انتخابات امریکا تعیین کننده سمت و سوی تنش تهران - واشنگتن خواهد بود یا انتخابات ایران؟

دیپلماسی ایرانی - بعد از اقدام آمریکا در فعال کردن مکانیسم ماشه در یک ادعای یکجانبه و اعمال تحریم ها از دوشنبه هفته جاری به نظر می‌رسد تنش تهران - واشنگتن وارد فاز جدیدی شده است. در این میان تقابل قرائت های سیاسی, حقوقی و دیپلماتیک از برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ سبب شده است که تقابل آمریکا با ایران اقتضائی پیچیده پیدا کند؛ اقتضائاتی که در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در آمریکا و همچنین انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در ایران می تواند تعیین کننده سرنوشت تنش دیرینه باشد. در این مینا سوال مهم دیگر ناظر بر این نکته است که انتخابات سوم نوامبر تعیین کننده سمت و سوی تنش تهران واشنگتن خواهد بود یا انتخابات ۱۴۰۰ ؟ پاسخ به این سوال، موضوع گفت وگوی دیپلماسی ایرانی با عبدالرضا فرجی راد، سفیر اسبق ایران در نروژ، استاد ژئوپلیتیک و کارشناس مسائل بین الملل است که در ادامه می‌خوانید:

همزمان با برگزاری نشست مشترک خبری دوشنبه هفته جاری مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، استیو منوچین، وزیر خزانه داری، مارک اسپر، وزیر دفاع، ویلبر راس، وزیر بازرگانی، رابرت اوبرایان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، و کلی کرافت، سفیر آمریکا در سازمان ملل در خصوص اعمال تحریم های گسترده علیه ۲۷ نهاد و فرد مرتبط با برنامه های موشکی و هسته‌ای ایران، ذیل ادعای یکجانبه خود در خصوص فعال شدن مکانیسم ماشه و بازگشت قطعنامه ها و تحریم‌های شورای امنیت، محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه با شرکت در گفت‌وگویی مجازی با فرید زکریا در شورای روابط خارجه در نیویورک عنوان داشت که  جمهوری اسلامی ایران آمادگی تبادل کامل زندانیان را با ایالات متحده دارد. این در حالی است که رئیس دستگاه دیپلماسی دیروز پنج‌شنبه در گفت‌وگویی با خبرگزاری اسپوتینک و در مواضعی مشابه با مواضع روز دوشنبه بیان کرد که ایران حاضر به تبادل زندانیان دوتابعیتی با آمریکا است. از نگاه شما آیا مواضع آقای ظریف در این شرایط شائبه عقب نشینی دیپلماتیک تهران در برابر واشنگتن را در ذهن ایجاد نمی کند؟

خیر به هیچ وجه این گونه نیست. چرا که مسئله تبادل زندانیان ایرانی و آمریکایی که محمد جواد ظریف بر آن تاکید کرد در پاسخ به سوالی بود که در همین رابطه از وی پرسیده شد و دکتر ظریف تنها در مقام پاسخ به آن برامد. 

اما این مواضع، آن هم در این شرایط قدری ذهن ها را به سمت یک انعطاف معنادار می کشاند؟

واقعیت آن است که فارغ از این که ما در چه شرایطی قرار داریم یکی از وظایف مهم دستگاه سیاست خارجی حفظ جان, مال و امنیت تمام شهروندان ایران در تمام کشورها است. خصوصا آن که متاسفانه دولت ایالات متحده آمریکا ذیل پیگیری سیاست فشار حداکثری و نگاه متخاصم و ظالمانه خود در رابطه جمهوری اسبلامی ایران به بهانه‌های واهی مانند همکاری با ایران و دیگر کشورها در دور زدن تحریم‌های ایالات متحده آمریکا افراد متعددی با تابعیت ایرانی را مورد آزار، اذیت، بازداشت و زندانی قرار می‌دهد. اینجاست که دستگاه دیپلماسی باید به وظیفه خود برای آزادی این افراد عمل کند. فارغ از این که کشور در چه شرایط دیپلماتیکی قرار دارد.

افزون بر اعمال تحریم‌های آمریکا در خصوص ۲۷ نهاد و فرد پیرامون فعالیت‌های هسته‌ای و موشکی ایران، وزارت خزانه داری ایالات متحده آمریکا دیروز پنجشنبه با صدور بیانیه‌ای اعلام کرد دو قاضی ایرانی به نام سید محمود ساداتی و محمد سلطانی را در لیست تحریم‌های خود قرار داده است. این وزارت خانه همچنین از تحریم زندان عادل آباد، شعبه یکم دادگاه انقلاب شیراز، زندان ارومیه و زندان وکیل آباد خبر داد. از نگاه شما اساساً این مجموعه تحریم هایی که به خصوص از دوشنبه هفته جاری اعمال شده است می تواند چالشی برای کشور به ویژه در توان موشکی، دفاعی و هسته ای ایجاد کند؟

نمایشی که دوشنبه هفته جاری در نشست مشترک خبری مایک پمپئو، وزیر امور خارجه، استیو منوچین، وزیر خزانه داری، مارک اسپر، وزیر دفاع، ویلبر راس، وزیر بازرگانی، رابرت اوبرایان، مشاور امنیت ملی کاخ سفید، و کلی کرافت، سفیر آمریکا در سازمان ملل شکل گرفت صرفا تلاش تبلیغاتی از سوی دونالد ترامپ برای کسب برگ‌های برنده بیشتر در انتخابات پیش روست. اینکه هر روز برخی از مقامات کاخ سفید و وزارتخانه‌های امور خارجه و یا خزانه داری تعدادی از افراد و نهادهای جمهوری اسلامی ایران را به بهانه های مختلف مورد تحریم قرار دهند و بر طبل ایران‌هراسی می کوبند برای آن است که بتوانند شکست ها و ناکامی های سیاسی و دیپلماتیک دونالد ترامپ در سایه خروج از برجام را به عنوان موفقیت به افکار عمومی آمریکا، آن هم در آستانه انتخابات القا کنند. چون دونالد ترامپ از آغاز دوران ریاست جمهوری چنین عنوان کرده بود که با خروج از برجام، توافق جدیدی با ایران در همه زمینه‌های هسته‌ای، موشکی و نفوذ منطقه‌ای را منعقد خواهد کرد. ولی اکنون و تنها کمی بیش از دو ماه تا برگزاری انتخابات در امریکا، نه تنها خبری از این توافق و مذاکره جایگزین برجام با ایران وجود ندارد، بلکه حتی دستاوردها و امتیازات حداقلی واشنگتن در توافق هسسته ای نیز از بین رفته است. چراکه ایران توانست در ۵ گام کاهش تعهدات برجامی، فعالیت‌های هسته‌ای خود را از سر گیرد و در کنار آن روز به روز شاهد تقویت توان دفاعی و نفوذ منطقه‌ای ایران هستیم. این یک شکست آشکار برای ترامپ در سایه خروج از برجام است. بنابراین دونالد ترامپ سعی می کند واقعیت را وارونه جلوه دهد و به جای پذیرش شکست که می‌تواند ناکامی وی را در انتخابات پیش رو به وجود آورد با اعمال تحریم ها و پیگیری سیاست فشار حداکثری، خود را پیروز مبارزه و تنش با جمهوری اسلامی ایران نشان دهد. به بیان دیگر دونالد ترامپ با زیر سوال بردن سیاست و نگاه اوباما در تلاش است شرایط را طوری جلوه دهد که گویا وی با پیگیری سیاست فشار حداکثری و اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل و شورای امنیت ذیل ادعای یک جانبه خود در خصوص فعال شدن مکانیسم ماشه از دوشنبه هفته جاری، وضعیت ایران را به قبل از برجام و آغاز گفت و گو ها ایران با شش قدرت جهانی بازگردانده است. ÷س ترامپ می خواهد این گونه وانمود کند که اگر چه به توافق مدنظرش با ایران دست پیدا نکرده است، اما اکنون ایران در وضعیتی بدتر از دوران اوباما به واسطه تحریم‌ها و فشارهای کاخ سفید است. حال با توجه به نکات یاد شده و در پاسخ به سوال شما باید عنوان کرده است که اگر چه در نگاهی واقع بینانه امکان دارد اعمال تحریم های آمریکا از دوشنبه هفته جاری وضعیت کشور را قدری دچار التهاب کند, اما چون کشور در طول ۴۰ سال گذشته با شدت و ضعف با تحریم دست به گریبان بوده است توان عبور از این شرایط را دارد. ضمن آنکه به نظر می رسد تحریم های دوشنبه هفته جاری کاخ سفید علیه ۲۷ و نهاد و فرد مربوط به برنامه های موشکی و هسته ای ایران چیز جدیدی نیست و حاصل کمرنگ شدن اعمال تحریم‌ها در چند هفته گذشته است. به بیان دقیق تر کاخ سفید سعی کرده بود در این مدت با کم کردن حجم افراد و شرکت هایی که در لیست تحریم‌های ایالات متحده آمریکا اضافه می‌شوند، با تجمیع، یک لیست پر و پیمانی تحریمی را در نشست مشترک خبری دوشنبه به عنوان تحریم های جدید آمریکا ذیل فعال شدن مکانیسم ماشه و تحریم های سازمان ملل به افکار عمومی و رسانه ها ارائه کند و آن را به عنوان یک دستاورد بزرگ دیپلماتیک جا بزند.

در قرائتی مغایر با قرائت کاخ سفید قرار است ۱۸ اکتبر/ ۲۸ مهرماه تحریم های تسلیحاتی ایران نیز به پایان رسد. حال سوال اینجاست که در برابر ادعای یکجانبه ایالات متحده آمریکا مبنی بر فعال شدن مکانیسم ماشه، احیای قطعنامه های شش گانه شورای امنیت و اعمال مجدد تحریم ها سازمان ملل آیا می توان شاهد همکاری کشورها در خرید و فروش تسلیحات به ایران بود؟ سوال مهمتر ناظر بر این نکته است که آیا ایالات متحده آمریکا به تنهایی دست به توقیف و بازرسی کشتی هایی به مقصد ایران و یا از مقصد ایران در سایه ادعای جانبه خود مبنی بر بازگشت قطعنامه‌های شورای امنیت خواهد زد؟

در این خصوص باید چند نکته بسیار مهم مد نظر قرار داد. اولا این که قرار نیست که بعد از ۲۸ مهر ماه و پایان دوران تحریم های تسلیحاتی ایران در همان لحظه ایران خریدو و فروش تسلیحاتی را در دستور کار قرار دهد. چون پروسه خرید تسلیحاتی ایران از هر کشوری نیاز به مذاکرات، گفت و گوها و رایزنی های گسترده و طولانی مدت دارد. از طرف دیگر در طول ۴۰ سال گذشته کشورهای اروپایی هیچ گاه حاضر به فروش تسلیحات به ایران نبوده اند. لذا در صحنه عمل با پایان یافتن تحریم های تسلیحاتی قرار نیست اروپایی‌ها به ایران سلاح بفروشند. نکته مهم دیگری که در این میان وجود دارد این است که قطعاً ایران در مدت زمان باقی مانده تا برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایالات متحده آمریکا مسئله خرید و فروش تسلیحاتی را عملیاتی نخواهد کرد تا آمریکا بخواهد با اقدامات احتمالی نظیر توقیف کشتی ها آن را به یک پیروزی دیپلماتیک برای ترامپ بدل کند. به ویژه که مسئله خرید تسلیحاتی یک پروسه طولانی مدت است. از طرف دیگر قطعاً کشورهایی مانند چین و روسیه و دیگر بازیگرانی که احتمالاً حاضر به فروش تسلیحات به ایران باشند این اقدام خود را به بعد از تعیین تکلیف انتخابات ریاست جمهوری آمریکا موکول می کنند. پس نه ایران حاضر به خرید تسلیحاتی فوری از کشورهاست و نه برخی بازیگران مانند چین و روسیه حاضرند به سرعت جنگ افزارهای مدنظر ایران را به تهران بفروشند. مضافا خرید و فروش تسلیحاتی هم اقدامی است که بیشتر در یک سکوت سیاسی در حال پیگیری است و نیازی به جنجالی کردن آن وجود ندارد. لذا به نظر می رسد وضعیت تا زمان برگزاری انتخابات از سوی طرفین مدیریت شود. اگر جو بایدن به عنوان رئیس جمهور آمریکا به قدرت برسد وضعیت به طور کلی دگرگون خواهد شد، اما در صورت پیروزی مجدد دونالد ترامپ من معتقدم که وضعیت از حال حاضر بغرنج تر و پیچیده تر نخواهد شد. معتقدم که وضعیت از حال حاضر بغرنج تر و پیچیده تر نخواهد شد. ضمن آنکه من بر این باورم دونالد ترامپ برخلاف برخی تحلیل ها در دوره دوم ریاست جمهوری خود دست به اقدامات رادیکال علیه ایران نخواهد زد. چرا که وی به دنبال تداوم قدرت در دوره های بعدی هم هست. یعنی ترامپ در تلاش است تا دخترش ایوانکا را در این مدت به طور پررنگ تری در افکار عمومی آمریکا مطرح کرده تا بتواند در دوره‌های بعدی از وی به عنوان یک گزینه جدی در انتخابات رونمایی کند. البته از نگاه من شانس جدی هم برای پیروزی وجود دارد. چرا که حامیان ترامپ، بخشی از جامعه زنان و جوانان حاضر به حمایت از وی هستند.

در گفت وگو های متعدد با کارشناسان من جمله با شخص شما در خصوص تاثیر نتیجه انتخابات ریاست جمهوری آمریکا بر وضعیت تنش تهران - واشنگتن بررسی های کافی صورت گرفت. حال فارغ از اینکه انتخابات ۱۳ آبان/ سوم نوامبر با پیروزی ترامپ یا بایدن همراه شود قطعا تکه دوم تعیین کننده این پازل در تنش ایران و آمریکا به انتخابات ریاست جمهوری ۱۴۰۰ در کشور باز می گردد. از نگاه شما اساساً انتخابات ریاست جمهوری آمریکا تعیین کننده سمت و سوی تنش تهران - واشنگتن خواهد بود یا انتخابات ۱۴۰۰ در ایران؟

مسئله ای که در این میان باید به آن توجه کرد این است که ایران بارها عنوان داشته چه در صورت پیروزی بایدن و چه در صورت پیروزی دونالد ترامپ تنها راه حل مذاکره و کاهش تنش، بازگشت آمریکا به برجام، پایان اعمال تحریم ها و پرداخت خسارت های ناشی از اعمال تحریم‌ها در سه سال گذشته است. در کنار آن باید اروپایی ها هم به تعهدات خود مندرج در برجام عمل کنند. در این صورت ایران هم حاضر به بازگشت به برجام خواهد بود. ذیل این نکات هم فرقی نمی‌کند که در انتخابات ۱۴۰۰ چه گزینه ای با چه نگاه سیاسی روی کار بیاید. مهم تحقق این پیش شرط های مطرح شده از سوی کاخ سفید است. تا زمانی که سیاست خصمانه، تحریم‌های ظالمانه و فشارهای یکجانبه آمریکا در قبال ایران در حال پیگیری باشد، نه تنها دولت روحانی بلکه هیچ دولت دیگری در انتخابات ۱۴۰۰ حاضر به گفت وگو و مذاکره با ایالات متحده نخواهد بود. از طرف دیگر این نکته هم باید مد نظر قرار داد که مسئله مذاکرات، تعیین استراتژی در سیاست خارجی و دیپلماسی بر عهده دولت‌ها نیست، بلکه توسط شخص مقام معظم رهبری تعیین می شود.