خبر خوب اختلاف آنکارا و ریاض برای تهران

نویسنده: کارل ویک

دیپلماسی ایرانی: برای یافتن جسد، مصر را جستجو کنید! برای یافتن ایران، به محفل برندگان نگاهی بیاندازید! این خلاصه ای از تحولات مرتبط با جمال خاشقجی، روزنامه نگار عربستان سعودی است که ناپدید شدنش با سر و صدا و جنجال های بسیار همراه بوده است. خاشقجی، منتقد سرسخت آل سعود و ستون نویس گاه به گاه واشنگتن پست، آخرین مرتبه ساعت 1:15 بعد از ظهر روز دوم اکتبر و در حالی دیده شد که قدم زنان به سمت کنسولگری پادشاهی آل سعود در استانبول می رفت تا سندی ضروری برای ازدواج در شرف وقوعش را بگیرد. او هرگز از کنسولگری بیرون نیامد. اگر هنوز سرنوشت او نامعلوم مانده است و درباره حقایق اساسی اختلاف نظر وجود دارد، به این دلیل است که همه چیز درباره این پرونده از جمله بلاتکلیفی رئیس جمهوری دونالد ترامپ در نحوه واکنش به آن، در میان لایه های سیاست پیچیده منطقه مانده است.

در تلاش برای حل این پیچیدگی ها می توان با این واقعیت شروع کرد که در حالی که در ترکیه چیز زیادی از آزادی مطبوعات باقی نمانده، یک جریان مداومی از اطلاعات درباره جزئیات این مساله منتشر می شده که چطور خاشقجی جرات به خرج داده و وارد کنسولگری کشوری شده که از آن گریخته است. چهار روز بعد، مقامات ترکیه اعلام کردند که این مخالف سرسخت آل سعود در کنسولگری شکنجه و کشته شده و جسد تکه تکه شده او در بسته های دیپلماتیک از کشور خارج شده است. سه روز بعد یک فیلم امنیتی از یک متخصص کالبدشکافی سعودی منتشر می شود که با یکی از دو پرواز خصوصی که آن روز از ریاض رسیده، وارد استانبول شده و گزارش می دهد که یکی از مسافران یک اره استخوان همراه داشته است. رئیس جمهوری ترامپ روز پنجشنبه در کاخ سفید درباره سرنوشت خاشقجی می گوید: «شاید همه با یک شگفتی خوشایند مواجه شویم. اما من شک دارم.»

رئیس جمهوری با بی احتیاطی بیشتر این گونه توضیح می دهد که هیچ گزینه ای نداشته است جز اینکه بگذارد سعودی ها هر کاری می خواهند، انجام دهند حتی اگر این به معنای قصابی یک شهروند ایالات متحده باشد. خاشقجی که تحصیل کرده در ایالت ایندیانای آمریکا بود، در این کشور اقامت دائم داشت. ترامپ برای توضیح این شرایط بحرانی از واژگانی دلاری استفاده کرد: «سعودی ها متعهد شده اند که برای تسلیحات 110 میلیارد دلار به پیمانکاران ایالات متحده بپردازند.» عربستان سعودی احتمالا از این تسلیحات در جنگ یمن، وخیم ترین فاجعه انسانی در جهان، استفاده خواهد کرد. اما ترامپ تنها به گفتن این مساله اکتفا کرد که قراردادهای شرکت های دفاعی برای آمریکایی ها «شغل» ایجاد می کنند.

اما معمای حقیقی در این است که دولت ترامپ همه جوره با سعودی ها علیه ایران متحد شده است و مخالفت با ایران، موضوع اصلی سیاست رئیس جمهوری آمریکا در خاورمیانه به شمار می رود. این منطقه ممکن است منافع، نفرت و تاریخی دشوار را به یاد آورد، اما ترامپ نخستین سیاستمدار ایالات متحده نیست که آن را به یک باینری ساده تبدیل می کند: اسرائیل = خوب، ایران = بد. باقی اعراب و پیچیده هستند.

اما مسائل رازآلودی هم وجود دارد و مسائل مربوط به خاشقجی در حقیقت برخی از این رمز و رازها را آشکار می کند. برای نمونه، این مساله را آشکارا نشان می دهد که دولت ترکیه و عربستان سعودی با یکدیگر کنار نمی آیند. نمی توان آنها را رقیب یکدیگر دانست، اما اختلاف نظرهای شدیدی بر سر چگونگی حکومت در یک کشور مسلمان دارند و همین تنش ها بوده که سبب شده ناپدید شدن خاشقجی آن قدر علنی شود.

رجب طیب اردوغان، رئیس جمهوری ترکیه، طرفدار اخوان المسلمین است؛ جنبش 100 ساله ای که با هدف پیوند زدن اسلام با سیاست تشکیل شده است. اخوان المسلمین در قیام های مردمی بهار عربی نفوذ زیادی در منطقه داشت، اما پس از آن شرایط چندان خوشایندی نداشته است. آل سعود که یک سلطنت مطلقه است، از اخوان المسلمین نفرت دارد. سعودی ها از کودتایی که به برکناری اخوان المسلمین در مصر منجر شد، حمایت کردند و میلیاردها دلار به دولت نظامی ای که جایگزین آن شد کمک مالی کردند. امارات متحده عربی هم همینطور بود و می توان گفت ریاض و ابوظبی در امور خارجه یار وفادار یکدیگر هستند.

جای تعجب نداشت که که در روز ناپدید شدن خاشقجی دو جت خصوصی وارد استانبول شدند. یکی از آنها در مسیر بازگشت به ریاض در امارات متحده عربی متوقف شد و دیگری به سمت مصر رفت. این هواپیما برای کمتر از 24 ساعت در فرودگاه قاهره که در بیابانی خالی است، ماند. این بدان معنا نیست که بقایای خاشقجی در آنجا دفن شده یا اینکه اصلا از ابتدای امر در آن پرواز بوده است. حتی به این معنی نیست که این خبرنگار مرده است.

اما وقتی این هواپیماها پس از ترک استانبول مسیری را پیمودند که محدوده اتحادهای ترامپ را تشکیل می دهند؛ ریاض مقصد اولین سفر خارجی او بود، حاکم امارات متحده عربی مخفیانه به نیویورک رفت و پس از پیروزی در انتخابات هم از حاکم مصر به نیکی سخن گفت. ایران در این تصویر نیست، اما کشش گرانشی آن همواره قابل مشاهده است و قدرتش در پی اقدامات وحشیانه و بدوی دشمن و رقیب بزرگش یعنی عربستان افزایش می یابد.

اما خاشقجی نه با ایران ارتباطی داشت و نه با اخوان المسلمین. او از حقوق بشر و آزادی بیان سخن می گفت و حقوق جهانی که همیشه در عربستان سعودی مورد تهدید است؛ اما محمد بن سلمان از زمان روی کار آمدن به عنوان یک دیکتاتور، همه این انتقادها را شخصی قلمداد کرد. ولیعهد سعودی در ماه مارس به تایم گفت در همه مشکلات در خاورمیانه می توان ردی از ایران را مشاهده کرد. اما نه این بار!

منبع: تایم / مترجم: طلا تسلیمی