همچنان ادامه دارد. اگرچه ایران در نتیجه ترور دکتر فخری زاده آسیب شدیدی را متحمل شده است، اما احتمالا همچنین در برنامه هسته ای پیشروی خواهد داشت. با این حال، این حمله شکاف و نقایص موجود در سرویس های امنیتی ایران را آشکارا به نمایش گذاشت. آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم انقلاب ایرام، پس از ترور دکتر فخری زاده از «همه نهادهای مربوطه» خواست درباره این جنایت تحقیق و عاملان آن را قاطعانه مجازات کنند. آسیب پذیری ایران در برابر حملات اینچنینی بی شک درخواست ها برای تغییر رویه های امنیتی را در پی خواهد داشت.

مقامات ایرانی اسرائیل را با این حمله مرتبط دانسته اند. آیا این ترور می تواند تنش ها و خطر انتقام جویی در خاورمیانه را افزایش دهد؟

حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، آشکارا اسرائیل را مقصر دانست، اما گفت که ایران در دام نخواهد افتاد و دست به یک اقدام عجولانه که می تواند درگیری بزرگ تری را در پی داشته باشد، نخواهد زد. بعید است که عملیات تلافی جویانه در فاصله نزدیک زمانی صورت بگیرد و مذاکرات احتمالی با دولت آتی رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده جو بایدن را به خطر اندازد. اسرائیل در چهار سال گذشته به نیروهای نظامی ایران در سوریه حمله کرده و حتی مدعی دزدیدن پرونده های هسته ای ایران از یک انباری در نزدیکی تهران شده است. اما ایران در شرایطی که برای مدیریت اقتصاد دچار مشکل شده و با چالش همه گیری کرونا دست و پنجه نرم می کند، در موقعیت خوبی برای حمله به اسرائیل نیست.

ترور دکتر فخری زاده بر تلاش های دولت بایدن برای ازسرگیری مذاکرات توافق هسته ای با ایران خواهد داشت؟

نظرات در ایران در این زمینه متفاوت است. محافظه کاران از جمله رهبر معظم انقلاب و مقامات سپاه پاسداران بر این عقیده هستند که توافق هسته ای به ایران آسیب رسانده و همچنین معتقدند که ایالات متحده نیز در ترور دکتر فخری زاده نقش داشته و از این رو، آمریکا را یک شریک مذاکراتی غیر قابل اعتماد می دانند. از سوی دیگر، رئیس جمهوری روحانی و عناصر میانه رو معتقدند که مسیر برچیدن تحریم ها مذاکره است و بر دیپلماسی تاکید دارند. با این حال، ترور یکی از مهم ترین دانشمندان ایران بی شک روند دیپلماسی را خیلی بیشتر از گذشته پیچیده و چالش برانگیز کرده است. شمار آنهایی که در جمهوری اسلامی اعتماد چندانی به گفت و گو با ایالات متحده ندارند، زیاد است. با این حال، اگر تمرکز دولت بایدن صرفا بر بازگشت به توافق هسته ای باشد، احتمالا ایران با مذاکره موافقت خواهد کرد.

مقامات دولت دونالد ترامپ داشتن هرگونه اطلاعات زودهنگام درباره عملیات ترور دکتر فخری زاده را انکار کرده اند. اما این واقعیت که مایک پومپئو، وزیر امور خارجه آمریکا، اندکی پیش از حمله در منطقه بوده، چندان اتفاقی به نظر نمی رسد. اما به رغم همه گمانه زنی ها و تئوری های توطئه، هنوز اثبات نشده که این یک عملیات هماهنگ بین ایالات متحده و اسرائیل بوده است.

محافظه کاران و تندروها در ایران در پی این حمله قدرتمندتر شده اند یا ضعیف تر؟

تاثیر متناقض ترور دکتر فخری زاده این بوده که به نظر می رسد هر دو جناح در ایران قدرتمندتر شده اند. تندروها بار دیگر تاکید کرده اند که توافق هسته ای جلوی اعمال تحریم ها، خرابکاری ها در تاسیسات هسته ای تحت نظارت بین المللی یا ترور دانشمندان را نگرفته است. در مقابل، عناصر میانه رو می گویند چنین حمله ای اثبات می کند که دشمن اصلی ایران یعنی اسرائیل از دور جدید دیپلماسی (با آغاز دولت بایدن) چنان هراس دارد که همه تلاش خود را برای نابود کردن فرصت مذاکرات به کار بسته است. احتمالا گفت و گو ها میان ایران و ایالات متحده در توازن قوا میان این جناح ها تعیین کننده خواهد بود و نتیجه را می توان در صورت از سرگیری مذاکرات در نتایج انتخابات ریاست جمهوری ایران در ژوئن 2021 مشاهده کرد.

منبع: شورای روابط خارجی / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34