نبرد دشوار بایدن برای نجات برجام

نویسنده: ایشان تارور

دیپلماسی ایرانی: احتمالا غیر از ایالات متحده هیچ کشوری بیشتر از ایران تحت تاثیر انتخابات ماه نوامبر قرار نگرفته است. انتظار می رفت پیروزی و ورود رئیس جمهوری بایدن به کاخ سفید تغییر اساسی در استراتژی ایالات متحده در قبال ایران ایجاد کند. مقامات ایران پس از تحمل کارزار «اعمال فشار حداکثری» دولت دونالد ترامپ و تحریم های خفه کننده آن، امیدوار به تغییر در فضای ژئوپلیتیک و کاهش درد اقتصادی بودند. بایدن و متحدانش می گویند که می خواهند آسیب دیپلماتیک ناشی از اعمال مجدد یک جانبه تحریم های ایران توسط دولت ترامپ، را جبران کنند. دولت بایدن همزمان با پیوستن دوباره به توافق آب و هوایی پاریس، سعی دارد با تلاش برای نجات توافق هسته ای 2015 ایران، تعهد خود به دیپلماسی چندجانبه با متحدان دیرینه خود را نشان دهد. گروه بایدن همچنین معتقد است تاکتیک های تند و تیز ترامپ تاثیری در رسیدن به هدف های اعلام شده در مهار فعالیت های منطقه ای ایران نخواهد داشت و حتی این کشور را به سمت گسترش فعالیت های غنی سازی اورانیوم سوق داده است.

اما بازگشت به وضعیت پیش از دوره ترامپ دشوار و پیچیده خواهد بود. اگرچه بایدن به تعامل مجدد با ایران متعهد است، دستیاران او هنوز به وضوح اعلام نکرده اند که کی و چگونه چنین خواهند کرد که یعنی توپ در زمین ایران است. آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه، در جلسه استماع هفته گذشته گفت که ایالات متحده منتظر خواهد ماند تا زمانی که اطمینان یابد ایران از عملیات غنی سازی عقب نشینی خواهد کرد و به تعهدات برجامی باز خواهد گشت. بلینکن گفت: «تا آنجا فاصله زیادی داریم. بنابراین اگر آنها بگویند که به تعهدات خود بر می گردند، باید ارزیابی کنیم که آیا واقعا چنین خواهند کرد یا خیر، و سپس ما از آنجا ادامه خواهیم داد.»

در همین حال، ایرانی ها می خواهند که آمریکایی ها اولین قدم مهم را بردارند. هفته گذشته محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران، در مقاله ای در فارن افرز نوشت: « دولت بایدن باید روند را با حذف بی قید و شرط همه تحریم های اعمال شده، آغاز کند. ایران هم به نوبه خود از همه تدابیری که در پی خروج ترامپ از توافق هسته ای انجام داده، باز خواهد گشت.» ظریف همچنین گفت اگر آمریکا و شرکای اروپایی آن اصرار داشته باشند که به مجموعه ای از دیگر نگرانی ها از جمله برنامه موشک بالستیک ایران و پشتیبانی از گروه های شبه نظامی در خاورمیانه رسیدگی کنند، بازگشت به توافق را به خطر خواهند انداخت.

وقتی دولت ترامپ آخرین اقدام تنبیهی را نیز علیه تهران اعمال کرد، جمهوری اسلامی با افزایش سطح غنی سازی به 5 برابر حد مجاز در توافق هسته ای، واکنش نشان داد. مجلس ایران در ماه نوامبر قانونی را تصویب کرد که دسترسی بازرسان سازمان ملل به تاسیسات هسته ای در صورت عدم لغو تحریم ها را محدود می کند. این قانون احتمالا در اوایل ماه آینده اجرایی می شود. رافائل گروسی، رئیس آژانس بین المللی انرژی اتمی، اوایل ژانویه به رویترز گفت: «واضح است که ماه های زیادی پیش رو نداریم.» او حتی هشدار داد که زمان برای دیپلماسی به شماره افتاده است.

بن بست کنونی بین دولت های بایدن و حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران، با فشارهای داخلی در هر دو کشور تشدید شده است. به نظر می رسد جمهوری خواهان و طرفداران رویکرد دولت ترامپ منتظر هستند تا مانع از هرگونه امتیازدهی قابل قبولی برای ایران از سوی بایدن شوند. دشمنان منطقه ای ایران به ویژه اسرائیل و عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز معتقدند بایدن باید از اهرم فشار ایجاد شده توسط ترامپ استفاده کند. برخی از تحلیلگران سیاست ایران اینطور استدلال می کنند که اهرم فشاری در کار نیست و ایران به رغم فشار تحریم ها مقاومت قابل توجهی نشان داده است. 

ایران در تابستان انتخابات ریاست جمهوری پیش رو دارد و انتظار می رود جناح محافظه کار مخالف صلح با ایالات متحده روی کار آید. سعید جعفری برای وبلاگ شورای آتلانتیک نوشت: «رئیس جمهور ایران ماه های بسیار دشواری پیش از ترک کار خود، پیش رو دارد. رقبای با نفوذ سیاسی روحانی همه تلاش خود را می کنند تا مانع از از احیای مجدد [توافق هسته ای] پیش از پایان دولت او شوند.» 

اما ناظران ایران در ایالات متحده درباره نگرانی بیش از اندازه در مورد شکاف های سیاسی داخلی در جمهوری اسلامی محتاطانه عمل می کنند. سوزان مالونی از موسسه بروکینگز هفته گذشته در یک وبینار گفت: «انتخابات ریاست جمهوری ایران را یک دلیل جدی برای فوریت از سوی آمریکا نمی بینم. دولت بایدن باید در برابر وسوسه کشیده شدن به دیپلماسی بحران در برابر ایران مقاومت کند.» آنچه مالونی و دیگر کارشناسان در واشنگتن از آن حمایت می کنند، رویکرد سنجیده تر بدون لغو فوری همه تحریم های اعمال شده از سوی ترامپ است.

حتی اگر نظام ایران تحت رژیم تحریمی ترامپ آسیبی ندیده باشد، جامعه ایرانی بهای گزافی پرداخته است. الی گرانمایه و اسفندیار بتمنقلیچ نوشته اند: «هزینه تحریم های ایالات متحده را تا این لحظه مردم عادی در ایران پرداخته اند. آنطور که ترامپ تصور می کرد، وخامت شرایط اقتصادی به فروپاشی نظام یا تسلیم آن منجر نشده بلکه به مردم آسیب رسانده است.» جیسون رضاییان اینطور استدلال کرده که بایدن باید «نگرانی ها و آرزوهای مردم عادی ایران را در سیاست خود در نظر بگیرد.» اما پس از مشکلات سال های ترامپ، بسیاری از ایرانی ها به راه پیش رو بدبین هستند و معتقدند که ریاست جمهوری بایدن هیچ تغییری در زندگی آنها ایجاد نخواهد کرد.

منبع: واشنگتن پست / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34