تفاوت سفر ظریف به عراق با سفرش به هند

نویسنده: سید علی موسوی خلخالی، سردبیر دیپلماسی ایرانی

دیپلماسی ایرانی: محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشورمان روز یکشنبه 13 ژانویه (23 دی) سفر خود را به عراق آغاز می کند. آقای ظریف انتظار دارد سفرش به عراق همانند سفرش به هند پربار باشد. عراق به مهمترین شریک تجاری ایران تبدیل شده و در سایه فشارهای امریکایی ها بعد از خروج یکجانبه شان از برجام، برای تنگ تر کردن حلقه محاصره علیه ایران، حفظ این شراکت از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. فاصله کوتاه انجام دو سفر ظریف به هند و عراق در حالی که حدود یک ماه و نیم از سفر برهم صالح، رئیس جمهوری عراق به ایران می گذرد، نشان از اهمیت بالای این سفر دارد. در آن سفر برهم صالح تاکید کرده بود که نهایت تلاش خود را برای گسترش روابط با ایران انجام می دهد و به طرف های ایرانی وعده داده بود که اجازه ندهد تحریم های یکجانبه امریکا علیه ایران به روابط دو جانبه اقتصادی و سیاسی دو کشور گزندی وارد کند. انجام این سفر در حالی که چهار روز قبل از آن، بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران به بغداد رفته بود اهمیت سفر ظریف به عراق را دو چندان می کند. 
این در حالی است که روز چهارشنبه هفته گذشته، یعنی یک روز قبل از سفر وزیر نفت ایران و چهار روز قبل از سفر وزیر امور خارجه کشورمان به عراق، مایک پمپئو، وزیر امور خارجه ایالات متحده امریکا به بغداد سفر کرد و در دیدارهای خود با مقامات عراقی به صراحت تاکید کرد که عراق باید تعاملات تجاری اش با ایران را کاهش دهد و امریکا برای کاهش این دادوستدها نهایت تلاش خود را خواهد کرد. این مساله اگرچه از لحاظ سیاسی نمی تواند عراقی ها را در برابر ایرانی ها قرار دهد چون طرف های عراقی به صراحت گفته اند که حاضر نیستند در رویارویی امریکا با ایران در حالی که این رویارویی به هیچ وجه همراهی جامعه جهانی را ندارد، طرف امریکا را بگیرند، اما از لحاظ اقتصادی که البته رویکرد امریکایی ها در این رویارویی بیشتر جنگ اقتصادی است، نمی توان با قاطعیت گفت که عراقی ها کاملا توانایی همراهی با ایران را دارند، به خصوص که در عراق شرکت های خصوصی به شدت فعال شده اند و دولت عراق همانند هر جای دیگری نمی تواند آنها را در تعامل با ایران تحت فشار بگذارد. نیاز به گفتن نیست که به استثنای بخش انرژی و گاز و فراورده های نفتی، در بخش های دیگر از جمله خدماتی مراودات دو کشور توسط شرکت ها و بخش خصوصی انجام می شود. 

سفر ظریف به هند از بعضی لحاظ با سفر وی به هند تفاوت دارد. بارزترین این تفاوت به مساله نفت بازمی گردد. ایران و عراق دو کشور مهم تولید کننده نفت در اوپک هستند. در حالی که تحریم های امریکا علیه ایران سبب شده است تا میزان صادرات نفت ایران کاهش شدید یابد و به چیزی بین یک میلیون تا یک میلیون و 220 هزار بشکه در روز کاهش یابد، تولید نفت عراق به حداکثر رسیده است و می رود تا ظرف دو ماه آینده به گفته وزارت نفت عراق به نزدیک 5 میلیون بشکه نفت در روز برسد. ناگفته پیداست بسیاری از مشتریان جدید نفتی عراق کسانی هستند که از ایران نفت وارد می کردند. کما این که در خبرها آمده است، چین، کره جنوبی و ژاپن کاهش خرید نفت خود از ایران را با نفت عراق و کویت جایگزین کرده اند. پیگیری مسائل نفتی در حوزه اختیارات وزارت نفت است اما مسائل دیپلماتیک و تاثیرگذاری تحریم ها بر آن و دیگر جنبه های سیاسی آن از مسئولیت های وزارت امور خارجه است. برای همین در حالی که قیمت نفت رو به کاهش است و برخی کشورها برای جبران این موضوع به افزایش تولید نفت برای جبران دلارهایی که از دست می دهند رو آورده اند و از سوی دیگر با کاهش صادرات نفت ایران، ونزوئلا، لیبی و نیجریه کشورهای دیگر تولید کننده نفت وارد میدان رقابت شده اند تا بازارهای آنها را تصاحب کنند، کار برای ایران کمی سخت می شود.

یکی از دستاوردهای مهم سفر وزیر امور خارجه کشورمان به هند تسهیل مراودات مالی دو کشور برای تداوم و تسهیل صادارت دو جانبه دو کشور است. در همین راستاست که افتتاح شعبه بانک پاسارگاد در هند برای تداوم مراودات مالی دو کشور اتفاق مهمی محسوب می شود. اما معلوم نیست مشابه چنین دستاوردی بتواند در عراق تکرار شود. اولا صنعت بانکداری عراق همانند هند توسعه یافته نیست، ثانیا با همین وضعیت بانکداری، عراق به عضویت FATF درآمده است. همین دو مورد کفایت می کند تا مراودات بین بانکی ایران و عراق پیچیده تر از هند باشد.

مقامات عراقی بر تمایل خود برای کمک به ایران در جهت دور زدن تحریم ها تاکید کرده اند، حتی سید عمار حکیم، رهبر جریان حکمت ملی از تبدیل عراق به ریه ایران در تحریم های اقتصادی در سطح جهان صحبت کرده است. عادل عبدالمهدی، نخست وزیر عراق نیز حتی در دیدار با مقام های مختلف عراقی گفته است که کشورش تمایلی به وارد شدن در اختلافات تهران – واشنگتن ندارد و از آن جا که این تحریم ها یکجانبه است مورد جامعه جهانی نیست، نمی تواند با امریکا علیه ایران همراه شود. عبدالمهدی حتی گفته است که عراق تا آن جا که بتواند به ایران در کم تاثیر شدن تحریم های امریکا کمک می کند. بنابراین اراده کمک به ایران برای کم شدن تاثیرات تحریم ها کاملا مشهود است و عراقی ها واقعا تمایل دارند که به ایرانی ها کمک کنند. اما نباید از عراقی ها بالاتر از توانشان انتظار داشت./اعتماد