جابه جایی بحران در عراق با کاهش قمیت نفت

نویسنده: سعید رمضانی، دانشجوی دکتری جغرافیای سیاسی 

دیپلماسی ایرانی: در حالی که عراق با بحران های متعدد سیاسی و امنیتی روبه روست، اخیرا، بحران کرونا ویروس و کاهش درآمدهای نفتی نیز به آن اضافه شده و عراق را با مشکلات عدیده ای مواجه ساخته است. افت شدید قیمت نفت و کاهش درآمدهای عراق زنگ خطر دیگری را برای دولتمردان این کشور به صدا در آورده و عراق را در آستانه فاجعه اقتصادی قرار داده است. 

عراق دومین تولید کننده بزرگ نفت در اوپک است و روزانه 4.6 میلیون بشکه نفت استخراج می کند و لذا به دلیل اتکا به اقتصاد تک محصولی نفت یکی از شکننده ترین اقتصادهای منطقه را دارا بوده و بیشترین تاثیرپذیری را از جنگ نفتی بین روسیه و عربستان می پذیرد. بر همین اساس می توان تاثیرات این جنگ نفتی را بر عراق به شرح زیر برشمرد:

1.نزدیک به 95 درصد درآمدهای عراق به نفت وابسته است و طی یک ماه گذشته بیش از نصفی از درآمدهای خود را به دلیل کاهش قمیت نفت از دست داده است. این در حالی است که از یک طرف در پیشنویس بودجه 2020 عراق که در انتظار تصویب پارلمان است ، 135 میلیارد دلار برآورد شده که نزدیک به 30 میلیارد دلار هم با کسری مواجه است و از طرف دیگر بودجه بر اساس قیمت هر بشکه 56 دلار پیشنهاد شده و لذا  این کاهش قمیت، عراق را دوچندان با چالش روبه رو خواهد کرد.
 
2. بیشتر بودجه عراق برای حقوق 5 میلیون کارمند و نیروی مسلح این کشور صرف می شود و عملا با این وضعیت، هزینه ای برای امور عمرانی و بازسازی عراق نمی توانند در نظر بگیرند. و با این کسری بودجه ای هم که دارند حتی احتمال دارد در پرداخت حقوق نیز دچار مشکل شوند. 

3. کمبود درآمدهای نفتی می تواند به صورت مستقیم بر ارائه خدمات عمومی، عمرانی، غذایی و بخش بهداشت و درمان به ویژه بحران کرونا ویروس تاثیر منفی بگذارد. وزیر بهداشت عراق برای بحران کرونا در خواست 150 میلیون دلار بودجه اضطراری کرد اما دولت بودجه ای برای پرداخت نداشت. بحران کرونا تمامی بخش های تولیدی را به حالت تعلیق در آورده و حتی صنعت گردشگری، حمل و نقل و کشاورزی را هم تحت تاثیر خود قرار داده است. ویروس کرونا عملکرد شرکت‌ها از جمله شرکت‌های نفت را مختل کرده است چون این شرکت‌ها سعی می‌کنند از کارکنانشان در برابر گسترش این ویروس محافظت کنند. شرکت مالزیایی پتروناس، اپراتور میدان نفتی غراف در جنوب عراق کارکنان خود را از این منطقه بیرون کشیده است به این ترتیب عراق مجبور می‌شود تولید در این میدان نفتی با ظرفیت 95 هزار بشکه در روز را متوقف کند. سقوط قیمت نفت احتمالاً عراق را مجبور می‌ کند طرح‌های جدید زیرساختی و انرژی خود را لغو کند و از موسسات بین المللی برای پرداخت حقوق کارمندانش وام بگیرد.

4. اگر وضعیت بحران کرونا ادامه داشته باشد و از طرفی درآمدهای نفتی نیز افزایش پیدا نکند، عراق به سمت ورشکستگی و فروپاشی اقتصادی خواهد رفت. 

5.این بحران اقتصادی با بحران سیاسی، ناکارآمدی دولت، فساد و بیکاری تشدید شده و عراق را با یکی از بدترین بحران های سال های اخیر مواجه کرده است. دولت به دلیل تنش های سیاسی و اختلافات حزبی و قومی و همچنین ناامنی خسته و ضعیف است و راه حل مناسب برای برون رفت از این بحران ها را ندارد. و اگر دولت عراق تدبیری برای خروج از این وضعیت نیاندیشد بایستی به زودی شاهد موج جدید اعتراضات و تنش ها در داخل عراق باشیم و حتی ممکن است آینده سیاسی این کشور را با چالش های اساسی مواجه سازد. بر همین اساس پیش بینی می شود بحران در عراق از امنیتی به سمت بحران اقتصادی در حال جابه جایی است. 

و در نهایت این بحران اقصادی عراق، بر ایران هم تاثیرگذار خواهد بود و ما را هم با مشکلاتی روبه رو خواهد کرد چرا که  ارزش بازار عراق برای اقتصاد ایران طی سال های اخیر تا سطح بازار بزرگ چین افزایش یافته و مهمترین تنفس گاه اقتصادی در شرایط تحریم های آمریکاست. مطابق آمار رسمی سازمان توسعه و تجارت ایران، مقصد ۸.۹ میلیارد دلار از ۴۴.۳ میلیارد دلار صادرات غیرنفتی ایران در سال ۱۳۹۷ کشور عراق بوده است. به عبارت دیگر عراق در سال 97 با ۲۵۷ میلیون دلار اختلاف نسبت به چین به دومین منبع تامین ارز صادرکنندگان ایرانی بدل و ۲۰ درصد ارز حاصل از صادرات غیرنفتی ایران از بازار این کشور تامین شد.