کیاست کنفسیوسی

نویسنده: دکتر محمد مهدی مظاهری استاد دانشگاه و مشاور وزیر امور خارجه 

دیپلماسی ایرانی: در شرایطی که شیوع و همه‌گیری بحران کرونا، عرصه بین المللی را با چالشی فراگیر و بی سابقه مواجه ساخته، روابط و مناسبات بین المللی نیز تحت الشعاع این بحران قرار گرفته و عرصه جدیدی از رویارویی و تقابل قدرتهای رقیب را به نمایش گذاشته است. تقابلی که به ویژه بین آمریکا و چین از بحث پیرامون منشأ ویروس کرونا شروع شد و تا قطع کمک های مالی آمریکا به سازمان بهداشت جهانی و نیز تهدید رئیس جمهوری آمریکا برای قطع روابط با چین در روزهای اخیر پیش رفته است. 

البته مشاجرات لفظی آمریکا و چین مختص دوران کرونا نیست و مسبوق به سابقه است؛ نگرانی واشنگتن نسبت به روند پرشتاب رشد اقتصادی چین که متعاقب آن به تحکیم قدرت سیاسی و بین المللی این کشور منجر می شود، دونالد ترامپ ستیزه جو را به این فکر انداخت تا به بهانه جبران کسری تجاری آمریکا، جنگی روانی و تجاری علیه چین راه بیندازد. تلاشی که البته چندان هم بی نتیجه نبود و سرانجام  پس از یک سال کشمکش تعرفه‌ای، به امضای فاز نخست توافق تجاری دو جانبه انجامید که بر اساس بخشی از آن چین باید نزدیک به ۲۰۰ میلیارد دلار کالا از آمریکا خریداری کند که ۷۵ میلیارد دلار آن اقلام تولیدی است و مابقی شامل خرید اقلام کشاورزی و تولیدات انرژی و کالاهای خدماتی است. بر اساس ادعای ترامپ این توافقنامه که با کمک دختر و دامادش (ایوانکا ترامپ و جرالد کوشنر) حاصل شده مسأله اجبار برای انتقال فناوری و عدم احترام به مالکیت معنوی که مشکل بزرگی در روابط چین و آمریکا بود را رفع می کند.  

با این حال چند ماهی بیشتر از امضای این توافقنامه تجاری نگذشته بود که ویروس کرونا پیدا شد و به جان اقتصادهای جهان افتاد، همه کشورهای جهان را در برگرفت، اما در عین حال ایالات متحده آمریکا را به رتبه نخست دارنده بیشترین مبتلایان و البته فوتی های ناشی از این بیماری تبدیل کرد. در نتیجه رئیس‌جمهوری آمریکا که در ابتدای شیوع کرونا از چین و رئیس جمهور این کشور به دلیل اقدامات خوب پکن در مقابله با این ویروس مهلک تشکر کرده بود؛ با گیر افتادن در مهلکه این ویروس و البته فراموش کردن سخنان خود، پکن را مقصر شیوع کووید -۱۹ دانست و از استفاده از ابزار تعرفه، تحریم و حتی تعیین غرامت علیه این کشور به این بهانه سخن گفت و در روزهای اخیر نیز تهدید کرده که ممکن است به روابط آمریکا با چین پایان دهد.

طرح چنین سخنانی از سوی رئیس جمهوری امریکا آن هم در حالی که چین در حال حاضر شریک تجاری نخست بیش از ۱۳۰ کشور در دنیا از جمله آمریکا است، هر چند مضحک به نظر می رسد، اما به نظر می رسد مقامات چینی در برابر آمریکای ترامپ، رویه مدارا را در پیش گرفته اند. بر این اساس رهبران چین بر خلاف جهت گیری های معمول در چنین زمان هایی که بسیاری از سیاستمداران مواضع احساسی و پوپولیستی اتخاذ می کنند و می کوشند بر موج احساسات مردمی سوار شوند، رویکردی منطقی در پیش گرفته و حفظ و توسعه مستمر روابط آمریکا و چین را به سود منافع اساسی مردم دو کشور و در راستای صلح و ثبات جهان، معرفی کرده اند. 

در واقع سال هاست که رویکرد بین المللی چین بر اساس سیاست درهای باز، بر گسترش رابطه با همه کشورها و پرهیز از هرگونه درگیری استوار شده و حال در بحران اخیر نیز، از آنجا که این کشور برای تامین سرمایه و دانش فنی مورد نیاز خود به کشورهای توسعه یافته صنعتی از جمله آمریکا نیازمند است، سیاست تنش زدایی چینی نمود بیشتری یافته است. بنابراین، هر چند سخنگوی دستگاه دیپلماسی چین اعلام کرده که آمریکا باید برای حل این بحران با چین راه بیاید، اما در عمل به نظر می رسد این چین است که برای ادامه مسیر خود به سمت تبدیل شدن به قدرت برتر جهانی، سیاست مماشات، صلح طلبی و بازی بر اساس حاصل جمع جبری مضاعف (میزانی از برد‌ و میزانی از باخت) را در پیش گرفته است. این اژدهای شرقی که از همان ابتدای بیدار شدن، توسعه و برتری جهانی بر محور اقتصاد و تجارت را نشانه رفته، حال نیز به خوبی به اهمیت این مسأله واقف است که درگیر شدن در مشاجرات لفظی، جنگ تجاری، تحریم و قطع روابط، نتیجه ای جز توقف روند توسعه ندارد. از این رو می کوشد با یک کیاست کنفسیوسی، شرایط پر تنش موجود را به سمت آرامش سوق دهد و از بحرانی شدن روابطش با آمریکا جلوگیری کند. 

چین از یک زیر بنای اقتصادی مستحکم، جمعیتی زیاد و پر انگیزه، دولتی یکدست و منضبط و البته برنامه ای استراتژیک برای رشد و توسعه برخوردار است و مسیر رسیدن به جایگاه قدرت برتر جهانی را برای خود طراحی و ترسیم کرده است، از این رو در بحران کنونی روابط با آمریکا نیز می کوشد همچون تجربه جنگ تعرفه ای، مسیری آرام و کم تنش برای رفع مشکل بیابد و با امتیازدهی و امتیازگیری همزمان، راه رسیدن به برنامه استراتژیک خود را هموار نگه دارد.