بازی سیاسی مجلس یازدهم

دیپلماسی ایرانی –نمایندگان مجلس شورای اسلامی در جلسه روز دوشنبه هفته جاری با ۱۹۶ رای موافق، ۶ رای مخالف و ۴ رای ممتنع از ۲۱۷ نماینده حاضر در صحن علنی مجلس طرح اقدام فوری برای لغو تحریم‌ها یک فوریت این طرح را تصویب کردند. در این طرح آمده است که سازمان انرژی اتمی موظف است ظرف مدت دو ماه پس از تصویب این قانون، سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تاسیسات شهید علی محمدی فردو تولید و در داخل کشور ذخیره کند. همچنین در جهت تحقق ظرفیت یکصد و نود هزار سو غنی سازی، سازمان انرژی اتمی، مکلف است پس از تصویب این قانون، ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح آمیز کشور، به میزان ماهانه حداقل ۵۰۰ کیلوگرم افزایش دهد. مضافا این سازمان مکلف است ظرف مدت ۳ ماه عملیات نصب، تزریق گاز، غنی سازی و ذخیره سازی مواد را تا درجه غنای مناسب، با حداقل ۱۰۰۰ عدد ماشین (m۲-IR) در بخش زیرزمینی تاسیسات شهید احمدی روشن نطنز آغاز کند. در همین بازه زمانی، هرگونه عملیات غنی سازی و تحقیق و توسعه با ماشین های (۶-IR) را به تاسیسات شهید علی محمدی فردو منتقل کرده و عملیات غنی سازی را با حداقل ۱۶۴ ماشین از این نوع آغاز نموده و آن را تا انتهای سال ۱۳۹۹ به ۱۰۰۰ ماشین توسعه دهد. اینها علاوه بر آن است که سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه دارد، راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک را که به موجب برجام در حال بازطراحی و بهینه سازی می باشد، ظرف مدت ۴ ماه از تاریخ تصویب این قانون با برنامه زمانبندی معین از طریق احیای قلب راکتور به شرایط قبل از برجام برگرداند. بر اساس این طرح، دولت موظف است بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، ظرف مدت ۲ ماه از تصویب این قانون، دسترسی های نظارتی فراتر از پروتکل الحاقی بر اساس برجام را متوقف کند. کما این که پس از ۳ ماه از تصویب این قانون، اگر روابط بانکی ایران در اروپا و میزان خرید نفت توسط آنها از ایران به شرایط عادی و رضایت بخش بازنگشته باشد، دولت مکلف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نماید. اما اهدف نمایندگان مجلس از تلاش برای تصویب این طرح چیست؟ آیا آنگون که برداشت می شود پیشنهاد این طرح، تکاپوی نمایندگان برای سنگ اندازی در مذاکرات احتمالی آتی تهران – واشنگتن است؟ جدیت مجلس برای تصویب این طرح تا جایی پیش رفته است که نمایندگان در طرح مذکور مجازات طبقات ۴ تا ۷ طبقات مجازات تعزیری قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ را برای ممانعت از اجرای مفاد و بندهای این طرح از سوی هر نهاد و فردی در نظر گرفته اند؟ اما به واقع اهدف نمایندگان مجلس از تلاش برای تصویب این طرح چیست؟ آیا آنگونه که در سطح رسانه ای و محافل سیاسی داخلی و خارجی مطرح می شود پیشنهاد این طرح، تکاپوی نمایندگان برای سنگ اندازی در مذاکرات احتمالی آتی تهران – واشنگتن است؟ پاسخ به سوالات، موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با محسن جلیلوند، استاد و کارشناس روابط بین الملل است که در ادامه از نظر می گذرانید:

دوشنبه هفته جاری بود که نمایندگان مجلس شورای اسلامی با یک فوریت طرح اقدام فوری برای لغو تحریم‌ها با ۱۹۶ رای موافق، ۶ رای مخالف و ۴ رای ممتنع از ۲۱۷ نماینده حاضر در صحن علنی تصویب کردند؛ طرحی که به موجب ان سازمان انرژی اتمی موظف است ظرف مدت دو ماه پس از تصویب این قانون، سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تاسیسات شهید علی محمدی فردو تولید و در داخل کشور ذخیره کند. همچنین در جهت تحقق ظرفیت یکصد و نود هزار سو غنی سازی، سازمان انرژی اتمی، مکلف است پس از تصویب این قانون، ظرفیت غنی سازی و تولید اورانیوم غنی سازی شده با سطح غنای متناسب هر یک از مصارف صلح آمیز کشور، به میزان ماهانه حداقل ۵۰۰ کیلوگرم افزایش دهد. مضافا این سازمان مکلف است ظرف مدت ۳ ماه عملیات نصب، تزریق گاز، غنی سازی و ذخیره سازی مواد را تا درجه غنای مناسب، با حداقل ۱۰۰۰ عدد ماشین (m۲-IR) در بخش زیرزمینی تاسیسات شهید احمدی روشن نطنز آغاز کند. در همین بازه زمانی، هرگونه عملیات غنی سازی و تحقیق و توسعه با ماشین های (۶-IR) را به تاسیسات شهید علی محمدی فردو منتقل کرده و عملیات غنی سازی را با حداقل ۱۶۴ ماشین از این نوع آغاز نموده و آن را تا انتهای سال ۱۳۹۹ به ۱۰۰۰ ماشین توسعه دهد. اینها علاوه بر آن است که سازمان انرژی اتمی ایران وظیفه دارد، راکتور ۴۰ مگاواتی آب سنگین اراک را که به موجب برجام در حال بازطراحی و بهینه سازی می باشد، ظرف مدت ۴ ماه از تاریخ تصویب این قانون با برنامه زمانبندی معین از طریق احیای قلب راکتور به شرایط قبل از برجام برگرداند. بر اساس این طرح، دولت موظف است بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، ظرف مدت ۲ ماه از تصویب این قانون، دسترسی های نظارتی فراتر از پروتکل الحاقی بر اساس برجام را متوقف کند. کما این که پس از ۳ ماه از تصویب این قانون، اگر روابط بانکی ایران در اروپا و میزان خرید نفت توسط آنها از ایران به شرایط عادی و رضایت بخش بازنگشته باشد، دولت مکلف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نماید. ارزیابی شما از اهدف نمایندگان مجلس از تلاش برای تصویب این طرح چیست؟ آیا آنگونه که برداشت می شود پیشنهاد این طرح، تکاپوی نمایندگان برای سنگ اندازی در مذاکرات احتمالی آتی تهران – واشنگتن است؟

برای اهداف نمایندگان از پیشنهاد این طرح یک فوریتی می توان به عوامل و پارامترهای متعددی اشاره کرد که هم از حوزه دیپلماسی و سیاست خارجی و هم از حوزه سیاست داخلی نشات می گیرد. به عبارت دیگر با توجه به افزایش میزان تحریم ها و شدت گیری سیاست فشار حداکثری ایالات متحده آمریکا، جمهوری اسلامی ایران این بار با محوریت مجلس شورای اسلامی درصدد پاسخ گویی به این فشارها و انجام یک واکنش تقابلی است. لذا بنا به به گفته صریح مقامات کاخ سفید که از گزارش های آژانس بین المللی انرژی اتمی به دست آمده است، ایران بعد از عملیاتی کردن گام های کاهش تعهدات برجامی در بازه های زمانی ۶۰ روزه، این بار سعی می کند نقطه گریز هسته ای خود را از یک سال به کمتر از دو ماه کاهش دهد؛ نقطه گریزی که در سایه برجام حدود یک سال ارزیابی می شدو لذا اگر این گزاره نزدیک به واقعیت باشد برنامه های جمهوری اسلامی ایران، نه تنها یک خطر سیاسی و دیپلماتیک، بلکه یک تهدید امنیتی برای کل جهان به شمار می رود. البته طرح مذکور نمایندگان ممجلس می‌تواند موید این گزارش آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و گفته‌های مقامات کاخ سفید باشد. خصوصاً که شما صراحتا اشاره کردید در طرح نمایندگان مجلس به بازه ی زمانی دو ماهه از زمان تصویب این طرح برای انجام اقدامات لازم از سوی سازمان انرژی اتمی و همچنین دولت اشاره شده است. چون زمانی که به موجب طرح مذکور سازمان انرژی اتمی موظف است ظرف مدت دو ماه پس از تصویب این قانون، سالانه به میزان حداقل ۱۲۰ کیلوگرم اورانیوم با غنای ۲۰ درصد در تاسیسات شهید علی محمدی فردو تولید و در داخل کشور ذخیره کند، یعنی عملا تهران به دنبال اجرایی کردن نقطه گریز هسته ای در بازه دو ماهه است. ولی نکته اینجاست که همین یک بند طرح کافی است که جامعه جهانی از اروپایی‌ها و ایالات متحده آمریکا تا روسیه و چین را در یک جبهه واحد علیه جمهوری اسلامی ایران قرار دهد. چون در این صورت عملاً اقدامات و برنامه‌های هسته‌ای تهران دیگر صلح آمیز تلقی نمی شود. غنی سازی ۲۰ درصد جزو خطوط قرمزی است که عملاً طرف‌های برجامی با آن چالش‌های اساسی دارند. چون این مسئله مغایر با امنیت جهانی و به خصوص امنیت اسرائیل به شمار می رود که نفطه حساس مشترک تمام اعضای برجام به شمار می رود. از طرف دیگر این نکته را هم باید مد نظر قرار داد که به واسطه اقتضائات سیاسی داخلی در کشور در سایه انتخابات ۱۴۰۰ این احتمال هم وجود دارد که جریان اصولگرایی داخلی برای تحت الشعاع قرار قرار دادن هر گونه امکان مذاکره احتمالی میان دولت با ایالات متحده آمریکا تا زمان برگزاری انتخابات، سعی می کند فضای داخلی را به سمت یک فضای رادیکال سیاسی پیش ببرد. چرا که در این شرایط عملاً جریان میانه‌رو، مستقل و همچنین حامیان دولت در یک حاشیه قرار خواهند گرفت.

اما فارغ از تمامی مسائل یاد شده نکته بسیار مهمی که در این میان نباید فراموش کرد این است که علیرغم ادعای دموکرات ها و به خصوص جو بایدن در رابطه با بازگشت به برجام و لغو بخشی از تحریم های ایالات متحده در سایه رسیدن به قدرت و یا تشدید فشار حداکثری در صورت پیروزی دونالد ترامپ، هدف مشترک ساختار سیاسی در آمریکا رساندن ایران به این نقطه گریز هسته‌ای است و قطعاً این طرح مد نظر نمایندگان مجلس شورای اسلامی می‌تواند کاتالیزور این گریز هسته‌ای باشد. لذا به نظر می‌رسد انجام این دست اقدام و عملیاتی کردن آن فراتر از حوزه اختیارات مجلس شورای اسلامی باشد. چون این مسائل جزو حساسیت های جدی دیپلماتیک، سیاسی و امنیتی جمهوری اسلامی ایران تلقی می‌شود و اتخاذ مواضع اساسی و راهبردی در رابطه با فهالیت های هسته ای به مقام معظم رهبری و شورای عالی امنیت ملی بازمی‌گردد. پس پیشنهاد این طرح، تصویب یک فوریت آن و حتی تصویب آن در صحن برای تبدیل شدن به قانون یک موضوع است و اجرایی و عملیاتی شدن آن از طرف دولت و سازمان انرژی اتمی نیز مسئله دیگری است که نیاز به ابزارها و بسترهای متعددی دارد. لذا صرفا به واسطه تصویب یک فوریت این طرح و حتی تصویب آن به صورت قانون نمی تواند دلیل و حجتی براجرایی شدن آن از سوی دولت باشد. پس چه طرح مد نظر مجلس در راستای پاسخگویی به اقدام ایالات متحده آمریکا پیرامون فشار به جمهوری اسلامی ایران باشد و یا بازی سیاسی اصولگرایان برای انتخابات ۱۴۰۰ مبنی بر تحت الشعاع قرار دادن هر گونه احتمال مذاکره میان دولت با واشنگتن، عملیاتی کردن بندهای این طرح در صورت تصویب، مسئله ای است که به نظر می‌رسد در کوتاه مدت روی نخواهد داد. چون اجرایی شدن آن فراتر از اختیارات مجلس است.

با این وجود و بر خاف باور تحلیل شما در طرح مذکور قید شده است که مستنکفین از اجرای این قانون به تناسب، امتناع یا ممانعت از اجراء به طبقات ۴ تا ۷ طبقات مجازات تعزیری قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۹۲ محکوم می شوند. آیا این بند هم ذیل تحلیل شما همان بلوف سیاسی مجلس و بازی سیاسی نمایندگان محسوب می شود؟

قطعاً چنین است. چرا که اساساً این تهدید در راستای همان نگاه کلان تر یک بازی سیاسی است. زمانی که بندهای ک طرح هنوز به صورت قاون تصویب نشده است و حتی در صورت تصویب هم اجرایی شدنش با موانع جدی رو به رو است، عملاً خود گزاره تهدید به مجازات هم در این طرح مذکور فقط یک بلوف است. درست است یک فوریت این طرح از جانب مجلس تصویب شده است، اما به نظر من تمامی این اقدامات، تکاپوها و تلاش های نمایندگان صرفا اقدامی سمبلیک است. چون همان گونه که اشاره کردم قطعاً تصمیمات جدی و راهبردی در حوزه فعالیت های هسته ای در شورای عالی امنیت ملی و طبق مواضع و موازین رهبری اتخاذ می شود. 

با توجه به نکاتی که اشاره کردید اساساً در صورت پیروزی جو بایدن در انتخابات تا چه اندازه این طرح می تواند مانع جدی برای مذاکرات احتمالی میان ایران و ایالات متحده آمریکا تلقی شود؟ از طرف دیگر با در نظر گرفتن بندهای این طرح عملا وضعیت پرونده فعالیت هسته‌ای ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و شورای حکام چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد، خصوصا که بر اساس این طرح، دولت موظف است بر اساس بندهای ۳۶ و ۳۷ برجام، ظرف مدت ۲ ماه از تصویب این قانون، دسترسی های نظارتی فراتر از پروتکل الحاقی بر اساس برجام را متوقف کند. کما این که پس از ۳ ماه از تصویب این قانون، اگر روابط بانکی ایران در اروپا و میزان خرید نفت توسط آنها از ایران به شرایط عادی و رضایت بخش بازنگشته باشد، دولت مکلف است اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی را متوقف نماید؟

همانگونه که اشاره کردم قطعاً موانع جدی برای تصویب این طرح و یا حتی در صورت تصویب، اجرایی شدن آن وجود دارد. چون این قبیل اقدامات و بندهایی که در این طرح از سوی نمایندگان مجلس مطرح شده است در حیطه اختیارات قوه مقننه نیست، بلکه رهبری و شورای عالی امنیت ملی بنا به صلاح دید در این خصوص تصمیم‌گیری لازم را انجام خواهند داد. ولی حتی اگر طرح نهایتاً وارد فاز عملیاتی شود قطعاً بستر برای اجماع جهانی علیه جمهوری اسلامی ایران در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و هم در شورای حکام آژانس به وجود خواهد آمد و عملاً پرونده فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای وارد فاز سیاسی و امنیتی خواهد شد. در این صورت پرونده ایران به شورای امنیت خواهد رفت تا در این خصوص تصمیم گری لازم صورت گیرد.

پس با این تفاسیر اگر طرح تصویب و اجرایی شود عملا مرگ برجام رقم خورده است؟ آیا می توان ذیل این نکته عنوان کرد که نمایندگان با این طرح به دنبال دفن کردن توافق هسته ای هستند؟

دو نکته بسیار مهم در پاسخ به این سوال مهم شما وجود دارد؛ اول این که در یک نگاه بیرونی به نظر می‌رسد این طرح از دید اروپایی ها و ایالات متحده آمریکا یک باج خواهی سیاسی، دیپلماتیک و اقتصادی از سوی جمهوری اسلامی ایران است. فارغ از اینکه سیاست فشار حداکثری ایالات متحده آمریکا و تحریم‌های کاخ سفید و نیز تعلل اروپایی ها در عمل به تعهداتشان این امتیاز را به ایران می‌دهد که دست به اقداماتی برای تقابل بزند، اما نباید نسبت به تبعات و آثار مخرب هرگونه اقدامی در چارچوب این طرح غافل بود. ببینید در حال حاضر پرونده فعالیت‌های هسته‌ای و به خصوص برجام در قالب یک ریسمانی است که هر لحظه امکان پاره شدن آن وجود دارد، اما اروپا سعی ندارد این ریسمان را از طرف خود پاره کند، بلکه می‌خواهد با ایجاد شرایط و فشار لازم به ایران و همچنین ایجاد پیچیدگی و ابهام در پرونده برجامی، تهران را به این سمت و سو بکشاند که ریسمان برجام را پاره کند تا در نهایت اروپا عملاً جمهوری اسلامی ایران را عامل مرگ برجام معرفی کند. این طرح مجلس شورای اسلامی این امکان را به اروپایی ها می دهد. از طرف دیگر بعد از خروج دونالد ترامپ از برجام عملاً مرگ توافق هسته ای رقم خورد و بعد از آن مسئله متعهد شدن اروپایی ها، شکل گیری اس پی وی و نهایتا اینستکس، عملیاتی شدن سیاست کاهش تعهدات برجامی، گره زدن توافق هسته ای به توان موشکی و دیپلماسی منطقه ای و دیگر مسائل باعث شده است که اکنون برجام با خیلی از مسائل حاشیه ای و جانبی درگیر شود و از حَیِّز انتفاع ساقط شود. لذا احتمال کاهش همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، اعمال محدودیت نظارت و بازرسی و حتی خروج از ان پی تی هم شرایط از این پیچیده تر نمی کند و فقط و فقط به عملیاتی شدن توسعه مدنظر اروپا و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی کمک می‌کند تا از این طریق عملاً ایران به عنوان عامل مرگ برجام و سیاسی شدن پرونده ایران در آژانس و شورای حکام معرفی شود.