اقلیم کردستان عراق می تواند شریک اقتصادی خوبی برای ایران شود

گفت وگو از عبدالرحمن فتح‌الهی، عضو تحریریه دیپلماسی ایرانی 
دیپلماسی ایرانی – بعد از سفر محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه ایران به کشور عراق و اقلیم کردستان، اکنون تکاپوهای جدی از سوی بغداد برای تداوم مناسبات تجاری دو کشور صورت گرفته است. در این راستا دیپلماسی ایرانی برای بررسی اقدامات تکمیلی ایران در خصوص پیگیری بهتر و بیشتر نتایج و دستاوردهای این سفر، گفت و گویی را با سیروس برنا، کارشناس و پژوهشگر مسائل عراق ترتیب داده است که در ادامه می خوانید:

بعد از سفر محمدجواد ظریف به عراق اکنون تکاپوهای جدی در بغداد برای تداوم شرایط سیاسی و اقتصادی میان تهران- بغداد شکل گرفته است. اما برای پیگیری بهتر و بیشتر  نتایج و دستاوردهای این سفر چه اقداماتی باید از حانب تهران صورت گیرد؟ 

در راستای پاسخ به سوال مهم شما چند اقدام عاجل و فوری باید در دستور کار تهران باشد؛ اول این که مجاری رسمی و گمرکی میان مرز ایران و عراق افزایش پیدا کند، به گونه‌ای که این مجاری از استان خوزستان تا آذربایجان غربی را شامل شود. متاسفانه در این خصوص اقدام چندان درخوری شکل نگرفته است. به عنوان مثال در کل استان کردستان تنها یک مرز رسمی با عراق به نام مرز باشماق وجود دارد که باید تعداد آنها به خصوص در استان آذربایجان غربی و کردستان باید به شکل جدی افزایش پیدا کند.
گام بعدی باید توسعه، حمایت و پشتیبانی جدی از بانک ها و موسسات مالی استخوان دار و امتحان پس داده ما در سایر کشورها به منظور دور زدن تحریم‌ها باشد. در این راستا باید ایران در عراق و اقلیم کردستان دست به تاسیس بانک‌های بزرگ ما بزند و یا اگر این اقدام انجام گرفته است، باید میزان،  تعداد آن و نیز حوزه عملیاتیشان گسترده‌تر شود تا بتوان در سایه آن برخی تحریم‌های پولی و بانکی را دور زد. در این رابطه در سفر آقای ظریف به هندوستان هم شاهد امضای توافقنامه ای برای تاسیس شعبه ای از بانک پاسارگاد در بمبئی هند بودیم. لذا باید مشابه این اقدامات به صورت جدی تر در عراق و اقلیم کردستان صورت گیرد. گام بعدی جمهوری اسلامی ایران باید در این مقوله خلاصه شود که نقش محوری پررنگ‌تری را به وزارت امور خارجه به منظور ایجاد و افزایش سطح مشارکت اقتصادی  شرکت ها و موسسات میان عراق و اقلیم کردستان با ایران تفویض کند.
اقدام بعدی عملیاتی کردن مصوبات سه مجلس اخیر جمهوری اسلامی ایران یعنی مجلس هشتم، نهم و دهم که ناظر به افزایش و توسعه سطح مناسبات تجاری و اقتصادی ایران و عراق باز می گردد. در این راستا در طول نزدیک به دوازده سال گذشته مصوبات خوبی برای توسعه مراکز تجاری صنعتی از یک سو و گسترش مناطق ویژه اقتصادی و به تعبیری بنادر خشک تجاری در مرزهای مشترک با عراق پیشنهاد می شود که طی سال های اخیر به خصوص در مجلس نهم مصوب شد. لذا در سایه مصوبات باید میزان و تعداد مناطق ویژه اقتصادی و یا بنادر خشک به خصوص با اقلیم کردستان افزایش پیدا کند و باید تمرکز جدی روی استان های کردنشین مانند مریوان و بانه شکل گیرد.
در این راستا اقدام مکمل ما باید به هماهنگی جدی میان وزارت امور خارجه، شورای عالی امنیت ملی، کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس شواری اسلامی، وزارت اقتصاد، وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت کشور، دفاع، اتاق بازرگانی، اتاق تعاون استان های هم جوار مزر دو کشور و نهادهای اطلاعاتی و امنیتی شکل گیرد. در این راستا باید شورای عالی امنیت ملی در استان کردستان و استان آذربایجان غربی شرایطی را فراهم کند که نگاه امنیتی برای رونق گرفتن مناسبات تجاری با اقلیم کردستان عراق تعدیل پیدا کند، چرا که اگر هم چنان نگاه امنیتی ما بر مقوله اقتصاد سایه خود را بیفکند، اشتباهاتی را که در طول این ۴ دهه انجام داده ایم، تکرار خواهیم کرد و نتیجه آن کاهش بیش از پیش مناسبات تجاری با عراق و اقلیم کردستان است. البته پیگیری مسئله امنیت با امنیتی شدن مبادی ورود و خروج در کردستانات ایران و عراق دو مقوله متفاوت است. به عبارت دیگر تهران باید میان این دو تفکیکی جدی قائل شود. اگر ایران به دنبال حفظ امنیت است، می تواند ذیل آن، شرایط رونق اقتصادی را با اقلیم فراهم کند، اما اگر تهران امنیتی شدن مناطق و مرزهای مشترک را در دستور کار داشته باشد، ما شاهد کمتر شدن مناسباتمان با اربیل خواهیم بود که در شرایط تحریمی اساسا اسن مسئله به سود ما نیست و می تواند نتایج سفر آقای ظریف به عراق و اقلیم کردستان را تحت الشعاع قرار دهد.

اما به واسطه حضور برخی گروه‌های مسلح مانند حزب دموکرات کردستان ایران، کومله، پژاک و پ.ک.ک چگونه می توان میان امنیتی شدن و حفظ امنیت برای ایجاد تعادل به منظور افزایش مناسبات اقتصادی اقدام کرد؟
امنیت اساسا مقوله ای اجتماعی است. لذا اگر تهران در سایه هماهنگی میان دستگاه های سیاسی، امنیتی و اقتصادی بستر افزایش مشارکت های جامعه و مردم در فضاهای فعالیت های اقتصادی و تجاری ایجاد کند، این مسئله خود به خود و به صورت اتوماتیک منجر به بازتولید بهتر، پررنگ تر و در عین حال کاراتر امنیت خواهد شد. اما نظر به کم و کیف استقرار گروه های مسلحی که با اشاره داشتید در بخشی از خاک اقلیم کردستان عراق، سرزمین های شرقی ترکیه و حضور گاه و بیگاه آنها در مرزهای ایران نیازمند صرف هزینه، برنامه‌ریزی دقیق و تلاش جدی در خصوص تعادل میان دو مقوله اقتصاد و امنیت در مرزهای کردستانات ایران، عراق و حتی ترکیه است. پس باید به اقتضای شرایط امروز ما در سایه افزایش تحریم های آمریکا، تجدید نظری جدی در خصوص فضاهای امنیتی که در این مناطق شکل گرفته است، از طرف تهران انجام گیرد تا بتوان به ایجاد مناطق ویژه تجاری با اقلیم کردستان عراق دست زد.

در طول مصاحبه تاکید زیادی بر نقش اقلیم کردستان عراق به منظور تداوم و افزایش مناسبات تجاری میان تهران و بغداد داشتید. از نگاه شما جایگاه و اهمیت اقلیم کردستان در این در رابطه چیست؟

در راستای سوال مهم شما باید گفت که اقلیم کردستان عراق را نه به عنوان یک منطقه و بخشی از عراق، بلکه باید به عنوان یک مجرای مهم در خصوص افزایش مناسبات اقتصادی با کل کشور عراق در نظر بگیریم. چرا که این منطقه از عراق نسبت به دیگر بخش های این کشور از زیرساخت‌های رو به رشدی برخوردار است و مقوله امنیت در آن به مراتب پررنگ‌تر است، لذا می توان از مسیر و مجرای اقلیم کردستان کالاهای خود را به مناطق مرکزی و غربی عراق نیز منتقل کرد. با این وصف حتی می توان شرایط را برای گسترش مناسبات و صادرات کالا و خدمات تا سوریه و اردن نیز از خاک اقلیم کردستان عراق مهیا کرد. اینجا است که اهمیت و جایگاه اقلیم کردستان عراق مشخص می شود. از این رو باید افزایش سطح مناسبات ما با اربیل به صورت جدی در دستور کار باشد. هر چند که متاسفانه اکنون تنها ۳ درصد از مناسبات تجاری کل اقلیم کردستان از طریق ایران تامین می‌شود و ۹۷ درصد باقیمانده آن را کشورهای چین، آمریکا و ترکیه پوشش می دهند. لذا باید میزان مناسبات پررنگ‌تر شود. باید بپذیریم که اقلیم کردستان منطقه ای خاص و ویژه است که به واسطه اشتراکات ژئوپولتیکی، فرهنگی و سیاسی می تواند شریک بسیار خوبی از لحاظ تجاری برای ایران تلقی شود. لذا می‌توان با مدیریت کردن نهادهای امنیتی مانند وزارت اطلاعات، اطلاعات سپاه و نیروهای قدس شرایطی را شکل داد که در سایه کمرنگ شدن برخی مسائل حاشیه ای، فضای بهتری را برای افزایش مناسبات با احزابی چون حزب دموکرات کردستان و اتحادیه میهنی کردستان و نیز اشخاصی مانند نچیروان بارزانی و مسعود بارزانی و حتی برهم صالح شکل داد. چرا که اکنون علاوه بر مقامات کردستان عراق حتی برهم صالح به عنوان رئیس‌جمهور و عادل عبدالمهدی در جایگاه نخست وزیر عراق همسویی بسیار مناسبی با سیاست های تهران دارند و این یک فرضت بسیار مناسیب برای ایران شکل داده است. اتفاقاً سفر آقای محمد جواد ظریف به اقلیم کردستان عراق و حضور در نشست تجاری سلیمانیه یک نقطه عطف برای پررنگ شدن سطح مناسبات تجاری میان تهران و اربیل را شکل داده است. باید این دست از سفرها به صورت مداوم و پررنگ تر از سوی دیگر وزارتخانه‌ها و حتی شخص رئیس جمهور شکل گیرد. ما در یک مقطع بسیار حساسی قرار داریم که فشارها و تحریم‌های ظالمانه و یک جانبه ایالات متحده آمریکا، شرایط را برای کشور سخت کرده است، لذا باید از هر گونه فرصت، بیشترین بهره را ببریم.