زمانی برای بهره برداری ترکیه و فرصتی برای اروپا در پی تصمیم جدید ترامپ

شهره پولاب، دکترای جغرافیای سیاسی

دیپلماسی ایرانی: دونالد ترامپ در نوزدهم دسامبر 2018 در یک تصمیم ناگهانی اعلام کرد که دو هزار نفر از نیروهای نظامی ایالات متحده را از سوریه خارج خواهد کرد. ترامپ دلیل این امر را شکست داعش در سوریه دانسته است. 

در ظاهر اینگونه است که زمان برای چکمه های امریکایی در سوریه به پایان رسیده و نیروهای ژئوپلیتیکی منطقه ای و فرامنطقه ای در تکاپوی دستیابی به استراتژی های مورد هدف از فرصت پیش آمده هستند. بازیگرانی که تاکنون در پی تضعیف مخالفان خود بودند، اینک باید مراقب متحدان خود باشند آن گونه که اتحاد سه گانه روسیه، ترکیه و ایران مجال تامل خواهد بود. اما به نظر می رسد با توجه به این که ترامپ تنها از خروج نیروها و نه از پایان عملیات در سوریه سخن گفته، می توان در لایه زیرین این پیش فرض سه امکان برای تغییر در استراتژی موجود را در نظر گرفت: ابتدا استفاده از تغییر موضع و جابه جایی مهره های بازیگری در صحنه نبرد سوریه مانند جایگزین کردن اتحاد با ترکیه به جای کردها، دوم به کارگیری امکانات متحدان منطقه ای عربستان، اسرائیل و امارات به جای نیروها و هزینه های نظامی امریکا و همچنین خروج تدریجی از برخی پایگاه های امریکا در سوریه و استفاده از برخی پایگاه های دیگر چه در داخل سوریه و چه در بیرون از مرزهای آن که در مجموع می توانند فاز جدیدی از معادلات منطقه ای را بنا نهند.

در فوریه 2018 "دولت بهشتلی" رئیس حزب جنبش ملی ترکیه و همپیمان مورد اعتماد اردوغان پس از مورد هدف قرار گرفتن یک تانک ترکیه در عفرین در بیستم ژانویه و به دنبال کشته شدن هفت نظامی ترک گفته بود که ترک ها در کمین امریکایی ها نشسته اند و اگر 20 میلیون ویتنامی موجب عذاب 200 میلیون امریکایی شدند، ترکیه 5 برابر بلایی که بر سر امریکا در ویتنام آمده را بر سر امریکا خواهد آورد.

جنگ ویتنام که در 1960 با درگیری های میان گروه های شبه نظامی شروع شده بود در آوریل 1975 با ترک مقام های نظامی و غیرنظامی آمریکایی با اقداماتی پشت پرده میان بلوک شرق و غرب به پایان رسید. جنگی که برای ویتنامی ها و امریکایی ها بسیار پرهزینه بود. شاید نتوان کشته شدن 58 هزار امریکایی را در این جنگ با سوریه مقایسه کرد اما یقینا تجربه دردناکی برای امریکایی ها بوده است. 

نگرانی های متقابل ترامپ و اردوغان با محوریت بحران سوریه و مبارزه با تروریسم از موضوعات رد و بدل شده دو رئیس جمهور در یک تماس تلفنی در 14 دسامبر 2018 بود. شاید بتوان در نتایج حاصل از این گفتگو و در یک سناریو واقع بینانه خروج نیروهای آمریکایی را غنیمتی برای ترکیه دانست تا از دکترین "عمق استراتژیک" برای حمله به روژاوا بخش کردنشین شمال شرقی، شمالی و شمال غربی سوریه بهره ببرد و آرزوی کردها را برای رسیدن به استقلال، داشتن جایگاه سیاسی و ایجاد اقلیم خود مختار کردستان سوریه ناامید کند. 

اردوغان که با بهره گیری از تلاش ترامپ برای آزادی اندرو برانسون، کشیش امریکایی زندانی در ترکیه و ماجرای قتل جمال خاشقچی روزنامه نگار سعودی توانست در سیاست خارجی امریکا نقش ایفا کند، این بار از گرمای سیاسی حاصل از تصمیم ترامپ در خروج نیروهای امریکایی از سوریه به عنوان فرصتی برای حضور در صحنه سیاست خاورمیانه ای ترامپ استفاده خواهد کرد. بازتاب گسترده دخالت عربستان سعودی در قتل خاشقچی توسط آنکارا صمیمیت واشنگتن را با ریاض کاهش داده و اردوغان را جایگزین مناسبی به جای محمد بن سلمان برای اتحاد منطقه ای امریکا یادآوری می کند.

ترامپ نیز دو کارت برنده در مقابل ترکیه دارد که یکی کردهای سوریه هستند که خواهان بیرون راندن آنکارا از مرزهایشان با حمایت امریکا بوده و دیگری در اختیار داشتن فتح الله گولن، معترض ترک ساکن امریکا است که اردوغان وی را به دست داشتن در کودتای نظامی 2016 ترکیه می کند.  

همچنین در اولویت های امریکا دور بودن ترکیه از روسیه و برقراری ارتباط بیشتر با واشنگتن از اهمیت ویژه ای برخوردار است. موافقت وزارت امور خارجه امریکا با فروش موشک های پاتریوت امریکا می تواند واکنش مناسبی برای جلوگیری از فروش موشک های اس 400 روسیه به آنکارا باشد.  

اتحاد تاکتیکی ترکیه با روسیه و دور شدن از متحد امریکایی می تواند ژئوپلیتیک منطقه را به گونه دیگری رقم بزند. انتظار واشنگتن از آنکارا این است که از مسکو دور شده و تعاملات خود را با رژیم های متحد با ایالات متحده دوباره برقرار کند. بنابراین واشنگتن باید امتیازات بیشتری به نسبت قبل و به نسبت روسیه به ترکیه بدهد. 

از سوی دیگر واشنگتن اطمینان دارد که دمشق مشتاق بازگرداندن حاکمیت خود در منطقه است و تمایلی به نهایی شدن وضعیت سوریه توسط ترکیه نخواهد داشت. آنکارا در ابتدا مخالف ابقای اسد درپست ریاست جمهوری بوده و از این لحاظ در مقابل مسکو و تهران قرار می گرفت که این امر زمینه ساز گفت وگوهای میان آنکارا، مسکو و تهران و چانه زنی بر سر کردهای سوریه نیز بوده است.

بنابراین ترامپ در دوراهی انتخاب میان ترکیه و کردها، کردها را قربانی ترکیه مهمترین متحد ژئوپولیتیک ایالات متحده می کند. توقف حمایت امریکا از نیروهای کرد مدافع خلق (ی.پ.گ) راه را برای ترکیه در تسلط بر مناطق کردنشین شرق فرات باز خواهد کرد.

بخش دوم این سناریو را می توان در چگونگی بهره برداری از پایگاه های امریکا در منطقه خاورمیانه درنظر گرفت. چنانچه حفظ پایگاه نظامی استراتژیک "التنف" در منطقه مثلث مرزی بین جنوب سوریه، عراق و اردن با توان کنترل مسیرها از عراق به سوریه می تواند گزینه ای برای انتقال بخشی از نظامیان امریکا در سوریه به این پایگاه باشد. هجده پایگاه امریکا در سوریه، عراق، قطر و حتی ترکیه همراه با حضور بیش از چهل هزار سرباز، ملوان و پرسنل هوایی امریکا در منطقه و یا در اطراف آن می تواند این سناریو را تقویت کند. سخنان دونالد ترامپ در جمع نیروهای امریکایی مستقر در یک پایگاه هوایی عراق در 26 دسامبر مبنی بر عدم تمایل به خروج نیروهای امریکایی از عراق و استفاده از این کشور به عنوان پایگاه برای مقاصد نظامی در سوریه حاکی از جابجایی در استفاده از پایگاه های نظامی دارد.

بخش سوم سناریو را می توان به متحدان امریکا در منطقه اختصاص داد. متحدانی منطقه ای مانند اسرائیل،  عربستان و اردن و یا متحدان اروپایی مانند انگلیس و فرانسه که زمان آن رسیده که به نیابت از نیروهای نظامی واشنگتن به ایفای نقش بپردازند. فرصت مناسبی است تا امانوئل ماکرون و آنگلا مرکل تحت عنوان ارتش اروپایی با فرستادن نیروهای فرانسوی و آلمانی به روژاوا شکاف امنیتی آمریکا را پر کنند.

محتمل است تلاش همزمان واشنگتن برای شکست داعش، مقابله با ایران، همکاری با کردها، حمایت از اسرائیل مجال زیادی برای موفقیت نداشته و تغییر استراتژی نظامی در منطقه حتی ناگهانی و شوک دهنده ضروری کرده است. اما غیر قابل قبول خواهد بود که استراتژی انرژی نهفته در نبرد نفت و گاز در سوریه و خاورمیانه از حیطه مدیریتی ایالات متحده امریکا خارج شود.