معنای ترور دانشمند هسته ای برای برنامه هسته ای

نویسنده: هالی دگرز

دیپلماسی ایرانی: ترور دانشمند هسته ای ایران ضربه ای به قلب برنامه هسته ای این کشور بود و آسیب پذیری های جمهوری اسلامی را در محافظت از یکی از با ارزش ترین دارایی های آن، آشکار کرد. در اینجا به تجزیه و تحلیل تاثیرات این تحولات بر ایران و در تقابل آن با ایالات متحده و اسرائیل درباره برنامه هسته ای می پردازیم.

پس زمینه

مهاجمان ناشناس 27 نوامبر مهم ترین و مشهورترین دانشمند هسته ای ایران یعنی محسن فخری زاده را در شرق پایتخت این کشور هدف گرفتند. اگرچه برخی گزارش های اولیه از این مساله حکایت دارند که فخری زاده با شلیک گلوله کشته شده است، اما برخی دیگر هم به کشته شدن او در نتیجه انفجار اشاره می کنند. در ایران، بسیاری معتقدند که بمب های متصل شده به خودرو یک نشان آشکار از دست داشتن آژانس اطلاعاتی اسرائیل، موساد، در عملیات ترور است. اسرائیل در موارد قبلی ترور دانشمندان هسته ای ایران بین سال های 2010 و 2012 مظنون اصلی به شمار می رود. سه مقام اطلاعاتی از جمله یک مقام آمریکایی که خواستند نامشان فاش نشود، به نیویورک تایمز گفته اند که اسرائیل عامل حمله به فخری زاده بوده است. مقامات اسرائیلی از اظهار نظر رسمی در این باره خودداری کرده اند.

ظاهرا چند هفته پیش، در پی انتشار گزارش بازرسان بین المللی مبنی بر اینکه تهران مواد هسته ای بیش از حد مجاز در توافق هسته ای 2015 انباشته، رئیس جمهوری دونالد ترامپ از گروه امنیت ملی خود درباره گزینه های احتمالی حمله به ایران پرسیده است. ایران پیشروی در برنامه هسته ای خود را درست یک سال پس از خروج یک جانبه ترامپ از برجام در ماه مه 2018 آغاز کرد. ثابت شد که سیاست «اعمال فشار حداکثری» دولت ترامپ علیه ایران یک شکست تمام عیار بوده، چرا که نه به تغییر رفتار این کشور منجر شده و نه به فروپاشی نظام جمهوری اسلامی انجامیده است.

اگرچه در گزارش ها آمده که دستیاران ترامپ او را از حمله نظامی منصرف کرده اند، اما این احتمال هم وجود دارد که ترور دکتر فخری زاده یکی از گزینه های پیشنهادی به رئیس جمهوری آمریکا بوده باشد؛ ترامپ می خواست به هر ترتیب به جدیدترین پیشروی های هسته ای ایران پاسخ داده باشد. در میانه یک دوره دشوار انتقالی ریاست جمهوری و حمایت رئیس جمهوری منتخب جو بایدن از توافق هسته ای سال 2015 ایران، این ترور به طور بالقوه می تواند آخرین تلاش های دولت ترامپ برای وسوسه کردن تهران به اقدامی تلافی جویانه و نابودی هر گونه فرصت دیپلماسی در آینده بین ایالات متحده و ایران باشد. هنوز مشخص نیست که آیا ایالات متحده پیش از حمله اطلاعی از عملیات داشته است یا خیر. کاخ سفید و سیا تا کنون از اظهار نظر رسمی درباره ترور دکتر فخری زاده خودداری کرده اند، اما رئیس جمهوری ترامپ چندین توئیت مرتبط با ترور منتشر کرده است.

پیامدهای ترور دکتر فخری زاده برای امنیت ایران

دکتر فخری زاده از بسیاری جهات یک هدف آشکار محسوب می شد. بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسرائیل، در کنفرانس مطبوعاتی در ماه مه 2018 با تشریح جزئیات اسناد به سرقت رفته درباره برنامه هسته ای ایران به نام دکتر فخری زاده هم اشاره کرد. ایران باید می دانست که دکتر فخری زاده یک هدف بالقوه است. عملیات ترور دکتر فخری زاده نشان دهنده سهولت در هم شکستن دفاع داخلی ایران و میزان فعالیت آژانس های اطلاعاتی و دشمنان در این کشور است. بسیاری از افراد در ایران احتمالا اکنون نگران این هستند که هدف بعدی چه کسی می تواند باشد.

واکنش ایران چگونه خواهد بود؟

ترور دکتر فخری زاده قطعا ضربه ای به برنامه هسته ای ایران محسوب می شود، اما این برنامه فقط به یک دانشمند متکی نیست و مطمئنا پس از دکتر فخری زاده هم ادامه خواهد یافت. سران ایران ممکن است ابتدا به دنبال جلب همدردی بین المللی باشند و به درستی اینطور استدلال می کنند که این ترور یک عملیات ناعادلانه بوده است. محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، از جامعه جهانی خواست تا این اتفاق را به عنوان «ترور تحت حمایت یک دولت» محکوم کند. جان برنان، مدیر سابق سیا، ترور دکتر فخری زاده را «جنایتکارانه» و «بی محابا» توصیف کرد و افزود اگرچه نمی داند «آیا یک دولت خارجی این ترور را انجام داده یا مجوز آن را صادر کرده» اما به هر حال یک عملیات تروریستی با حمایت یک دولت «نقض آشکار قوانین بین المللی» خواهد بود و دولت های بیشتری را به انجام حملات کشنده علیه مقامات خارجی ترغیب می کند.

اما همچنان احتمال اقدام تلافی جویانه ایرانی هم وجود دارد. ایران همین دو روز پیش یک شخصیت آکادمیک بریتانیایی-استرالیایی بازداشتی را در برابر آزادی سه ایرانی آزاد کرد. اتهام ایرانی ها طبق برخی گزارش ها، نقشه ترور دیپلمات های اسرائیلی در تایلند در سال 2012 به انتقام ترور دانشمندان هسته ای ایران توسط اسرائیل بوده است. اکنون، با توجه به اینکه مشهورترین دانشمند هسته ای ایران ترور شده، احتمالا ایالات متحده، اسرائیل و متحدان آنها در نگرانی از یک سناریوی تکراری محتاطانه عمل خواهند کرد.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34