پرتاب ماهواره توسط ایران بیشتر اهمیت سیاسی دارد تا نظامی

نویسنده: سینا عضدی

دیپلماسی ایرانی: سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ماهواره نور را در حالی با موفقیت به فضا پرتاب کرد که بسیاری از کشورها از جمله ایران همچنان با ویروس کووید-۱۹ دست و پنجه نرم می کنند. این اتفاق یک پیشروی نظامی، یک حرکت متهورانه در بازی دیپلماتیک با آمریکا و تلاشی برای احیای مشروعیت سیاسی در داخل کشور پس از یک سری اتفاقات ناخوشایند پیش آمده، به شمار می رود.

ماهواره نظامی نور که از یک پیشران سه مرحله ای استفاده کرده، به مدار ۴۲۵ کیلومتری رسیده است. رسانه های داخلی ایران اعلام کردند که این اولین مرتبه است که این کشور توانسته یک موشک سه مرحله ای را عملیاتی کند. در همین حال فرماندهی فضایی ایالات متحده نور را همچنان یک ماهواره «تحقیقاتی» می داند.

ایران که پیشتر سعی می کرد همه موارد پرتاب ماهواره ای خود را با ماهیتی غیر نظامی توصیف کند، این مرتبه به وضوح اعلام کرده است که نور اهداف نظامی دارد. سردار علی جعفرآبادی، فرمانده فضایی نیروی هوافضای سپاه پاسداران، به تلویزیون ملی ایران گفت: «اولین ماموریت این ماهواره شناسایی است.» اما این ماهواره یک ماموریت ثانویه هم دارد که مسیریابی و ارتباطات نظامی است. سردار جعفرآبادی همچنین اشاره کرد: «در حوزه دفاعی لازم داریم که آگاهی موقعیتی و آگاهی وضعیتی از پیرامون خود داشته باشیم که سنسورهایی که روی این ماهواره نصب شده اند، این کار را انجام می‌دهند.»

سردار علی حاجی زاده، یکی دیگر از فرماندهان ارشد سپاه پاسداران که واحد تحت فرماندهی او مسئول شلیک اشتباهی به هواپیمای غیرنظامی اوکراینی در ماه ژانویه بود، گفت: «دسترسی به فضا و استفاده از آن یک گزینه نیست. یک امر الزامی است و ما باید جایگاه خود را در فضا بیابیم.» آژانس فضایی ایران که به منظور هماهنگ سازی و اطلاع رسانی عمومی درباره تلاش های فضایی ایران ایجاد شده، در گذشته چندین مرتبه برای پرتاب ماهواره به فضا تلاش کرده و شکست خورده است. این اولین مرتبه است که سپاه پاسداران ماهواره نظامی به فضا پرتاب می کند.

وزارت دفاع ایالات متحده پرتاب این ماهواره را اقدامی «تحریک ‌آمیز» خوانده و مایک پمپئو، وزیر امور خارجه آمریکا که یکی از از منتقدان اصلی توافق هسته ای به شمار می رود، ایران را به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که تاییدیه برجام است، متهم کرده. پمپئو که ظاهرا به دنبال بازگشت همه تحریم های سازمان ملل علیه ایران در رابطه با مساله هسته ای به رغم خروج آمریکا از برجام است، گفته ایران نتیجه این کار خود را خواهد دید. برایان هوک، نماینده ویژه وزارت امور خارجه آمریکا در امور ایران، نیز گفته برنامه فضایی ایران به وضوح پوششی برای موشک های بالستیک بین قاره ای آن است.

همانطورکه در یک گزارش آژانس اطلاعات دفاعی به تاریخ سال ۲۰۱۹ به این مساله اشاره شده، تجارب در زمینه ابزار پرتاب ماهواره می تواند به عنوان بستری برای توسعه موشک های بالستیک بین قاره ای استفاده شود. با این حال، مایکل المان، کارشناس در زمینه موشک ها در موسسه بین المللی مطالعات استراتژیک می گوید که پرتاب ماهواره به دلیل برخی تفاوت های فناوری معادل با آزمایش موشک بالستیک بین قاره ای نیست. او تا جایی پیش می رود که توضیح می دهد موشک قاصد که نور را به مدار زمین رسانده، اگر دچار تغییراتی شود نهایتا می تواند تا برد ۲ هزار کیلومتر پیش برود. این مساله اساسا با اظهارات پیشین مقامات ایرانی که گفته بودند کشورشان به طور داوطلبانه برد موشک‌ های بالستیک خود را به ۲ هزار کیلومتر محدود می کند، همخوانی دارد.

فابیان هینتز از مرکز جیمز مارتین برای مطالعات منع گسترش تسلیحاتی می گوید قاصد در عملکرد خیلی محدودتر از آن است که بتواند به عنوان یک موشک بالستیک بین قاره ای با توانایی حمل بار منطقی عمل کند. در همین حال، ژنرال ری ریموند، فرمانده عملیات فضایی ایالات متحده، اهمیت نظامی نور را با انتشار توئیتی در ۲۵ آوریل نادیده گرفت و نوشت: «ایران در تخیل توانایی های دارد. در حقیقت، این یک دوربین در فضاست؛ بعید است بتواند اطلاعات مخابره کند.»
 
ارزیابی های این چنینی این تفکر را تقویت می کند که پرتاب ماهواره بیشتر وزن سیاسی دارد تا اهمیت نظامی. در حالی که فرستادن ماهواره به فضا برای ایران پس از چندین خرابکاری عناصر آمریکایی و اسرائیلی اهمیت فناوری بالایی دارد، اقدام سپاه پاسداران را می توان بیشتر نوعی ژست سیاسی به جای قدم برداشتن در جهت تولید موشک ‌های بالستیک بین قاره ‌ای، قلمداد کرد. ایران در واکنش به تصمیم دولت دونالد ترامپ به اعمال مجدد تحریم های اقتصادی، به طور تدریجی از تعهدات خود به توافق هسته ای عقب نشینی کرد و پس از ترور سردار قاسم سلیمانی، فرمانده نیروی قدس، ایران نیروهای آمریکایی در عراق را با استفاده از موشک های بالستیک پیشرفته هدف گرفت.

به طور خلاصه، به نظر می رسد ایران احساس کرده که نباید در شرایط موجود و تحت فشار فزاینده ضعف نشان دهد. لازم به ذکر است که این کشور درگیر با ویروس کرونا سعی دارد از مشغولیت متقابل ایالات متحده با این بیماری همه گیر جهانی استفاده کنند. پرتاب ماهواره نظامی به فضا با استفاده از پرتاب کننده های قابل جابه جایی که شناسایی و ردگیری آنها دشوار است، می تواند یک پیام سیاسی قدرتمند به ایالات متحده بفرستد.

به علاوه، می توان به پرتاب ماهواره توسط سپاه پاسداران به مثابه کارزاری برای بازیابی حمایت داخلی پس از یک سری مشکلات سیاسی و اطلاعاتی نگاه کرد. هدف گیری اشتباهی هواپیمای غیرنظامی اوکراینی و تلاش های بعدی برای پنهان کردن این اتفاق، تاثیر بدی بر وجهه سپاه پاسداران ایران داشت. به نظر می رسد که اکنون مقامات این سازمان سعی دارند از پرتاب ماهواره برای تقویت «ملی گرایی ایرانی» استفاده کنند و به همین دلیل است که آن را یک دستاورد ملی می نامند.

 همچنین  نباید این مساله را نادیده گرفت که ساخت فناوری پیشرفته پرتاب ماهواره برای یک کشور در حال توسعه همچون ایران توانایی قابل توجهی است. برای درک بهتر اقدام ایران باید به این مساله توجه کرد که مرز بین امنیت ملی در یک سو و غرور و احساس قربانی بودن در سوی دیگر، برای ایرانی ها خطی نامشخص است. به عبارت دیگر، ایرانی مغرور و مستقل باید قدرتمند باشد. برای ایرانی ها پیوستن به گروه کشورهای پیشرفته با قابلیت پرتاب ماهواره اهمیت دارد. از این رو، حتی تحت فشارهای اقتصادی ایالات متحده ایران توانسته این پیام را ارسال کند که زیر فشار سر خم نمی کند.

منبع: شورای آتلانتیک / تحریریه دیپلماسی ایرانی 34