بایدن از پس حل اختلافات ترامپ با شرکای آمریکا برنمی آید

نویسندگان: صنم وکیلی و نیل کوئیلیام

دیپلماسی ایرانی: در حال حاضر مساله واضح و جالب توجه این است که به رغم تغییر دولت در واشنگتن، ایالات متحده به روند فاصله گرفتن از امور منطقه پایان نداده یا دست کم، مشغول بازتعریف نحوه تعامل با شرکا و مخالفان در آنجاست. ایالات متحده تمرکز اصلی خود را به سمت روسیه و چین معطوف، و مدیریت چالش های منطقه ای را به شرکای خود در خاورمیانه واگذار کرده است. اما نتیجه این رویکرد چیزی بیش از بی ثباتی بیشتر در میانه موج هایی از اعتراضات مردمی و چالش های دولت داری نبوده است.

دولت ترامپ و «اعمال فشار حداکثری» علیه ایران

پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست جمهوری ایالات متحده در سال 2016 فرصت جدیدی برای شرکای آمریکا در منطقه فراهم آورد تا در جهت تغییر سیاست های آمریکا در جهت رسیدگی به نفوذ فزاینده ایران تلاش کنند. اظهارات تکراری ترامپ در رد برجام در نهایت به اقدام او به خارج کردن آمریکا از توافق در ماه مه سال 2018 و آغاز کارزار تحریم محور «اعمال فشار حداکثری» منجر شد و هدف هم این بود که ایران را به اعطای امتیازات بیشتری هسته ای و همچنین عقب نشینی از برنامه موشک های بالستیک و فعالیت های منطقه ای ترغیب کند. این استراتژی هیچ تغییری در محاسبات ایران ایجاد نکرد و بیشتر به ایجاد اختلاف در دو سوی اقیانوس اطلس منجر شد چون امضاکنندگان اروپایی توافق تصمیم گرفتند از برجام دفاع کنند و در برابر فشارهای آمریکا تسلیم نشوند. دولت ترامپ راهبرد اعمال فشار حداکثری را تشدید و در نهایت همه صنایع ایران از جمله نفت و شمار زیادی از مقامات این کشور و همچنین نهاد سپاه پاسداران انقلاب اسلامی را تحریم کرد. تحریم ها به کاهش شدید ارز ایران، افزایش نرخ تورم و بیکاری و کاهش تولید ناخالص داخلی در این کشور انجامید و فضای سیاسی داخلی ایران را نیز سخت کرد و محافظه کاران، سرمایه گذاری های اقتصادی و سیاسی دولت میانه روی حسن روحانی روی برجام را شکست توصیف کردند.

ایران از ماه مه 2019 از استراتژی پایبندی به برجام فاصله و رویکرد «مقاومت حداکثری» را با هدف انتقال مخاطرات و هزینه های کارزار اعمال فشار حداکثری ترامپ به جامعه منطقه ای و بین المللی در پیش گرفت. ایران که به رغم پایبندی به توافق هسته ای از عدم واکنش بین المللی یا کمک های اقتصادی محدود ناامید شده بود، شروع به عقب نشینی از تعهدات هسته ای خود کرد و به تدریج، ذخایر اورانیوم غنی شده خود را افزایش داد، سانتریفیوژهای پیشرفته را در تاسیسات نطنز فعال کرد، و یک مرکز جدید تولید سانتریفیوژ در نزدیکی نطنز ساخت. همانطور که مقامات ایران می گویند، همه این موارد به استثنای پیشرفت ها در تحقیق و توسعه، قابل برگشت هستند. 

دولت ترامپ در طی این دوره رویکرد واضحی نداشت و نه از منافع ایالات متحده دفاع کرد و از منافع شرکای عرب در منطقه خلیج فارس. امانوئل ماکرون، رئیس جمهوری فرانسه، در سپتامبر 2019 تلاش کرد با میانجی گری به بن بست بین ایران و آمریکا پایان دهد، اما بر اختلافات بر سر اعتماد، زمان بندی و دیدگاه نمی توان به سادگی غلبه کرد. در دسامبر همان سال که یک پیمانکار آمریکایی توسط نیروهای شبه نظامی عراقی متحد ایران کشته شد (و این تنها خط قرمز مشخص دولت ترامپ بود)، رئیس جمهوری آمریکا واکنشی شدیدالحن نشان و به ترور فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، قاسم سلیمانی، در اوایل ژانویه 2020 دستور داد. ایران هم با حمله به پایگاه هوایی عین الاسد در عراق پاسخ داد، اما با هشدار قبلی درباره حمله سعی کرد از کشیده شدن تنش ها به یک جنگ تمام عیار جلوگیری کند. با این حال، این تجربه محاسبات گروه ترامپ را تغییر نداد و آمریکای تحت ریاست جمهوری ترامپ به رغم اذعان مایک پومپئو، وزیر امور خارجه، در ژوئیه 2020 مبنی بر اینکه «اگرچه تحریم ها به وضوح بر اقتصاد ایران تاثیر گذاشته اند، اما به هدف نهایی که تغییر رفتار دولت ایران بوده منجر نشده اند»، به ادامه اعمال فشار از طریق تحریم ادامه داد.

عدم اطمینان درباره نتیجه احتمالی انتخابات ریاست جمهوری نوامبر 2020 آمریکا در منطقه خاورمیانه به وضوح در روند عادی سازی روابط بین اسرائیل، امارات و بحرین و امضای «توافق ابراهیم» در مراسمی به میزبانی رئیس جمهوری ترامپ در ماه سپتامبر آشکار شد. عادی سازی روابط اسرائیل و امارات که دو متحد مهم آمریکا در منطقه خاورمیانه به شمار می روند، اگرچه تحت حمایت هر دو حزب اصلی دموکرات و واشنگتن رخ داد، اما تا اندازه زیادی نشان دهنده نگرانی منطقه درباره نقش آتی ایالات متحده در خاورمیانه بود.

ایران نیز در همین دوره با پیش بینی نتیجه انتخابات آمریکا، استراتژی منطقه ای خود را مبتنی بر خودداری از تحریک ایالات متحده تنظیم کرد. جو بایدن از همان اوایل مبارزات انتخاباتی خود به صراحت اعلام کرده بود که قصد دارد آمریکا را مجددا به برجام بازگرداند و به توافق هسته ای امضا شده در دولت باراک اوباما متعهد خواهد شد. در روند انقضای تحریم تسلیحاتی شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه ایران در اکتبر 2020 هم دولت ترامپ تلاش زیادی برای تمدید تحریم ها و اعمال تحریم های فوری علیه ایران انجام داد و شکست خورد و ایران هم از شکست این کارزار اعمال فشار آمریکایی علیه ای 3 (بریتانیا، فرانسه و آلمان) و انزوای آمریکا، به نفع خود استفاده کرد. (این مطلب ادامه دارد.)

منبع: چتم هاوس