پیشرفت علم و فناوری چین: محرک شکوفایی جهان، نه تهدیدی برای آن

دیپلماسی ایرانی: لی جیانان، مدیر دفتر نمایندگی گروه رسانه‌ای چین در ایران، اظهار داشت: در جهانی که فناوری مرزهای سنتی را درهم شکسته و اقتصادها را به شبکه‌ای به‌هم‌پیوسته تبدیل کرده است، پیشرفت‌های علمی و فناوری چین نه تنها نشانه‌ای از قدرت روبه‌رشد این کشور است، بلکه به عنوان یک موتور محرک برای توسعه پایدار و فراگیر جهان عمل می‌کند. این دیدگاه، که در گزارش‌های بین‌المللی و اظهارات رسمی چین برجسته شده، بر این اصل استوار است که نوآوری‌های چینی – از هوش مصنوعی و محاسبات کوانتومی تا انرژی‌های تجدیدپذیر و زیست‌فناوری – فرصت‌های بی‌شماری برای همکاری جهانی ایجاد می‌کنند و نگرانی‌های امنیتی برخی کشورها را به چالش می‌کشند. برخلاف روایت‌هایی که پیشرفت چین را تهدیدی برای نظم جهانی می‌دانند، شواهد نشان می‌دهد که این کشور با تمرکز بر حل مسائل مشترک بشری، به رشد اقتصادی، کاهش فقر و مقابله با چالش‌های زیست‌محیطی کمک شایانی می‌کند.

چین از اواخر دهه ۱۹۷۰ و با اصلاحات اقتصادی   مسیر تبدیل شدن به یک قدرت نوآور را آغاز کرد. برنامه‌هایی مانند پروژه ۸۶۳ (برای فناوری‌های پیشرفته) و استراتژی احیای کشور از طریق علم و آموزش، پایه‌های این تحول را گذاشتند. در سال‌های اخیر، برنامه ساخت چین ۲۰۲۵ و برنامه پنج‌ساله چهاردهم (۲۰۲۱-۲۰۲۵)، تمرکز را بر خودکفایی در صنایع راهبردی مانند نیمه‌رساناها، هوش مصنوعی، رباتیک و بیوتکنولوژی دوچندان کرده است. طبق آمار رسمی، سهم هزینه‌های تحقیق و توسعه (R&D) از تولید ناخالص داخلی چین از ۱.۹۱ درصد در سال ۲۰۱۰ به بیش از ۲.۶۴ درصد در سال ۲۰۲۴ رسیده است – رقمی بالاتر از میانگین اتحادیه اروپا. در سال ۲۰۲۳، چین بیش از ۳۳۰ میلیارد دلار در R&D سرمایه‌گذاری کرد که آن را به دومین کشور بزرگ در این زمینه پس از ایالات متحده تبدیل کرد. شرکت‌های خصوصی مانند هوآوی، تنسنت و بایدو نیز نقش کلیدی دارند؛ هوآوی به تنهایی در سال ۲۰۲۳ بیش از ۲۳ میلیارد دلار (معادل ۱۵ درصد درآمدش) را به تحقیق و توسعه اختصاص داد. این سرمایه‌گذاری‌ها نتیجه داده است: چین در سال ۲۰۲۴ بیش از ۱.۵ میلیون پتنت ثبت کرد – بیش از مجموع ایالات متحده، ژاپن و کره جنوبی – و در زمینه انتشار مقالات علمی در مجلات معتبر، از سال ۲۰۱۸ به رتبه اول جهان رسیده است.

پیشرفت‌های چین در حوزه‌های مختلف، نمونه‌های بارزی از پتانسیل جهانی آن هستند. چین با بیش از ۱ میلیارد کاربر اینترنت و اکوسیستم دیجیتال عظیم، پیشتاز در کاربردهای عملی هوش مصنوعی است. شرکت‌هایی مانند بایدو (با پلتفرم Apollo برای خودروهای خودران)، علی‌بابا کلود (در محاسبات ابری) و تنسنت (در بازی و پرداخت دیجیتال)، نه تنها بازار داخلی را تسخیر کرده‌اند، بلکه در آفریقا، آسیای جنوب شرقی و آمریکای لاتین نیز حضور فعال دارند. برای مثال، پلتفرم پرداخت وی‌چت (WeChat Pay) در بیش از ۶۰ کشور فعال است و تجارت الکترونیک فرامرزی را تسهیل می‌کند. چین بیش از ۵۰ درصد ظرفیت تولید پنل‌های خورشیدی جهان و ۷۰ درصد باتری‌های لیتیوم-یون را در اختیار دارد. شرکت CATL، بزرگ‌ترین تولیدکننده باتری جهان، نه تنها تسلا و بی‌ام‌و را تأمین می‌کند، بلکه کارخانه‌هایی در آلمان، مجارستان و فرانسه راه‌اندازی کرده و هزاران شغل محلی ایجاد کرده است.

در سال ۲۰۲۴، چین بیش از ۹ میلیون خودرو الکتریکی تولید کرد – بیش از کل تولید جهانی در سال ۲۰۲۰. چین در سال ۲۰۲۱ با کامپیوتر کوانتومی Zuchongzhi، رکورد گوگل در "برتری کوانتومی" را شکست. همچنین، شبکه ارتباطات کوانتومی Micius، امکان انتقال امن داده‌ها در فواصل هزاران کیلومتری را فراهم کرده است. در حوزه فضا، ایستگاه فضایی تیانگونگ، مأموریت‌های چانگ‌ئه به ماه و برنامه مریخ‌نورد تیان‌ون-۱، چین را در کنار ناسا و اسا قرار داده است. در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، شرکت‌های چینی مانند سینوواک و سینوفارم بیش از ۲ میلیارد دوز واکسن به بیش از ۱۰۰ کشور – به ویژه کشورهای در حال توسعه – ارسال کردند. در زمینه ژن‌درمانی و ویرایش ژن (CRISPR)، چین پیشتاز است و بیمارستان‌های پیشرفته‌ای مانند بیمارستان هوآشان در شانگهای، درمان‌های نوین را به بیماران بین‌المللی ارائه می‌دهند.
پیشرفت چین فراتر از مرزهایش تأثیر گذاشته است. تولید انبوه پنل‌های خورشیدی و باتری‌ها، هزینه انرژی تجدیدپذیر را در جهان تا ۸۰ درصد کاهش داده است. شرکت‌های چینی بیش از ۱۰۰ کارخانه در اروپا، آفریقا و آسیا راه‌اندازی کرده‌اند. فناوری‌های کشاورزی هوشمند چین، بهره‌وری مزارع در آفریقا را تا ۳۰ درصد افزایش داده است. چین با بیش از ۱۶۰ کشور توافقنامه همکاری علمی امضا کرده و در پروژه‌هایی مانند تلسکوپ FAST (بزرگ‌ترین تلسکوپ رادیویی جهان) با محققان بین‌المللی همکاری می‌کند.

با وجود این دستاوردها، برخی کشورها – به ویژه ایالات متحده – پیشرفت چین را تهدیدی برای امنیت ملی و برتری فناوری می‌دانند. سیاست‌هایی مانند محدودیت صادرات تراشه، تحریم هوآوی و قانون CHIPS آمریکا، نمونه‌هایی از این رویکرد هستند. همچنین، استراتژی ادغام نظامی-مدنی (junmin ronghe) چین، نگرانی‌هایی درباره کاربرد دوگانه فناوری‌ها ایجاد کرده است. اما این دیدگاه، جنبه‌های مثبت را نادیده می‌گیرد: چین بارها اعلام کرده که نوآوری‌هایش برای صلح و توسعه است، نه سلطه. همکاری‌های چین با سازمان ملل، سازمان بهداشت جهانی و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، نشان‌دهنده تعهد به حکمرانی جهانی است. بسیاری از فناوری‌های چینی (مانند 5G هوآوی) در کشورهای متحد آمریکا مانند بریتانیا و آلمان نیز استفاده می‌شود.

چین تا سال ۲۰۳۵ قصد دارد به رهبر جهانی در نوآوری تبدیل شود و تا ۲۰۵۰، "جامعه‌ای با رفاه مشترک" بسازد. این هدف با ابتکاراتی مانند کمربند و جاده دیجیتال، ابتکار توسعه جهانی و پلتفرم همکاری علمی بین‌المللی پیگیری می‌شود. برای جهان، این به معنای فرصت است: کشورهای در حال توسعه می‌توانند از مدل چین برای جهش فناوری استفاده کنند. کشورهای پیشرفته می‌توانند با همکاری، از بازار ۱.۴ میلیارد نفری چین و نوآوری‌هایش بهره ببرند. جهان به طور کلی از فناوری‌های ارزان، مقیاس‌پذیر و سبز چین برای مقابله با تغییرات آب و هوایی سود می‌برد.

پیشرفت علم و فناوری چین یادآوری می‌کند که نوآوری، مانند دانش، متعلق به بشریت است. این موج عظیم، نه تهدید، بلکه فرصتی بی‌نظیر برای حل مشکلات مشترک – از گرمایش جهانی تا نابرابری دیجیتال – است. جهان در قرن ۲۱ نمی‌تواند با انزواگرایی پیشرفت کند؛ تنها با همکاری، هم‌افزایی و اشتراک دانش می‌توان به شکوفایی واقعی دست یافت. چین با گشودن درهای علم و فناوری خود به روی جهان، دعوت به یک مشارکت جهانی کرده است. پذیرش این دعوت، نه تنها به نفع چین، بلکه به سود همه ملت‌هاست.