تحریم دادستان دیوان بین الملل کیفری چه توجیهی دارد

نویسنده: امیر بی پروا، پژوهشگر حقوق بین الملل
 
دیپلماسی ایرانی: در دوم سپتامبر 2020 مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده آمریکا در کنفرانس مطبوعاتی  اعمال تحریم آمریکا را نسبت به دادستان دیوان بین الملل کیفری، خانم فاتو بنسودا و اعضای دفتر وی را اعلام کرد. اعمال تحریم آمریکا نسبت به دادستان دیوان بین الملل کیفری طی دستور اجرایی ترامپ است که این دستور درژوئن 2020 صادر شد. 

مبنای اعمال تحریم آمریکا نسبت به دادستانی دیوان بین الملل کیفری، رسیدگی به جنایات بین المللی مطروحه در قضیه افغا نستان، که در افغانستان از می 2003 توسط طرف های درگیر ارتکاب یافته، است که این جرائم شامل اقدامات طالبان و نیروهای ائتلاف می شود که بر مبنای اسناد دیوان بین الملل کیفری مواردی چون قتل، شکنجه، رفتارهای غیر انسانی، تجاوز و خشونت توسط نیروهای آمریکا را در بر می گیرد. دیوان به عنوان یک نهاد قضایی، مستقل بین المللی تعقیب، تحقیق و رسیدگی قضایی به این موضوع را مطابق با اساسنامه خود آغاز کرده است که که جنایات بین المللی ارتکابی از سوی طرفین را مطابق با قواعد حقوق بین الملل کیفری رسیدگی می کند.

افغانستان از مه 2003 عضو دیوان بین الملل کیفری است و به موجب ماده 13 اساسنامه دیوان بین الملل کیفری، دیوان نسبت به تمامی جرائمی بین المللی ارتکابی در قلمرو دولت های عضو دارای صلاحیت است.  به موجب ماده 13 صرفا ارتکاب جرم در قلمرو دولت عضو برای اعمال صلاحیت دیوان کفایت می کنند و عدم عضویت دولت فرد مرتکب جنایت مانع اعمال صلاحیت دیوان بین الملل کیفری نمی شود. استدلال ایالات متحده بر مبنای عدم عضویت آن کشور در دیوان از چند جهت قابل نقد است:

1- جرائم بین المللی موضوع بررسی دیوان بین المللی کیفری  شامل جنایت جنگی و جنایت علیه بشریت، در افغانستان که از اعضای  دیوان است ارتکاب یافته است. دیوان به موجب مواد 12و 13 اساسنامه  خود می تواند نسبت به جرائم ارتکابی در دولت عضو اعمال صلاحیت کند و مرتکبین آن را تحت تعقیب قرار دهد. بر اساس مجوزی که اساسنامه به دیوان می دهد دیوان جرائم ارتکابی از سوی طالبان، دولت افغانستان و آمریکا را می تواند در سال های 2003 تا 2014 مورد تحقیق، تعقیب و رسیدگی قرار بدهد.

2- اساسنامه دیوان بین الملل کیفری یک سند لازم الاجراء بین المللی است که جزء لاینفک مقررات حقوق بین الملل است. اقدام آمریکا در مقابله سیاسی با تصمیم دیوان با توسل به سلاح تحریم یک جانبه نقض قواعد و مقررات حقوق بین الملل است به این معنا که تحریم را ابزاری برای نقض مقابله با اجرای حقوق بین الملل قرار داده و با توسل به تحریم درصدد مقابله با اجرای مقررات حقوق بین الملل است.

3- دادستان دیوان به عنوان یک مقام مستقل برای شناسایی و تعیین جنایات بین المللی، انجام تحقیقات و تعقیب برای حمایت از کرامت انسانی و تحقق عدالت بین الملل کیفری اقدام می کند. اقدام به تحریم دادستان دیوان از سوی آمریکا اعمال فشار به استقلال دادستان دیوان است تا استقلال قضایی دادستان را مورد خدشه قرار بدهد. فشاری سیاسی برای تضعیف نهاد دادستانی دیوان در مسیر تحقق عدالت بین الملل کیفری تا باعث شود که روند تعقیب و محاکمه جنایت کاران بین المللی و رسیدگی به جرائم بین المللی تابع ملاحظات سیاسی قرار بگیرد و نقش قدرت های سیاسی بر مولفه های حقوقی غالب شود که این اقدام تهدیدی جدی علیه موجودیت حقوق بین الملل است و در آینده اجرای قواعد بین المللی را با چالش سخت یکجانبه گرایی آمریکا مواجه می کند.

اقدام به تحریم دادستان دیوان هر چند که از سوی بازیگران بین المللی محکوم شده اما باید این را گفت که این اقدام مقابله با اجرای حقوق بین المللی، تضعیف عدالت بین الملل کیفری، خدشه استقلال قضایی بین المللی و مهمتر تهدید جدی برای آینده حقوق بین الملل است. ماهیت حقوقی دستور اجرایی ترامپ اابه معنای عدم تمکین در برابر قواعد حقوق بین الملل و تلاش برای تخریب و ناکارآمدسازی سازمان های بین المللی است که قبلا نمونه هایی از این رفتارهای مخرب را نسبت به سازمان بهداشت جهانی و یونسکو دیده ایم که مرحله بعدی اقدام در برابر نظام همکاری بین المللی، صلح و امنیت جهانی و تحریم دادستان دیوان توسط آنهاست.