سودان؛ تجربه جاری در تلاش برای عادیسازی روابط با آمریکا و اسرائیل

نویسنده: سید قاسم ذاکری کارشناس مسائل بین المللی و غرب آسیا            

دیپلماسی ایرانی: در پرتو تلاش های اخیر برخی رژیم های عربی برای عادیسازی روابطشان با اسرائیل و مبادله هیات های دیپلماتیک با رژیم اشغالگر قدس برخی در داخل ایران، به نظام اسلامی توصیه می کنند تا بجای واکنش علیه اقدام رژیم های عربی یاد شده با اغتنام از فرصت و برای حل مشکلات کشور از جمله رفع تحریم ها وارد گفت وگو با آمریکا شده و حتی مانند رژیم های عربی اقدام به عادیسازی روابط ایران با اسرائیل کند! این افراد که معمولا سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران را احساسی، آرمانی و ایدئولوژیک توصیف می کنند بر این تصور و خیال هستند که حل مشکلات ایران با غرب و اسرائیل از جمله رفع تحریم ها راه حل ساده ای دارد! 

اگر از تجارب اخیر تجزیه و جنگ داخلی در یوگسلاوی سابق و لیبی که ناتو عامل آنها بوده است بگذریم همچنین از تجارب تلخ دخالت نظامی آمریکا و انگلیس در عراق و افغانستان و بی حاصلی عادیسازی روابط اسرائیل با کشورهای مصر، اردن، خودگردان فلسطینی و موریتانی طی 41 سال گذشته هم بگذریم خوب است برای ارزیابی صحت ادعای آنهائی که سیاست خارجی و منطقه ای کشورمان را غیر عقلانی، آرمانی و احساسی تلقی می کنند تجربه جاری در سودان یعنی تلاش مسئولان این کشور برای عادیسازی روابط با آمریکا و اسرائیل را مثال بیاوریم تا طبق آن مشخص شود آیا سیاست خارجی ایران احساسی و ایدئولوژیک و آرمانی است یا اینکه چنین مدعیانی علاوه بر اینکه کمترین شناختی از ماهیت نظام اسلامی در ایران و ماهیت نزاع در منطقه ندارند همچنین هیچ اطلاعی نیز از ماهیت سیاست بین الملل، واقعیت های آمریکا و اسرائیل و روندهای حاکم بر تصمیم سازی در آمریکا و اسرائیل ندارند هر چند این مدعیان در مقابل مصادیق و واقعیات بارز، ملموس و غیر قابل انکار در سیاست بین الملل منفعلانه دم از توهم توطئه می زنند و البته توان ارائه هیچ توضیحی برای دخالت نظامی ویرانگر آمریکا در عراق و افغانستان و صرف تریلیونها دلار در این کشورها توسط آمریکا طبق سنجه و معیار عقلانیت (rationalism) مورد ادعای آمریکا را نیز ندارند.

هر چند کشور سودان برای مدتی جزء محور مقاومت در منطقه بوده است که به تدریج از سال 2014 از این محور جدا شد ولی روابط سودان با آمریکا بر خلاف روابط ایران و آمریکا (و با وجود حمله نظامی آمریکا علیه سودان در دوره بیل کلینتون) هیچگاه قطع نشد و سودانی ها از زمان بوش پسر تا زمان حاضر همواره برخی همکاری های امنیتی با آمریکا در قالب مبارزه با تروریسم داشته اند. سودان از دهه 90 میلادی یعنی از زمان حکومت کلینتون در آمریکا تا سال های پس از آن همواره به بهانه های گوناگون از جمله حمایت از تروریسم و نقض حقوق بشر در فهرست تحریمی آمریکا و اروپا قرار گرفت؛ این کشور بمنظور دریافت کمک اقتصادی از سعودی و امارات عربی متحده همچنین به امید خارج شدن از فهرست سیاه آمریکا و رفع تحریم های آمریکا علیه این کشور از سال 2014 اقدام به اعزام نیرو به جنگ یمن همچنین قطع همه جانبه روابط خود با ایران کرد و صراحتا خود را از مساله فلسطین و قدس شریف کنار کشید! تنها دستاورد دولت سودان از این اقدامات دریافت مقداری پول (500 میلیون تا یک میلیارد دلار در ازای قطع روابط با ایران) همچنین دریافت مقداری پول از سعودی و امارات در ازای اعزام نفرات پرشمار سرباز به جنگ یمن بوده است که طبیعتا این پولها هیچ کمکی به حل مشکلات اقتصادی و معیشتی سودان نکرد. در نتیجه عمر البشیر حاکم سودان در فروردین 1398 خود قربانی سیاست رویکرد به سعودی و امارات شده و بر اثر شورش های مردمی و کودتای نظامی هدایت شده از طرف سعودی و امارات از قدرت ساقط شده و به زندان افتاد! دولت موقت انتقالی و شورای نظامی حاکم بر خارطوم مدتی است به زعم خود برای حل مشکلات اقتصادی سودان از جمله رفع تحریم های آمریکا علیه این کشور به فکر عادیسازی روابط با اسرائیل افتاده است! حاکمان سودان پس از کنار کشیدن خود از قضیه فلسطین و ابراز دشمنی های آشکار علیه ایران بلکه مشارکت فعالانه در جنگ یمن و سرنگونی و زندانی و محاکمه کردن عمر البشیر به عنوان سمبل سیاست های نزدیکی به محور مقاومت، انتظار داشتند بزودی مورد عفو و اغماض واشنگتن قرار بگیرند و به سرعت از فهرست تحریم های آمریکا خارج شوند! واقعیت در صحنه این است که جدا شدن از محور مقاومت نه کمکی به حل مشکلات اقتصادی و معیشتی سودان کرده و نه باعث حل مشکلات امنیتی و پایان جنگ های داخلی در مناطق مختلف سودان از جمله دارفور، نیل آبی و ناحیه کوردوفان شده است! حاکمان سودان پس از سال ها تلاش برای قرار گرفتن در محور آمریکا و عربستان در خاورمیانه و قاره آفریقا، تمامی امیدشان به سفر مایک پومپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا به خارطوم در شهریور ماه سال جاری بود تا به قول معروف انتظارات چند ساله آنها برای خارج شدن سودان از فهرست تحریم های آمریکا برآورده شود؛ سفری که مستقیما از اسرائیل به خارطوم پایتخت سودان انجام گرفت! 

عمر قمر الدین سرپرست وزارت خارجه سودان در دولت موقت و انتقالی این کشور که ظاهرا از نتایج سفر پومپئو به خارطوم مایوس و عصبانی شده است پس از پایان سفر مزبور در مصاحبه اختصاصی با روزنامه سودانی «التیار» صراحتا گفت مایک پومپئو در سفرش به خارطوم، حل هر مشکلی از جمله خارج ساختن سودان از فهرست تحریم های آمریکا را منوط به عادیسازی روابط سودان با اسرائیل بلکه اعلام نظر اسرائیل کرده است! سرپرست وزارت امور خارجه سودان در این مصاحبه همچنین گفته است وقتی عبدالفتاح برهان، حاکم نظامی و رئیس شورای انتقالی سودان از مایک پومپئو درباره نفع اقتصادی سودان از عادیسازی روابط با اسرائیل و خارج شدن سودان از فهرست تحریم های آمریکا سوال کرده پومپئو صراحتا پاسخ داده است که آمریکا درباره هر موضوعی پیرامون سودان از جمله خارج ساختن این کشور از فهرست سیاه آمریکا با اسرائیل رایزنی خواهد کرد! عمر قمرالدین همچنین اضافه کرده است که مایک پومپئو هیچ سقف زمانی معینی برای خارج ساختن سودان از فهرست تحریم های آمریکا تعیین نکرده و درباره کمک های اقتصادی آمریکا به سودان از جمله بخشش بدهی های کلان سودان به آمریکا هم هیچ موضوع قابل ذکری بیان نکرده است! بنا به گفته سرپرست وزارت امور خارجه سودان، مایک پومپئو در ملاقات با مسئولان سودانی گفته که لازم است برای خارج ساختن سودان از فهرست تحریم های آمریکا، افکار عمومی مردم آمریکا هم قانع شوند! نشریه آمریکائی فورین پالیسی در این رابطه به نقل از نمایندگان دو مجلس آمریکا مدعی شده که پومپئو به سودانی ها گفته که لازم است برای جلب رضایت مردم آمریکا، دولت سودان 335 میلیون دلار غرامت به خانواده قربانیان آمریکائی کشته شده در بمب گذاری سفارتخانه های آمریکا در کنیا و تانزانیا و ناو آمریکائی یو اس اس کول در آب های یمن بپردازد! موضوعاتی که القاعده عامل آنها بوده و هیچ ارتباطی با حکومت سودان نداشته است! 

از بد روزگار سودان در شهریور ماه سال جاری با سیلی بی سابقه و ویرانگر مواجه شد! سیلی که میلیاردها دلار خسارت به این کشور فقیر آفریقائی وارد آورد! دولت سودان پس از وقوع سیل مزبور برای مدت 3 ماه حالت فوق العاده در سرتاسر کشور برقرار کرد. همچنین به دنیا اعلام کرد که سودان بر اثر این سیل ویران شده است و نیاز به هر نوع کمک خارجی دارد! 

هر چند مسئولان سودانی از اواخر حکومت عمر البشیر تاکنون پیوسته گفته اند که حاضرند تنها در ازای دریافت امتیازات اقتصادی، روابط سودان با اسرائیل را عادی کنند ولی بدیهی است که حاکمان فعلی در سودان که غالبا از تابعیت کشورهای غربی برخوردار هستند و خانواده و سرمایه خود را در خارج از سودان نگه داشته و هر زمان آماده فرار از سودان هستند ناچارند راه طی شده چند سال اخیر را بدون دریافت هیچگونه چشمداشت وما به ازای اقتصادی از آمریکا، اروپا یا اسرائیل ادامه دهند و تن  به عادیسازی روابط با اسرائیل بدهند! هر چند حاکمان سودان فراموش کرده اند که عراق 13 سال پس از سرنگونی صدام و اشغال نظامی این کشور توسط آمریکا از ذیل فصل هفتم منشور سازمان ملل و فهرست تحریمی آمریکا خارج شد ولی بر خلاف مسئولان سودانی، مسئولان در کاخ سفید پس از تجارب اخیر حیف و میل شدن تریلیونها دلار پول و سرمایه آمریکائی در عراق و افغانستان، اینک به دقت مراقب هستند که زین پس یک سِنت پول اضافی در آفریقا یا جاهای دیگر دنیا خرج نکرده و فقط در جایی ریسک نظامی گری را بپذیرند که مانند لیبی هم بابت فروپاشی نظام دفاعی آن کشور مطمئن شده باشند و هم پول های کلانی عایدشان شود. آمریکائی ها همچنین یاد گرفته اند صرف تریلیون ها دلار در عراق و افغانستان نه تنها برطرف کننده دشمنی عمیق مردم در این کشورها با آمریکا نبوده بلکه پس از خارج شدن عراق از فهرست تحریم های آمریکا و سازمان ملل، به تازگی آمریکا با موج تازه تری از کینه و دشمنی مردم عراق علیه واشنگتن مواجه شده است! تصور می شود وقتی مسئولان سودانی درباره مشکلات عادیسازی روابط کشورشان با اسرائیل صحبت کنند آنگاه مسئولان آمریکا و اسرائیل اولا به راحتی از امارات عربی متحده خواهند خواست بخاطر وقوع سیل اخیر به سودان کمک مالی کند ثانیا برای حاکمان سودان توضیح خواهند داد که هیچ کشور آفریقائی بابت عادیسازی روابطش با اسرائیل هیچ پول اضافی دریافت نکرده است و آمریکا و اسرائیل هم مسئول انواع و اقسام مشکلات در کشورهای فقیر آفریقائی نیستند! هر چند ما ایرانی ها در اینجا حاضریم یک تجربه خود را به صورت رایگان در اختیار سودانی ها بگذاریم و آن اینکه حتی در صورت برطرف شدن ظاهری و رسانه ای تحریم های آمریکا علیه سودان بسیار محتمل است مانند اواخر دوره اوباما که برجام امضا شد و ظاهرا تمامی تحریم ها علیه ایران برطرف شد آنگاه بانک ها و موسسات اقتصادی آمریکائی و اروپائی نه بخاطر تحریم بلکه به بهانه ریسک بالای کار اقتصادی با سودان و مشکلات بانک های سودانی عملا همان رفتار دوره طولانی تحریم علیه سودان را ادامه بدهند آنگاه درست مانند تجربه ایران پس از برجام به سودانی ها گفته خواهد شد تحریم که نیستید ولی هیچ کس را هم نمی توانیم مجبور به کار اقتصادی با سودان کنیم! 

سودان طی سال های دهه 90 میلادی تاکنون بارها به خاطر کوتاه آمدن در مقابل آمریکا و اروپا ضرر کرده است چنانکه جدائی جنوب سودان از سرزمین مادری، گسترش جنگ های داخلی در مناطق گوناگون سودان و تشدید فشارهای اقتصادی و معیشتی بر این کشور آفریقائی به خاطر تحریم های آمریکا و اروپا از جمله نتایج کوتاه آمدن در مقابل غرب به امید حل مشکلات اقتصادی و امنیتی کشور بوده است. 

پیرامون ماهیت دشمنی ذاتی اسرائیل با سودان کافی است فقط به عنوان مُشت نمونه خروار به گزارش منتشر شده در نشریه الاهرام استراتژیک شماره 169 مورخ ژانویه 2009 با عنوان «راهبرد اسرائیل در سودان» اشاره کنیم که توسط هانی رُسلان، کارشناس امور سودان در موسسه الاهرام مصر نوشته شده است. در این گزارش که بر اساس گزارش رسمی و منتشر شده توسط آوی دیختر، وزیر وقت امنیت اسرائیل در دسامبر 2008 تهیه شده به مهمترین اهداف، برنامه ها و اقدامات اسرائیل در سودان اشاره شده است. شایان ذکر است وزیر وقت امنیت اسرائیل در پایان سال 2008 به انتشار گزارش رسمی پیرامون راهبرد اسرائیل در مقابل دشمنانش اقدام کرد که در این گزارش راهبرد تنظیم شده رژیم اشغالگر قدس در مقابل تک تک کشورهای عربی و ایران منتشر شد. بنابراین موسسه الاهرام در آن زمان اقدام به انتشار متن اسرائیلی مزبور در شماره های مختلف نشریه اهرام استراتژیک کرد. در سند رسمی اسرائیلی یاد شده پیرامون سودان ابتدا به راهبرد قدیمی و سنتی اسرائیل یعنی تلاش برای تضعیف کشورهای بزرگ عربی اشاره شده و گفته شده است سودان به خاطر وسعت، جمعیت، زیبائی جغرافیائی و ژئوپولیتیک و امکانات طبیعی از ظرفیت تبدیل شدن به قدرت منطقه ای در آفریقا، جهان عرب و حوزه نیل برخوردار است بنابراین منافع اسرائیل در جهت تضعیف و تجزیه سودان قرار دارد! در این سند به تلاش های موثر و نقش برجسته اسرائیل برای جدا ساختن جنوب سودان از سرزمین مادری (موضوعی که نهایتا در سال 2011 محقق شد) همچنین راهبرد لزوم جدا شدن استان دارفور از سودان و کمک های اسرائیل به جدائی طلبان دارفور اشاره شده است. علاوه بر مطالب تصریح شده در سند اسرائیلی مزبور بر مردم آفریقا آشکار است که اسرائیل اولین تامین کننده اسلحه در تمامی جنگ های داخلی و محلی در آفریقاست. طبق راهبرد مشترک آمریکا، اروپا و اسرائیل همچنین لازم است اختلافات مرزی سودان با سودان جنوبی مخصوصا در مناطق نفت خیز مورد منازعه به نفع حکومت غیر اسلامی در سودان جنوبی حل و فصل شود. 
  
برآورد غالب در آفریقا تبدیل شدن وضعیت سودان در آینده به سناریوئی مشابه سومالی در این قاره است مخصوصا که اسرائیل بر اجرائی شدن این سناریو اهتمام دارد. طبیعی است وقتی همگان انتظار دارند سودان به سومالی دیگری در شاخ آفریقا تبدیل شود آنگاه چه کسی حاضر به اعطای کمک اقتصادی به این کشور فقیر و مصیبت زده خواهد بود؟  

وقتی رفتار دولت سودان طی چند سال اخیر با مقاومت دولت و مردم در سوریه همچنین مواضع و دستاوردهای افتخار آمیز جمهوری اسلامی ایران در مقابل آمریکا مقایسه شود آنگاه ارزش مقاومت دولت سوریه در مقابل حجم عظیم فشارهای جهانی و با وجود تحمل خسارت 450 میلیارد دلاری و آوارگی میلیون ها نفر از مردم این کشور بر اثر جنگ داخلی روشن می شود. نتیجه مقاومت ایران که چاره ای جز آن نبوده و نیست اینک بصورت انزوای آمریکا در سازمان ملل در مقوله بازگشت تحریم ها علیه ایران، موشک باران پایگاه نظامی آمریکا در عراق و ایجاد اختلاف در هیات حاکمه آمریکا در کنار گذارده شدن جان بولتون توسط ترامپ و ایستادگی در مقابل حجم عظیم فشارهای عربی، عبری، اروپائی و آمریکائی نمایان شده است. نتیجه مقاومت ایران مواضع افتخار آمیز مسئولان ایرانی مخصوصا در مجامع جهانی است که صراحتا بیان می کنند کارزار فشار حداکثری علیه ایران درست مانند فشارهای 41 سال گذشته آمریکا و هشت سال جنگ تحمیلی بدون نتیجه خواهد بود. هر چند بدون تردید بار سنگین ایستادگی در مقابل آمریکا درست مانند هشت سال جنگ تحمیلی بر شانه مردم ایران سنگینی می کند ولی حتما نتیجه این مقاومت افزایش قدرت و اعتبار ایران در بلند مدت با اتکای به غیرت و مردانگی ایرانیان خواهد بود.