ایران دیگر نمی تواند روی تجارت با چین حساب کند

نویسنده: اسفندیار بتمنقلیچ

دیپلماسی ایرانی: تجارت چین با ایران به میزان قابل توجهی کاهش یافته است. اطلاعات منتشر شده توسط اداره گمرک چین در روز پنجشنبه نشان داد حجم واردات اعلام شده نفت ایران به چین در ماه مارس تنها ۸۰ میلیون دلار بوده که ۹۲ درصد از سال گذشته کمتر است. از آخرین باری که ارزش صادرات اعلام شده نفتی ایران به این اندازه پایین بود، 20 سال می گذرد. این در حالی است که تقاضا برای نفت مجدد صادر شده ایران از طریق مالزی نیز کاهش قابل توجهی داشته است.

این اتفاق نباید چندان تعجب آور باشد. چین در بیش از یک سال گذشته رابطه تجاری خود با ایران را کاهش داده که هم در تجارت دوجانبه بازتاب یافته و هم در تغییرات در سیاست گذاری بانک کونلون، موسسه مالی در قلب تجارت ایران-چین. همانند دیگر اقتصادهای در حال توسعه، چشم انداز ایران برای رشد اقتصادی نیز به روابط تجاری کاربردی آن با چین بستگی دارد و از این رو، این روند نزولی برای ایران به شدت هشدار دهنده است. اگرچه صادرات غیرنفتی به چین در ماه مارس تقریبا ثابت و برابر با ۳۸۴ میلیون دلار بود، اما ایران از سپتامبر سال گذشته کسری تجاری قابل‌ توجهی با چین داشته و این مساله فشار زیادی را به ایران در بحران تراز پرداخت ها وارد کرده است.

اگرچه تجارت چین و بیشتر اقتصادهای در حال توسعه احتمالا با خارج شدن این کشورها از قرنطینه مرتبط با همه گیری ویروس کرونا و بهبود قیمت ‌های اقلام در سطح جهانی بهبود خواهد یافت، اما معلوم نیست که تجارت ایران با چین نیز همین گونه باشد. پکن در مواجهه با تحریم های واشنگتن تمایل چندانی به دفاع از روابط تجاری خود با تهران نشان نداده است. به ویژه از ۱۰ ژانویه که دولت ترامپ دستور اجرایی تحریم 13902 مبنی بر اعمال تحریم بر بخش های عمرانی، معدن، تولیدات کارخانه ای و منسوجات ایران را اجرایی کرد، چین تمایل خود به حفظ روابط تجاری با ایران را بیشتر از دست داد. این ‌ها بخش ‌هایی از اقتصاد ایران بودند که نشانه هایی از مقاومت در برابر کارزار تحریمی «اعمال فشار حداکثری» ترامپ علیه صادرات نفتی در آنها دیده می شد و به ایران در پیشروی به رغم رکود دو ساله کمک کرده بودند.

مساله قابل توجه این است که تحریم های جدید علیه ایران یک هفته پیش از آن اجرایی شدند که دولت ترامپ اولین مرحله از توافق تجاری با چین را امضا کرد. آنها یک تاثیر فوری داشتند: بانک کونلون سیاست های اجرایی خود را تغییر داد و گستره تجارت هایی که روند پرداخت های آنها را مدیریت می کرد، محدود ساخت. این بانک 9 آوریل، متناظر با دوره 90 روزه کاهش روابط تعیین شده در دستور اجرایی 13902، به مشتریان ایرانی خود اعلام کرد که دیگر به مناسبات تجاری در «صنایع عمرانی، معدن، تولیدات کارخانه ای و منسوجات» رسیدگی نمی کند و خدمات در مناسبات «مرتبط با تامین اقلام بشردوستانه و صنایع تحریم نشده» را نیز محدود خواهد کرد.

خودداری تنها بانک چین که در بیش از یک دهه گذشته از سوی مقامات این کشور برای به چالش کشیدن تحریم های ثانویه ایالات متحده از آن استفاده می شد از ارائه خدمات به ایران، مقامات اجرایی در تهران را وادار کرد تا به «تجارت چمدانی» روی آورند؛ تجارتی که پرداخت ها در آن به صورت نقدی صورت می گیرد و پول در کیف های دستی منتقل می شود.

شرکت های ایرانی و وفادارترین شرکای چینی آنها می توانند از طریق شرکت های صوری، مسیرهای پرداختی  از طریق کشور سوم یا پرداخت به صورت نقدی از به صفر نرسیدن تجارت دو جانبه کسب اطمینان کنند؛ اما این شیوه های ناکارآمد و دشوار برای تسهیل پرداخت ها، محدودیت قابل توجهی در حجم مبادلات تجاری ایجاد می کند.

کاهش بیشتر حجم مبادلات تجاری ایران و چین به ویژه با توجه به اشاره های اخیر مقامات دو کشور به همبستگی سیاسی مورد توجه قرار می گیرد. برج آزادی تهران در ماه فوریه با پیامی در حمایت از ووهان نورانی شد. ایران در همان هفته اولین آمار قربانیان ابتلا به کرونا را اعلام کرد. این در حالی بود که بسیاری باور دارند شدت شیوع بیماری در ایران به تصمیمات مقامات این کشور به ادامه پروازها به چین حتی به رغم مخاطره انتقال کرونا، در ارتباط است.

چین در رابطه با ایران نیز همانند دیگر کشورها، سعی دارد صدمات وارد آمده به وجهه خود به دلیل شیوع ویروس کرونا را از طریق امدادرسانی بهبود دهد. ناظران غربی این اشارات چینی ها را به عنوان شواهدی دال بر حفظ اتحاد سیاسی بین پکن و تهران برداشت می کنند، اما در واقعیت چنین اتحادی وجود ندارد. چین به رغم منابع گسترده خود، در یک سال گذشته حتی به اندازه اتحادیه اروپا هم از تجارت با ایران دفاع نکرده و این در حالی است که پکن بارها بر حمایت خود از توافق هسته ای سال ۲۰۱۵ و مخالفت خود با تحریم های ثانویه واشنگتن علیه تهران تاکید کرده است.

واقعیت های روابط تجاری پکن و تهران می تواند به این معنا باشد که سال های اوج سرآمده است، اما واقعیت های سیاسی می تواند بار دیگر به تقویت روابط بینجامد.

منبع: بلومبرگ / مترجم: طلا تسلیمی