پاکستان شرایط ادامه تنش با هندوستان را ندارد

گفت وگو از عبدالرحمن فتح الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 

دیپلماسی ایرانی  - صبح دیروز ارتش پاکستان اعلام کرده دو فرونده هواپیمای هندی را که وارد کشمیر پاکستان شده بودند، سرنگون و خلبانان آنها را هم اسیر کرده است. دهلی نو نیز مدعی‌ است که یک فروند جنگنده پاکستانی را سرنگون کرده  است. اما تنش دیروز میان دو کشور پس از حمله دوشنبه شب جنگنده های هندی به کشمیر پاکستان با بیش از ۳۰۰ کشته انجام گرفت که آن هم پاسخی به حادثه انفجار اتوبوس حامل نیروهای امنیتی هندی در منطقه کشمیر بود که به مرگ 40 نفر از این نیروها انجامید. اگر چه مقامات اسلام‌آباد و دهلی‌نو به جد خواستار پیگیری این تنش‌ها از طریق گفت‌وگو و مذاکره هستند، اما از آن سو امکان اوج‌گیری تنش‌ها را نیز نمی‌توان از نظر دور داشت. دیپلماسی ایرانی  برای بررسی سمت و سوی تحولات جاری، احتمال اوج گیری و فروکش کردن این تنش ها و تاثیر آن بر مناسبات منطقه شبه قاره، گفت وگویی را با دکتر عبدالمحمد طاهری، کاردار و اولین مستشار و رایزن فرهنگی وزارت امور خارجه ایران در وزارت معارف افغانستان، کارشناس ارشد مسائل غرب آسیا و تحلیلگر ویژه حوزه افغانستان و پاکستان انجام داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از حادثه انفجار اتوبوس حامل نیروهای نظامی هندی در کشمیر که به کشته شدن بیش از ۴۰ نفر از آنان انجامید، دوشنبه شب جنگنده های هندوستان با حمله به مناطقی از پاکستان نزدیک به ۳۰۰ نفر از شبه نظامیان مورد حمایت اسلام آباد در منطقه کشمیر کشته است. در ادامه تنش‌های مرزی بین هند و پاکستان دیروز (چهارشنبه) وارد فاز جدیدی شد؛ به گونه‌ای که طبق گفته های اسلام‌آباد و دهلی‌نو، هر کدام از این ۲ کشور یک جنگنده طرف مقابل را ساقط کرده‌اند و مضافا پاکستان خلبان یکی از جنگده های هندی را هم به اسارت خود در اورده است. با این کش و قوس ها ارزیابی شما از ادامه این تنش ها چیست؛ آیا امکان اوج گیری منازعه و احتمال وقوع جنگی تمام عیار وجود دارد؟

به هر حال بعد از اتفاقاتی که در سایه حمله دوشنبه شب ارتش هند به کشمیر پاکستان روی داد که باعث کشته شدن ۳۰۰ نفر شد، دولت اسلام آباد با فشار ارتش و نیروهای رادیکال سیاسی و دینی پاکستانی مجبور شد پاسخ این اقدام هندوستان را با ساقط کردن هواپیمای جنگنده هندی بدهد تا بتواند قدری از فشارهای جامعه سیاسی و امنیتی پاکستان را تعدیل کند. اما باید گفت که اگرچه سطح و شدت منازعه در سه روز گذشته به اوج خود رسیده است، ولی نمی توان انتظار داشت که دو کشور پاکستان و هندوستان که قدرت های اتمی جهان نیز هستند به فکر افزایش تنش با یکدیگر باشند؛ به خصوص این که بارها مقامات هندی و به‌خصوص پاکستانی از خویشتنداری و پیگیری این مسائل از طریق گفت وگو و مذاکره سخن گفته اند، چرا که از یک سو، هم هندوستان با حمله دوشنبه و چهارشنبه خود پاسخ افکار عمومی هندی را در رابطه با حادثه تروریستی کشمیر داده و هم این که دولت اسلام آباد نیز توانسته است انتظارت پاکستانی ها را برای مقابله به مثل با هندوستان برآورده کند. اما در کل به نظر می رسد که دستگاه دیپلماسی هندوستان و پاکستان در ادامه، مأموریت پایان دادن به این منازعه را در دستور کار داشته باشند. از طرف دیگر امکان دارد که این مسئله با میانجی یک بازیگر ثالث و یا از طریق سازمان ملل به سرانجام برسد. 
اما نکته مهمی که باید در این میان به آن اشاره کرد دلایل این حملات از جانب پاکستان است که تقریبا همزمان با حادثه تروریستی جاده خاش - زاهدان در ایران صورت گرفت. در این راستا ارتش پاکستان و آی اس آی هر از گاهی سعی می‌کنند با ایجاد ناامنی در مرزهای مشترک خود با هندوستان، افغانستان و حتی ایران، بهانه‌های لازم را برای کسب کمک‌های مالی و تسلیحاتی بلاعوض از ایالات متحده آمریکا داشته باشند. از طرف دیگر به دلیل برهم خوردن مناسبات واشنگتن - اسلام آباد بعد از مواضع دونالد ترامپ در خصوص معرفی پاکستان به عنوان عامل ناامنی در افغانستان، شرایط به گونه‌ای رقم خورده است که اسلام آباد سعی دارد با جلب توجه بیشتر در سایه ایجاد ناامنی و همچنین حمایت بیشتر از نیروهای طالبان، آمریکا را تحت فشار بگذارد تا دست به بازسازی مناسبات خود با اسلام آباد بزند. اما در چند روز اخیر شاهد بودیم که تبعات سنگینی از نظر سیاسی، دیپلماتیک و حتی امنیتی به واسطه این اقدامات و رفتارهای اسلام آباد متوجه کشور پاکستان شد که بخشی از آن در کشمیر و بخش دیگر آن در مرزهای مشترک با ایران روی داد، به گونه ای که کشور پاکستان در یکی دو هفته اخیر تحت فشار بسیار زیادی از جانب همسایگان خود بوده است. در سایه این نکته اگر اسلام آباد تداوم این رفتار را برای فشار بر آمریکا در دستور کار داشته باشد تضمینی وجود ندارد که اولین قربانی این سیاست پاکستانی ها خودشان نباشند.

اگر با نگاهی مماشات گونه عنوان کنیم که مرزهای مشترک ایران با پاکستان در منطقه بلوچستان از نظارت نیروهای امنیتی و ارتش پاکستان به دور است. اما در آن سوی مرزها، منطقه مورد مناقشه کشمیر همواره تحت تسلط و نظارت نیروهای نظامی امنیتی پاکستان بوده است، لذا امکان مدیریت حادثه کشمیر هندوستان ازجانب آی اس آی بسیار پررنگ و محتمل است، اگر حادثه جاده خاش - زاهدان را هم در این قالب ارزیابی نکنیم. اما سوال مهم اینجاست که چرا شرایط به گونه ای رقم خورد که اکنون ارتش پاکستان به واسطه این اقدامات عنان کار را از دست داد و متحمل تبعات سنگین این حایت ها شد. آیا اسلام آباد انتظار این شدت است واکنش هندوستان، ایجاد تنش و درگیری و کشته شدن بیش از 300 نفر از پاکستانی ها را نداشت؟

به هر حال باید بپذیریم که هرگاه انرژی نیروهای سیاسی، دینی و امنیتی کشور پاکستان به حد اشباع برسد، اسلام‌آباد ناچار است که از طریق برخی از اقدامات، این سطح از نیروی اشتباه شده را تخلیه کند.

حتی به قیمت جنگ با هندوستان و دیگر همسایگانش؟ 

جنگی که شکل نمی گیرد. البته همان گونه که شما اشاره داشتید اگر چه پاکستان در ابتدا گمان می کرد این حادثه یقینا می تواند واکنش هندوستان را در پی داشته باشد، اما انتظار این میزان از خشونت و تنش را با این حجم از تلفات نداشت. به هر حال علی رغم اتفاقات سه روز اخیر باز تاکید دارم که تنش به جنگ تمام عیار با هندوستان کشیده نمی‌شود و به نظر می‌رسد که منازعه از این مرحله جلوتر نرود. لذا احتمالا تنش در حوزه دیپلماسی مدیریت خواهد شد. اما فارغ از این مسئله، نکته مهم به اینجا برمی‌گردد که اساساً رفتار و نگاه پاکستان و آی اس آی نگاه درستی به مقوله امنیت در مرزهای مشترک خود با همسایگانش نیست. شاید بتوان این دست از تحولات اخیر را مدیریت کرد که به نظر می‌رسد قابل مدیریت باشد. اما هیچ تضمینی وجود ندارد که در آینده هندوستان تا این حد خویشتنداری کند. مضافا این که اگر خدایی ناکرده اتفاق مشابهی مجدد از جنس حادثه خاش - زاهدان در مرزهای ایران صورت گیرد به نظر نمی‌رسد که دیگر تهران از حداقل خواسته های خود برای تقابل نظامیش با گرو هاهی تروریستی در خاک پاکستان عدول کند. پس اگر پاکستان می‌خواهد در آینده تنش به مراتب پررنگ تر از امروز دامنگیر کشورش نشود باید تغییر اساسی را در نگاه و راهبرد امنیتی خود با همسایگانش قرار بدهد در غیر این صورت منتهی الیه مرزهای شرقی خاورمیانه و هم چنین منطقه شبه قاره تحت الشعاع تنش‌های جدی تری خواهد بود.

به سیاست موازنه قوای ایالات متحده آمریکا میان اسلام‌آباد و دهلی‌نو اشاره داشتید. اما بعد از مواضع دونالد ترامپ روابط پاکستان و ایالات متحده تا اندازه ای خدشه دار شده و تاکنون هم به طور کامل ترمیم نشده است. آیا با این دست از اتفاقاتی که در مرزهای مشترک با هند صورت گرفته است امکان دارد که واشنگتن بیش از پیش جانب هندوستان و افغانستان را در تقابل با پاکستان بگیرد؟

اگر دایره تنش ها اوج پیدا کند این امکان وجود دارد. اما به نظر می‌رسد که اسلام‌آباد با اشراف به شرایط کنونی سعی خواهد کرد که دایره تنش‌ها را افزایش ندهد. چون به هر حال اکنون کشور پاکستان به این باور رسیده است که هیچ بازیگری در جهان به اندازه ایالات متحده آمریکا نمی‌تواند برای منافع اقتصادی و نظامی پاکستان در سایه کمک های بلاعوضش مفید باشد. لذا هیچ گاه دست به اقدامی نخواهد زد که گسل شکل گرفته را عمیق تر کند. از طرف دیگر پاکستان اکنون توان مدیریت چند جبهه را به طور همزمان ندارد. پس نمی خواهد در تقابل با ایالات متحده آمریکا، هندوستان و افغانستان به طور همزمان قرار گیرد. از آن سوی ایالات متحده آمریکا نیز تاکنون سرمایه‌گذاری‌های بسیار کلانی را در خاک پاکستان انجام داده و پایگاه های متعدد استراتژیک و راهبردی را بنا کرده است. از این رو ایالات متحده آمریکا نیز به گونه‌ای رفتار نمی کند که به تنش جدی‌تر با پاکستان بیانجامد. پس این وابستگی و نیاز دوگانه آمریکا و پاکستان به همدیگر سبب خواهد شد تا موازنه قوای آمریکا میان پاکستان و هندوستان ادامه پیدا کند. مضافاً پاکستان نیز از انجام اقداماتی که خشم هندوستان و متعاقبش آمریکا را در پی داشته باشد، خودداری کند.